Α. OI OMOIOΠTΩTOI ONOMATIKOI ΠPOΣΔIOPIΣMOI§ 22 Οι ομοιόπτωτοι ονοματικοί προσδιορισμοί είναι ονόματα ή άλλα μέρη του λόγου που έχουν θέση ονόματος και προσδιορίζουν ονόματα με τα οποία βρίσκονται στην ίδια πτώση. Oι ομοιόπτωτοι ονοματικοί προσδιορισμοί: - α) Όταν είναι ουσιαστικά ή άλλη λέξη σε θέση ουσιαστικού, διακρίνονται σε:
- β) Όταν είναι επίθετα ή άλλη λέξη σε θέση επιθέτου, διακρίνονται σε:
- επιθετικό προσδιορισμό·
- κατηγορηματικό προσδιορισμό.
1. Η παράθεση § 23 Παράθεση ονομάζεται ο ομοιόπτωτος προσδιορισμός1 που αποδίδει στον όρο δίπλα στον οποίο τίθεται (παρατίθεται) ένα κύριο και γνωστό γνώρισμα. Η παράθεση μπορεί να αναλυθεί σε δευτερεύουσα αναφορική πρόταση:
Ἀρχίδαμος ὁ βασιλεὺς αὐτῶν ἔλεξε τοιάδε. [ὃς ἦν βασιλεὺς ]
Ἄλλοι δὲ πρὸς Πάρνηθα τὸ ὄρος ὥρμησαν.
N.E.: Αυτή είναι η κ. Nίκη, η δασκάλα. [που είναι δασκάλα] Η παράθεση είναι έννοια ευρύτερη, γενικότερη από αυτήν την οποία προσδιορίζει. ➤ Ως παράθεση μπορεί να τεθεί και γενική κύριου ονόματος με άρθρο, όταν εννοείται ένα από τα ουσιαστικά υἱός, θυγάτηρ, σύζυγος, δοῦλος:
Ἡγεῖτο Νικάνωρ ὁ Παρμενίωνος. [ὁ υἱὸς Παρμενίωνος] § 24 Η παράθεση προσδιορίζει: - α) Oυσιαστικά:
Δήμητρος καὶ Περσεφόνης, τῆς θυγατρός, λαμπρὸν ἱερὸν ἐν Ἐλευσῖνι ἦν.
N.E.: H Mαρία, η φίλη μου, αρίστευσε. - β) Αντωνυμίες:
Ἔχομεν ἡμεῖς οἱ Πέρσαι ὅπλα. (εμείς που είμαστε Πέρσες)
N.E.: Εσύ, ο έξυπνος, τι έχεις να πεις τώρα; - γ) Oλόκληρες προτάσεις· στην περίπτωση αυτή η παράθεση εκφράζει μια κρίση για το περιεχόμενό τους και κανονικά προτάσσεται, γι' αυτό λέγεται προεξαγγελτική παράθεση2. Ως προεξαγγελτικές παραθέσεις χρησιμοποιούνται λέξεις, φράσεις ή και ολόκληρες αναφορικές προτάσεις, όπως:
- τὸ πάντων δεινότατον (το πιο τρομερό απ' όλα, το πιο σπουδαίο)
| - τὸ πάντων μέγιστον (το μεγαλύτερο απ' όλα, το πιο σπουδαίο)
| - τὸ ἐναντίον / τοὐναντίον (το αντίθετο)
| - σημεῖον δὲ / τεκμήριον δὲ (απόδειξη)
| - τὸ ἔσχατον / τὸ τελευταῖον
| - τὸ τοῦ Ὁμήρου (όπως λέει ο Όμηρος)
| - τὸ θαυμαστότερον (το πιο παράδοξο)
| - τὸ τῆς παροιμίας (όπως λέει η παροιμία)
| - τὸ καινότατον (το πιο πρωτοφανές)
| - ὃ δὲ πάντων δεινότατόν ἐστι (πράγμα το οποίο είναι πιο φοβερό απ' όλα) κ.τ.ό.
| - τὸ λεγόμενον (όπως συνήθως λένε)
| Καὶ τὸ λεγόμενον, τὰ καλὰ τῷ ὄντι χαλεπά. (Kαι, όπως λένε συνήθως, τα καλά είναι πράγματι δύσκολα.)
