Μουσική Β' Γυμνασίου - Βιβλίο Μαθητή (Εμπλουτισμένο)

 

 

Μουσική... για χορό

 

img

img
ασκήσεις πρακτικής και εξάσκησης

 

Μουσική... για χορό
Η μουσική στη Λατινική Αμερική  

Η μουσική τns Λατινικής Αμερικής μπορεί να ταξινομηθεί, ανάλογα με τα χαρακτηριστικά που παρουσιάζει, στις παρακάτω περιοχές:

• Στη μουσική των Άνδεων περιλαμβάνονται οι χώρες της δυτικής Ν. Αμερικής όπως το Περού, η Βολιβία, το Εκουαδόρ, η Χιλή και η Βενεζουέλα.

• Στη μουσική της κεντρικής Ν. Αμερικής περιλαμβάνονται το Ελ Σαλβαδόρ, η Νικαράγουα, ο Παναμάς, η Ονδούρα και η Κόστα Ρίκα.

• Στη μουσική της Καραϊβικής περιλαμβάνονται πολλά ισπανόφωνα και γαλλόφωνα νησιά όπως η Αϊτή, η Κούβα, το Πουέρτο Ρίκο, η Μαρτινίκα.

img

• Στη μουσική της Βραζιλίας η οποία αποτελεί από μόνη της μια μουσική περιοχή λόγω του μεγέθους της, της τεράστιας ποικιλίας της και λόγω του ότι ήταν η μοναδική πορτογαλική αποικία.

Μπορεί η ισπανική και η λατινοαμερικάνικη μουσική να διασταυρώθηκαν μεταξύ τους αλλά στη δεύτερη υπάρχουν έντονες επιδράσεις από την αγγλική, την αμερικάνικη και κυρίως την αφρικανική μουσική παράδοση.

img

 

Μελετώντας τη λατινοαμερικάνικη μουσική από πλευράς ιστορικής, μπορεί κανείς να επισημάνει τρεις μεγάλες πολιτιστικές κληρονομιές:

Την προκολομβιανή, η οποία αναφέρεται στη μουσική των ιθαγενών Ινδιάνων πριν από την κατάκτηση της περιοχής από τους Ισπανούς.

Την ισπανική, που αφορά στις επιδράσεις των κατακτητών στους ιθαγενείς λαούς και τη διαμόρφωση του λεγόμενου λατινοαμερικάνικου ύφους.

Την αφροαμερικάνικη, η οποία ξεκινά σχεδόν ταυτόχρονα με την ισπανική με το κύμα δουλεμπορίου, που αναπτύχθηκε στην περιοχή και την εισαγωγή Αφρικανών σκλάβων κατά το 19ο αι.

img

img

Μουσική... για χορό
Γενικά χαρακτηριστικά

img

Η γενική δομή της λατινοαμερικάνικης μουσικής βασίζεται στη δομή των ισπανικών τραγουδιών και τους αφρικανικούς ρυθμούς, διατηρώντας ταυτόχρονα και τις παραδόσεις των ιθαγενών, που προϋπήρχαν στην περιοχή.

Πολλά μουσικά όργανα προέρχονται από την προκολομβιανή εποχή, όπως επίσης και διάφορες παραδόσεις, οι οποίες σε μερικές απομακρυσμένες περιοχές εξακολουθούν να διατηρούνται ζωντανές.

Η έμφαση στο ρυθμό αποτελεί χαρακτηριστικό της αφρικανικής μουσικής παράδοσης που πέρασε στη Λατινική Αμερική και εκφράζεται μέσα από τη χρήση των κρουστών οργάνων. Η συγκοπή, όπου τονίζονται τα ασθενή μέρη του μέτρου αντί για τα ισχυρά, αποτελεί κύριο χαρακτηριστικό της μουσικής αυτής.

Η μουσική σε σύνδεση με το χορό αποτελούν σημαντικό κομμάτι έκφρασης, το οποίο συσχετίζεται άμεσα με τις αφρικανικές καταβολές.

img

 

Στα υψίπεδα των Άνδεων

Γενικά χαρακτηριστικά

Οι παλαιότερες μαρτυρίες για την ύπαρξη μουσικής στους ιθαγενείς της Λατινικής Αμερικής προέρχονται από Ισπανούς αποίκους στις αρχές του 16ου αι. Αναφέρουν ότι η μουσική των Αζτέκων και των Μάγια ήταν κυρίως θρησκευτικής φύσεως και εκτελούνταν από επαγγελματίες μουσικούς. Επίσης γίνεται αναφορά σε ειδικά ιδρύματα για την εκπαίδευση των μουσικών.

