Oι πτώσεις§ 205 Πτώσεις ονομάζονται οι διάφοροι μορφολογικοί τύποι των ονοματικών μερών του λόγου, δηλαδή των ουσιαστικών, των επιθέτων και των αντωνυμιών. Σταδιακά καθιερώθηκαν ως πτώσεις στην Aρχαία Eλληνική η ονομαστική, η γενική, η δοτική, η αιτιατική και η κλητική. Από αυτές η ονομαστική και η κλητική καλούνται ορθές, ενώ η γενική, η δοτική και η αιτιατική πλάγιες πτώσεις. | A. Η ONOMAΣTIKH | | Σε ονομαστική τίθενται: | | Ι. Το υποκείμενο | - Ρήματος προσωπικού:
Οἱ θεοὶ τὰ τῶν ἀνθρώπων διοικοῦσιν. - Μετοχής συνημμένης στο υποκείμενο του ρήματος:
Ἐνῆγε τὴν στρατείαν Ἀλκιβιάδης, βουλόμενος τῷ
Νικίᾳ ἐναντιοῦσθαι. - Απαρεμφάτου (ταυτοπροσωπία):
Ἡ μαρτυρία πιστὴ ὑμῖν ἔδοξεν εἶναι. | | ΙΙ. Το κατηγορούμενο του υποκειμένου | Γυνὴ γὰρ τῶν ὄντων ἐστὶ κάλλιστον. | | ΙΙΙ. Οι ομοιόπτωτοι προσδιορισμοί όρου που βρίσκεται σε ονομαστική | - α) Επιθετικός: Κύλων ἦν Ἀθηναῖος ἀνήρ.
- β) Κατηγορηματικός: Ἐστράτευσαν ἅπαντες οἱ ξύμμαχοι.
- γ) Παράθεση: Ἡγεῖτο Ἀρχίδαμος Λακεδαιμονίων βασιλεύς.
- δ) Επεξήγηση: Ἀμφότερα δ' ἦν αὐτοὺς τὰ πείθοντα, κέρδος καὶ δέος.
| | IV. Η μετοχή η συνημμένη στο υποκείμενο του ρήματος1 | Ὁ μὲν ταῦτ' εἰπὼν ἐκαθέζετο. | | Β. Η ΓΕΝΙΚΗ | | Σε γενική τίθενται: | | Ι. Το αντικείμενο | - Ρήματος μονόπτωτου:
Σὺ οὖν τῶν εἰρημένων μέμνησο. - Ρήματος δίπτωτου:
Ἔργων ἀγαθῶν τὴν βασιλείαν ἐνέπλησεν - Απαρεμφάτου:
Οἱ νέοι συγγνώμης ἀξιοῦνται τυγχάνειν. - Μετοχής:
Εἰσὶν θεοὶ ἐπιμελούμενοι πάντων.
| | ΙΙ. Η γενική κατηγορηματική (βλ. § 19) | Σόλων τῶν ἑπτὰ σοφῶν ἐκλήθη. [διαιρετική] | | ΙΙΙ. Το κατηγορούμενο υποκειμένου σε γενική | Ἐμοῦ τῆς Ἀσίας κυρίου ὄντος ἧκε πρὸς ἐμέ. | | IV. Η γενική απόλυτη μετοχή και το υποκείμενό της | Xειμῶνος ὄντος προσέβαλον τῷ τείχει. | | V. Η μετοχή η συνημμένη στο κατά γενική αντικείμενο του ρήματος | Ἀκούω τινῶν λεγόντων ὡς συνεβουλήθησάν τινες αὐτὸν σωθῆναι. | | VI. Οι ομοιόπτωτοι προσδιορισμοί όρου που βρίσκεται σε γενική | Βουλόμεθα τῆς κοινῆς εἰρήνης μετέχειν. [επιθετικός] | | VII. Ετερόπτωτοι προσδιορισμοί (βλ. § 31) | ῞Yμνοι θεῶν ἦσαν ἔπαινοι. [αντικειμενική]
Οἱ ἄλλοι ὕστεροι ἡμῶν ἦσαν. [συγκριτική] | | VIII. Επιρρηματικοί προσδιορισμοί (βλ. § 151) | Ἑσπέρας συνεδείπνουν αὐτῷ. [του χρόνου]
Ζηλῶ σε τοῦ πλούτου. [της αιτίας] | | IX. Προσδιορισμοί επιρρημάτων και επιφωνημάτων (βλ. §§ 34, 35) | Ποιεῖ τοῦτο πολλάκις τοῦ μηνός. [διαιρετική]
Μᾶλλον τῶν ἄλλων τὴν βασιλείαν τιμῶσιν. [συγκριτική] | | X. Λέξεις που σχηματίζουν εμπρόθετους προσδ. με τις προθέσεις ἀμφί, ἀντί, ἀπό, διά, ἐκ/ἐξ, ἐπί, κατά, μετά, παρά, περί, πρό, πρός, ὑπέρ, ὑπὸ | Ἐκ παλαιοῦ ἐχθρὸς ἦν αὐτοῦ.