Καὶ τὸ μέγιστον, ἐφοβεῖτο.
Ὃ δὲ πάντων δεινότατόν ἐστι, τοὺς ἄλλους ὀλιγαρχικοὺς ἀποκαλεῖ.
N.E.: • Περίεργο! Πώς και δεν ήρθε; • Kαι το σπουδαιότερο, με εξαπάτησε!
2. Η επεξήγηση § 25 Επεξήγηση ονομάζεται ο ομοιόπτωτος προσδιορισμός που διασαφηνίζει την αόριστη και γενική έννοια του όρου τον οποίο προσδιορίζει. O όρος αυτός μπορεί να είναι ουσιαστικό ή άλλη λέξη, όπως αντωνυμία, κυρίως δεικτική, ή επίρρημα, κυρίως το ὧδε ή το οὕτω. Στη μετάφραση η επεξήγηση μπορεί να αποδοθεί με το «δηλαδή»:
Ὁ βασιλεὺς Παυσανίας ἐπορεύετο εἰς τὴν Bοιωτίαν.
Ἀνέβησαν ἐς τὸ ὄρος τὴν Ἰστώνην.
Ἐγὼ τοῦτο λέγω, ὡς τὸ γνῶναι σωφρονίζει.
Οὕτω διακείμεθα, ὁτὲ μὲν γελῶντες, ὁτὲ δὲ δακρύοντες.
N.E.: • Πήγε στο νησί του, την Ίο. • Aυτό έγινε, με γέλασε. • Έτσι το είπα, γι' αστείο. Η επεξήγηση είναι έννοια μερικότερη από αυτήν την οποία προσδιορίζει. § 26 Ως επεξήγηση μπορεί να τεθεί, εκτός από ουσιαστικό, και άλλη λέξη, ολόκληρη πρόταση ή ουσιαστικό με το ρήμα λέγω στην ίδια πτώση με τη λέξη που προσδιορίζει ή σε αιτιατική ως αντικείμενο του λέγω:
Εἷς οἰωνὸς ἄριστος, ἀμύνεσθαι περὶ πάτρης. [απαρέμφατο]
Τοῦτο θεωρεῖτε, εἰ τἀληθῆ λέγω. [πρόταση]
Τὸν παῖδα δείξει μητρί τ', Ἐριβοίᾳ λέγω. (Θα δείξει το παιδί και στη μητέρα, στην Ερίβοια εννοώ.)
Προσέκρουσ' ἀνθρώπῳ πονηρῷ, Ἀνδροτίωνα λέγω.
N.E.: • Αυτό θέλω, να προσέχεις. • Το είδα πάλι χτες βράδυ, το όνειρο εννοώ. 3. O επιθετικός προσδιορισμός § 27 Επιθετικός προσδιορισμός ονομάζεται ο ομοιόπτωτος προσδιορισμός που αποδίδει μια μόνιμη ιδιότητα στο ουσιαστικό που προσδιορίζει. Ο επιθετικός προσδιορισμός, ο οποίος είναι συνήθως επίθετο, συμφωνεί με το ουσιαστικό που προσδιορίζει στο γένος, στον αριθμό και στην πτώση:
Πλεῖστοι καὶ μέγιστοι ποταμοὶ ῥέουσιν ἐκ τῶν μεγίστων ὀρῶν. (βουνών) § 28 Εκτός από επίθετο, ως επιθετικός προσδιορισμός τίθεται: - α) Αντωνυμία:
Οἱ στρατιῶται οἱ ὑμέτεροι ἄνδρες ἐγένοντο ἀγαθοί.
N.E.: Κάτι καλό ετοιμάζει. - β) Αριθμητικό:
Οἱ ἐννέα ἄρχοντες κληροῦσι τοὺς δικαστάς.
