ΑΝΑΚΕΦΑΛΑΙΩΣΗ

• Η πρώτη περίοδος της νεοελληνικής λογοτεχνίας χαρακτηρίζεται από  την ανακάλυψη των ηρωικών επών που εξυμνούσαν τα κατορθώματα των ηρώων των λαών. Η Ευρώπη ήδη έχει περάσει σε μια «ηρωική εποχή».

• Στην Ελλάδα το πρώτο ηρωικό τραγούδι ήταν το έπος Βασίλειος Διγενής Ακρίτας, που είχε τις πηγές του στα τραγούδια του ακριτικού κύκλου, ιστορικής προέλευσης.

• Πληροφορίες για το μεσαιωνικό ελληνικό κόσμο παίρνουμε από τα Πτωχοπροδρομικά ποιήματα, τα οποία έχουν μεγάλο λαογραφικό ενδιαφέρον. Με αυτά συνδέεται άμεσα και το παραινετικό ποίημα Ο Σπανέας.

Ασκήσεις – Θέματα για συζήτηση

1. Να συγκρίνετε το παρακάτω απόσπασμα από το Έπος του Διγενή με το δημοτικό τραγούδι που ακολουθεί και αναφέρεται στο θάνατο του Διγενή και να σημειώσετε τις παρατηρήσεις σας.

«(...) Ο θάνατος τον πολεμά εις το παλάτι μέσα.
Ακρίτας τον εγνώρισε και ξεφωνεί και λέγει:
«Ω, πάντερπνε, Βασίλειε, ο θάνατός σου ήλθεν
και το λοιπόν από του νυν όπλα ουδόλως έχεις.
Ανδρεία που σου άπειρος, ανείκαστος η τόλμη,
Που δυναστεία η πολλή, που του η πλούτου δόξα;
Άρτι ουδείς εις θάνατον δύναται βοηθήσαι,
Αι χείρες γαρ ελύθησαν, τα άθλα ου ποιούσαι,
Οι πόδες εδεσμεύθησαν οι τας οδούς κρατούντες
Ολίγον δε και η ψυχή του σώματος εκφεύγει
Και τάφος σε τον δυνατόν μέσα να κλείσει θέλει».

«Ο Διγενής ψυχομαχεί κι η γη τόνε τρομάσσει
κι η πλάκα τον ανατριχιά πως θάτονε σκεπάσει.
Κι εκείδα που ψυχομαχεί λόγια αντρειωμένα λέει
—νάχεν η γης πατήματα κι ο ουρανός κερκέλια
να πάθουν τα πατήματα, νάπιανα τα κερκέλια
ν' ανέβαινα στον ουρανό, να διπλωθώ, να κάτσω,
να δώκω σείσμα τ' ουρανού, να βγάλει μαύρα νέφη
να κάμω χιόνι στα βουνά και τα νερά τσι κάμπους».

2. Στο απόσπασμα από το ποίημα Σπανέας που ακολουθεί να ενοπίσετε χαρακτηριστικά του περιεχομένου τα οποία επισημαίνονται στην αντίστοιχη ανάλυση της σελ. 12 του βιβλίου της «Ιστορίας της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας Α΄, Β΄ και Γ΄ Γυμνασίου»:

«Μη προλαμβάνει η γλώσσα σου ποτέ τον λογισμόν σου,
πολλούς από συναρπαγής* απώλεσεν η γλώσσα·
γι' αυτό, παιδί μου, πρόσεχε πρώτον καλά και σιώπει,
και τότε λάλει ολιγοστά και μεμελετημένα...»

(*συναρπαγή: απροσεξία, απερισκεψία που προέρχεται από βιασύνη)

Βιβλιογραφία

1. Αλεξίου, Στ. (1985). Βασίλειος Διγενής Ακρίτης (Κατά το χειρόγραφο του Εσκοριάλ) και το άσμα του Αρμούρη. Κριτική έκδοση, Εισαγωγή, Σημειώσεις, Γλωσσάριο Στ. Αλεξίου. Αθήνα: Ερμής [Φιλολογική Βιβλιοθήκη, 5].

2. Αλεξίου, Στ. (1990). Βασίλειος Διγενής Ακρίτης και τα άσματα του Αρμούρη και του Υιού του Ανδρόνικου. Χρηστική έκδοση με Εισαγωγή. Αθήνα: Ερμής.

3. Καλαματιανός, Γ.Ν. (χ.χ.). Σύντομη Ιστορία της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας. Ι΄ έκδοση. Αθήνα: Εστία, 22-25.

4. Πολίτης, Λ. (1978). Ιστορία της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας. Αθήνα: Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Tραπέζης, 25-46.

5. Χαραλαμπάκης, Χρ. (1992). Νεοελληνικός λόγος, Μελέτες για την γλώσσα, τη λογοτεχνία και το ύφος. Αθήνα: Νεφέλη.

6. Vitti, M. (2003). Ιστορία της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας. Μετάφραση Μ. Ζορμπά, θεώρηση του συγγραφέα, απόδοση Ε. Ι. Μοσχονά. Αναθεωρημένη έκδοση. Αθήνα: Οδυσσέας, 11-47.

❅