Εὐρυπτόλεμος ἔλεξεν ὑπὲρ τῶν στρατηγῶν τάδε. | | Γ. Η ΔOΤΙΚΗ | | Σε δοτική τίθενται: | | Ι. Το αντικείμενο | - Ρήματος μονόπτωτου:
Ἀνάγκῃ δ' οὐδὲ θεοὶ μάχονται. - Ρήματος δίπτωτου:
Γυναῖκες ἀνδράσιν προῖκα διδόασιν. - Απαρεμφάτου:
Τὸ θεῖον ὑπολαμβάνεται βοηθεῖν τοῖς ἀδικουμένοις. - Μετοχής:
Ζῶσιν ἐμμένοντες ταῖς πρώταις τῆς φιλίας ὁμολογίαις.
| | ΙΙ. Η δοτική προσωπική (βλ. §§ 80, 86) | Ἔστι σοι ἀγρός; [κτητική]
Πολλὰ αὐτοῖς γέγραπται. [του ενεργούντος προσώπου]
Κακόν τί μοι ἐφαίνετο ἑτοιμαζόμενον. [του κρίνοντος προσώπου] | | ΙΙΙ. Η μετοχή η συνημμένη στο κατά δοτική αντικείμενο του ρήματος ή στη δοτική προσωπική | Οἱ πρέσβεις παρηκολούθουν αὐτῷ πορευομένῳ.
Ἔδοξέ μοι μάρτυρας λαβόντι παραγενέσθαι. | | IV. Οι ομοιόπτωτοι προσδιορισμοί όρου που βρίσκεται σε δοτική | Οὔτε νόμοις οὔτε λόγοις ἀγαθοῖς πείθονται. | | V. Ετερόπτωτοι προσδιορισμοί (βλ. § 32) | Τῆς αὐτῆς πολιτείας ὑμῖν ἐπιθυμεῖ. [αντικειμενική]
Τοῖς σώμασιν ἀδύνατοί εἰσιν. [της αναφοράς] | | VI. Επιρρηματικοί προσδιορισμοί (βλ. § 152) | Τῇ ὑστεραίᾳ ἐπὶ Συρακούσας ἔπλεον. [του χρόνου]
Πολλοὶ δεσπόται βίᾳ ὑπὸ τῶν δούλων ἀπέθανον. [του τρόπου] | | VII. Προσδιορισμοί επιρρημάτων (βλ.§ 36) | Ἅμα τῇ ἡμέρᾳ ἔπλει ἐπὶ τὰς Ἀργινούσας. [αντικειμενική]
Ὀλίγῳ πρόσθεν ἐγέλασας ἐπ' ἐμοί. [του ποσού] | | VIII. Λέξεις που σχηματίζουν εμπρόθετους προσδ. με τις προθέσεις ἀμφί, ἀνὰ (στους ποιητές), ἐν, ἐπί, μετά, παρά, περί, πρός, σύν, ὑπὸ | Ἐπὶ τούτοις ἄξιόν ἐστιν ὀργισθῆναι.