N.E.: Έχω δύο αδέρφια. - γ) Μετοχή επιθετική (βλ.§ 121):
Οἱ χειροτονούμενοι στρατηγοὶ δέκα ἦσαν.
N.E.: Oι αλλοιωμένες τροφές είναι επικίνδυνες. - δ) Oυσιαστικό που δηλώνει ηλικία, εθνικότητα, επάγγελμα, αξίωμα κ.ά.:
νέος ἄνθρωπος – Πέρσης τριήραρχος – ἄνδρες Ἀθηναῖοι
ἄνδρες δικασταὶ – ἀνὴρ στρατηγὸς
N.E.: Έλληνας υπουργός – γιατρός άνθρωπος - ε) Κύριο γεωγραφικό όνομα με άρθρο, όταν αυτό μπαίνει μπροστά από τον όρο που προσδιορίζει και συμφωνεί με αυτόν στο γένος και στον αριθμό:
ὁ Εὐφράτης ποταμὸς – ἡ Στυμφαλὶς λίμνη – τὸ Πήλιον ὄρος
N.E.: ο Πηνειός ποταμός – το Αιγαίο πέλαγος - στ) Επίρρημα ή εμπρόθετος προσδιορισμός με άρθρο:
Τὴν πλησίον χώραν διῆλθεν.
Τὰς ἡδονὰς θήρευε τὰς μετὰ δόξης.
N.E.: • Τα πίσω δωμάτια είναι βορινά. • O από κάτω όροφος νοικιάστηκε. • [αλλά και:] Είναι παιδί με θάρρος. - ζ) Γενική πτώση ουσιαστικού ή αντωνυμίας με άρθρο:
Ὁ τῶν ἱππέων ἄρχων ἵππαρχος λέγεται.
Φωκεῖς τὰς πόλεις τὰς αὑτῶν παρέδοσαν.
- η) Δευτερεύουσα αναφορική πρόταση (βλ. §192.3):
Ἐποιοῦντο διαβάσεις ἐκ τῶν φοινίκων οἳ ἦσαν ἐκπεπτωκότες. [ἐκ τῶν ἐκπεπτωκότων φοινίκων]
N.E.: Πέταξαν τα μήλα που σάπισαν. [τα σάπια]
Γενικές παρατηρήσεις- α) Ένα ουσιαστικό είναι δυνατόν να προσδιορίζεται από περισσότερους από έναν επιθετικούς προσδιορισμούς.Στην περίπτωση αυτή μπορεί:
- Nα προσδιορίζουν ο καθένας χωριστά το ουσιαστικό, οπότε χωρίζονται μεταξύ τους με κόμμα ή συνδέονται με σύνδεσμο:
Ἐφόρει χιτῶνα πορφυροῦν, ποδήρη, στολιδωτὸν τὰ κάτω.
Ἀδύνατόν ἐστι πονηρὸν ὄντα καλοὺς κἀγαθοὺς φίλους κτήσασθαι.
N.E.: Είναι σπίτι μικρό, βολικό και φτηνό. - Nα προσδιορίζει ο ένας από αυτούς την έννοια που συναποτελούν το ουσιαστικό με το άλλο επίθετο, οπότε παρατάσσονται χωρίς κόμμα ή σύνδεσμο (επάλληλοι επιθετικοί προσδιορισμοί):
Πολλὰς ἄλλας ἀνομίας κατ' αὐτῶν ἐλογοποίησαν.
N.E.: Πάρε τη μικρή καφέ τσάντα.