Μερικά μουσικά όργανα θεωρούνταν ιερά και όταν οι εκτελεστές έκαναν λάθος καθώς έπαιζαν, τιμωρούνταν σα να πρόσβαλαν τους θεούς. Από σχετικές απεικονίσεις γνωρίζουμε ότι συνήθως η μουσική εκτελούνταν από σύνολα και όχι από μεμονωμένους εκτελεστές.

Τα μουσικά όργανα που χρησιμοποιούνταν ήταν αυλοί, τύμπανα, ένας τύπος τρομπέτας από κογχύλι διάφορα σείστρα και κρόταλα, οκαρίνες και αυλοί του Πάνα.

Δύο σημαντικά όργανα για τις τελετές των Αζτέκων ήταν το «χουεχουέτλ», ένα τύμπανο με μονή μεμβράνη, και το «τεπονάτσλι», ξύλινο «τύμπανο με σχισμή» (slitdrum). Ένα άλλο όργανο είναι το «αγιότλ» (κέλυφος χελώνας), το οποίο ξύνει ο εκτελεστής με ξύλινα ραβδάκια. Παρόμοια όργανα έχουν βρεθεί στους Ίνκας, που έπαιζαν επιπλέον και οκαρίνες και αυλούς του Πάνα. Τα χορδόφωνα όργανα ήταν άγνωστα στην προκολομβιανή εποχή στη Ν. Αμερική.

img

Χουεχουέτλ

img

Τεπονάτσλι

Στην περιοχή των Άνδεων φαίνεται πως προτιμούσαν το τραγούδι και τα όργανα που παίζουν σε υψηλές τονικές περιοχές. Οι μουσικοί στην ίδια περιοχή χρησιμοποιούσαν μια ποικιλία από κλίμακες και η μουσική ήταν στενά συνδεδεμένη με το χορό στις εθνικές και θρησκευτικές γιορτές όπως και στις γεωργικές τελετές.
img
Εικόνα

Αγιότλ


Μουσική... για χορό
Η δομή της μουσικής των ιθαγενών Ινδιάνων της Λατινικής Αμερικής

Η ινδιάνικη μουσική των φυλών «Κέτσουα» (Quechua) και «Αϋμάρα» (Aymara) στην περιοχή των Άνδεων περιλαμβάνει τραγούδια της δουλειάς, επικά, θρήνους, της διασκέδασης και τελετουργικά τραγούδια, τα κείμενα των οποίων διατηρούν τους μύθους της κάθε φυλής.

Παρουσιάζουν έντονες επιρροές από την ευρωπαϊκή μουσική -λόγω των Ισπανών κατακτητών- αλλά καθόλου από την αφρικανική.

img

Μουσικοί της φυλής Αϋμάρα

imgΜουσικοί της φυλής Κέτσουα

Συνηθισμένη είναι μια απλή ρυθμική συνοδεία, συνήθως σε συγκοπτόμενους ρυθμούς, που τις περισσότερες φορές συνοδεύεται από έναν απλό χτύπο στο τύμπανο.

Οι περισσότερες μελωδίες τους είναι φωνητικές (με ιδιαίτερη προτίμηση στις ψηλές γυναικείες φωνές και με φαλτσέτο τραγούδι), και βασίζονται σε δύο, τρεις ή ίσως και πέντε φθόγγους. Αποτελούνται από μικρές φράσεις (με τη μορφή Α Α Β Β, Α Β Α Β, Α Β Γ Α Β Γ) και είναι κατιούσες -μονοφωνικές ή ετεροφωνικές- αν και στο Περού και τη Βολιβία συναντάται και μια απλή μορφή πολυφωνίας σε σύνολα με αυλούς. Πολύ συχνά επίσης συναντάται το τρίτονο.

img
Σε ό,τι αφορά στον τρόπο τραγουδιού, χρησιμοποιούνται λαρυγγισμοί και άλλα φωνητικά τεχνάσματα.

Συνηθίζεται ακόμη η διαρκής επανάληψη του ίδιου κομματιού, γιατί επιτρέπει τη συλλογική συμμετοχή στη μουσική και το χορό. Προτιμούνται τέλος, συγχρόνως πολλά και θαμπά ηχοχρώματα και έντονη επανάληψη σύντομων μουσικών ιδεών μέσα σε ένα κομμάτι.
img
Μουσική... για χορό
Τα μουσικά όργανα των ιθαγενών  

Τα περισσότερα μουσικά όργανα των ιθαγενών της Ν. Αμερικής είναι πνευστά και κρουστά, από φυσικά υλικά ζωικής και φυτικής προέλευσης.

• Το «γουανκάρα» (wancara) είναι ένα τύμπανο με πολύ δυνατό ήχο από τη Βολιβία, φτιαγμένο από ξύλο και κογχύλι με μεμβράνη από δέρμα κατσίκας.