Βασιλεὺς σὺν στρατεύματι προσέρχεται. | | Δ. Η ΑΙΤΙΑΤΙΚΗ | | Σε αιτιατική τίθενται: | | I. Το υποκείμενο του απαρεμφάτου στην ετεροπροσωπία (βλ. § 112β) | Δεῖ ὑμᾶς αὐτῶν ἐπιμέλειαν ποιεῖσθαι. | | ΙΙ. Το αντικείμενο | - Ρήματος μονόπτωτου:
Ταύτην ἔλαβον τὴν δόξαν διὰ τὰ εἰρημένα. - Ρήματος δίπτωτου:
Ἀλέξανδρος Ἀρέτην ᾔτει δόρυ ἕτερον. - Απαρεμφάτου:
Δεῖ ἐμπειρίαν λαβεῖν. - Μετοχής:
Τροφὴν δὲ μὴ λαμβάνοντα καὶ τὰ φυτὰ καὶ τὰ ζῶα φθείρεται.
| | ΙΙΙ. Το κατηγορούμενο του κατά αιτιατική αντικειμένου | Φίλον αὐτὸν ἐνόμισαν.
Τύραννον εἵλοντο τὸν Πιττακόν. | | IV. Η αιτιατική απόλυτη μετοχή (βλ. § 136β.2) | Ἤισθοντο ἀδύνατον ὂν τὴν πόλιν ἑλεῖν. | | V. Οι ομοιόπτωτοι προσδιορισμοί όρου που βρίσκεται σε αιτιατική | Ἑκατὸν ἄνδρας τοὺς πλουσιωτάτους ἔλαβον. | | VI. Ετερόπτωτοι προσδιορισμοί (βλ. § 33) | Ἔφην εἶναι δεινὸς τὰ ἐρωτικά. [της αναφοράς]
Τὰ ζητούμενά ἐστιν ἴσα τὸν ἀριθμόν. [της αναφοράς] | | VII. Επιρρηματικοί προσδιορισμοί (βλ. § 153) | Ὁ ἄνθρωπος τὸν δάκτυλον ἀλγεῖ. [της αναφοράς]
Ἔμεινεν αὐτοῦ ἡμέρας τέσσαρας. [του χρόνου] | | VIII. Προσδιορισμοί τροπικών επιρρημάτων με το ρήμα ἔχω (βλ. § 37β) | Εὖ ἔχει τὸ σῶμα καὶ τὴν ψυχήν. [της αναφοράς] | | IX. Λέξεις που συντάσσονται με τα ομοτικά μόρια μὰ και νὴ (βλ. § 37α) | Μὰ τὸν Δία, οὐ ψεύσομαι πρὸς ὑμᾶς.
Εὖ γε νὴ τὴν Ἥραν λέγεις. | | X. Λέξεις που σχηματίζουν εμπρόθετους προσδ. με τις προθέσεις ἀμφί, ἀνά, διά, εἰς/ἐς, ἐπί, κατά, μετά, παρά, περί, πρός, ὑπέρ, ὑπὸ | Ἔδοξε κατὰ τὴν ἀξίαν τιμᾶσθαι ἕκαστον.
Ἐτράπετο ἐπὶ τὸ καταφαγεῖν τὴν πατρῷαν οὐσίαν. (περιουσία) | | Ε. Η ΚΛΗΤΙΚΗ | | Η κλητική είναι η πτώση με την οποία προσφωνούμε πρόσωπα. Εκφέρεται συνήθως μαζί με το κλητικό επιφώνημα ὦ. Ενδέχεται, ωστόσο, το ὦ να παραλείπεται, όταν ο λόγος εκφράζει έντονη προτροπή, αγανάκτηση, απειλή κ.τ.ό. Συμβαίνει, επίσης, η κλητική με το ὦ στην αρχή των προτάσεων να δηλώνει αναφώνηση. | Σκέψασθε δὴ ὡς καλῶς, ὦ ἄνδρες Ἀθηναῖοι.
Οὐκ οἶδ' ὅ,τι λέγεις, ὦ Σώκρατες.
Ἀλλά, παῖ, λαβὲ τὸ βιβλίον καὶ λέγε.
Ὦ Ἡράκλεις, οἷον σὺ λέγεις, ὦ πάτερ, δεῖν ἄνδρα με γενέσθαι. [αναφώνηση – προσφώνηση] |
|