- β) Πολλές φορές το ουσιαστικό που προσδιορίζει ο επιθετικός προσδιορισμός παραλείπεται, γιατί εύκολα εννοείται από τη συνήθη χρήση του. Τότε ο επιθετικός προσδιορισμός παίρνει στον λόγο τη θέση του παραλειπόμενου ουσιαστικού και μπορεί ως ουσιαστικό πια να έχει δικό του επιθετικό προσδιορισμό. Συνήθεις ουσιαστικοποιημένοι επιθετικοί προσδιορισμοί είναι:
| οἱ ἀθάνατοι [θεοὶ] | ἡ ταχίστη / ἡ εὐθεία [ὁδὸς] | | οἱ θνητοὶ [ἄνθρωποι] | ἡ τριήρης [ναῦς] | | ὁ δίκαιος [ἀνὴρ] | ἡ ὑστεραία / ἡ ἐπιοῦσα [ἡμέρα] | | οἱ τριάκοντα [τύραννοι] | ἡ μουσικὴ / ἡ ῥητορικὴ [τέχνη] | | οἱ Ἀθηναῖοι [πολῖται] | τὸ παρὸν / τὸ παρελθὸν / τὸ μέλλον [ἔτος] | | ἡ δεξιὰ / ἡ ἀριστερὰ [χεὶρ] | τὸ ναυτικὸν / τὸ ἱππικὸν [στράτευμα] κ.ά. | Οἱ καλοὶ κρατιστεύουσιν. (υπερέχουν)
Τὸ ἱππικὸν εἰς τὸ πεδίον οὐ κατέβαινεν.
N.E.: Oι φίλοι στις δυσκολίες φαίνονται.
4. O κατηγορηματικός προσδιορισμός § 29 Κατηγορηματικός προσδιορισμός ονομάζεται ο ομοιόπτωτος προσδιορισμός που αποδίδει μια παροδική ιδιότητα στο ουσιαστικό που προσδιορίζει. Ως κατηγορηματικοί προσδιορισμοί χρησιμοποιούνται χωρίς άρθρο επίθετα, αντωνυμίες ή μετοχές που προσδιορίζουν έναρθρα ουσιαστικά:
Κατέλαβον τὴν πόλιν ἐρήμην. [η πόλη ήταν έρημη τη στιγμή της κατάληψής της]
Ἐλευθέραις ταῖς ψυχαῖς ἐπολιτεύοντο.
Ἀλέξανδρος προὐχώρει συντεταγμένῳ τῷ στρατῷ.
N.E.: • Τον άκουγα με το στόμα ανοιχτό. • Κοίταζε με τα μάτια δακρυσμένα. ➤ Οι λέξεις πᾶς, ἅπας, σύμπας, ὅλος, μόνος, ἕκαστος, αὐτός, ἄκρος, μέσος, ἔσχατος, όταν δεν έχουν άρθρο, είναι κατηγορηματικοί προσδιορισμοί σε όρο που υπάρχει ή εννοείται. Όταν όμως οι λέξεις αυτές είναι έναρθρες, λειτουργούν ως επιθετικοί προσδιορισμοί, ενίοτε ουσιαστικοποιημένοι, και έχουν διαφορετική σημασία:
Πάντες οἱ πολῖται μετεῖχον τῆς ἑορτῆς. [όλοι· κατηγορ. προσδ.]
αλλά: Kοινὸν τὸν ᾅδην ἔσχον οἱ πάντες βροτοί. [το σύνολο των ανθρώπων· επιθ. προσδ.]
Μόνος τῶν ἐξεταστῶν ὡμολόγει λαβεῖν ἀργύριον. [μόνος· κατηγορ. προσδ.]
αλλά: Ὁ φιλότιμός ἐστιν ὁ μόνος βουλόμενος τῶν ἄλλων ὑπερέχειν. [ο μοναδικός· επιθ. προσδ.]
N.E.: Όλος ο κόσμος το ξέρει.• Tο όλο ζήτημα χρειάζεται διερεύνηση. O κατηγορηματικός προσδιορισμός διακρίνει μια ιδιότητα ή κατάσταση από μια άλλη ιδιότητα ή κατάσταση του ίδιου προσώπου ή πράγματος, σε αντίθεση με τον επιθετικό προσδιορισμό που διακρίνει ένα πρόσωπο ή ένα πράγμα από άλλο ομοειδές.
|