• Τα «τσάιτσα» (chajchas) είναι σείστρα φτιαγμένα από νύχια κατσίκας ή λάμα. Τα νύχια του ζώου κόβονται όταν μεγαλώσουν και δένονται στη σειρά με σχοινί φτιάχνοντας μια αλυσίδα.

• Το «ζαμπόνα» (zampona) είναι ένας καλαμένιος αυλός του Πάνα, που παίζεται από τους ιθαγενείς των υψιπέδων της λίμνης Τιτικάκα, ανάμεσα στο Περού και τη Βολιβία.

• Το «κένα» (quena) είναι ένας ευθύαυλος.

• Το «τάρκα» (tarka) είναι ένας αυλός από ξύλο, με επιστόμιο-σφυρίχτρα και μικρή τρύπα για τον αέρα. Ο ήχος του και ο τόνος του είναι διαφορετικός από οποιονδήποτε αυλό των Άνδεων.

img

Πάνω: ζαμπόνα, τσάιτσα, γουανκάρα. Κάτω: τάρκα, κένα

Τα κυριότερα ευρωπαϊκά όργανα που προτιμούν οι Ινδιάνοι είναι τα έγχορδα, όπως το τσαράνγκο με ισπανική προέλευση.
Μουσική... για χορό
Βραζιλιάνικοι ρυθμοί
Η Βραζιλία είναι η πέμπτη μεγαλύτερη χώρα στον κόσμο και καταλαμβάνει σχεδόν τη μισή έκταση της Λατινικής Αμερικής. Είναι μια από τις πιο πολυπολιτισμικές χώρες του κόσμου. Οι επιδράσεις που δέχτηκε στη μουσική της, προέρχονται από την αφρικανική μουσική παράδοση και την ευρωπαϊκή (ήταν για πολλά χρόνια πορτογαλική αποικία).

Οι αφροαμερικάνικες κοινότητες στη Βραζιλία διατηρούν πολλά στοιχεία από τις αφρικανικές ρίζες τους, με ζωηρούς και έντονα συγκοπτόμενους ρυθμούς, αντιφωνικό τραγούδι και την κυριαρχία των κρουστών.

Ο συνδυασμός πορτογαλικών με αφρικανικά στοιχεία είναι ιδιαίτερα προφανής στους βραζιλιάνικους παραδοσιακούς χορούς όπως η «σάμπα» (samba) και στις πιο πρόσφατες αστικές μορφές μουσικής όπως η «μποσανόβα» (bossanova).

Οι ιθαγενείς του βραζιλιάνικου τροπικού δάσους παίζουν σφυρίχτρες, φλάουτα, τύμπανα και σείστρα. Η μουσική τους μιμείται τους ήχους του τροπικού δάσους. Όταν οι Πορτογάλοι κατακτητές έφτασαν στη Βραζιλία, συνάντησαν τους ιθαγενείς να παίζουν μια σειρά καλαμένιων αυλών και άλλα αερόφωνα και μεμβρανόφωνα όργανα.
Βίντεο Βίντεο

img

Η λέξη σάμπα προέρχεται από την Αφρική. Σημαίνει «μελαγχολία» ή «χορός της κοιλιάς», υποδηλώνοντας αντίστοιχα το περιεχόμενο των στίχων και την κίνηση του χορού

  Σάμπα

img

Η λέξη καρναβάλι (από τη λατινική λέξη carnevale) σημαίνει «αποχαιρετισμός στο κρέας».

Το πιο δημοφιλές βέβαια είδος μουσικής από τη Βραζιλία, είναι η σάμπα. Στις αρχές του 20ου αι., η σάμπα εξελίσσεται από το «τσόρο» (choro: είδος τραγουδιού του 19ου αι., που σημαίνει «θρήνος») στις γειτονιές του Ρίο ντε Τζανέιρο, που κατοικούνταν κυρίως από φτωχούς μαύρους, απόγονους των σκλάβων. Η δημοτικότητα της σάμπα αναπτύχθηκε κατά τον 20ο αι., παράλληλα με την παγκόσμια δημοτικότητα του καρναβαλιού του Ρίο ντε Τζανέιρο.
Το καρναβάλι πρωτοεμφανίζεται στη Μεσαιωνική Ευρώπη. Οι προετοιμασίες για το καρναβάλι στη Βραζιλία διαρκούν πολλούς μήνες. Δημιουργούνται γι' αυτό διάφορες σχολές σάμπα, που εκπροσωπούν η καθεμιά και μια φαβέλα. Εικόνα
img
 

Οι επικεφαλής της κάθε σχολής επιλέγουν ένα θέμα, που δηλώνεται με το άρμα και τα κοστούμια των συμμετεχόντων, τραγουδιέται από σολίστες και τη χορωδία της σχολής με τη συνοδεία μιας «μπατερία» (bateria: ομάδα που αποτελείται από 150- 200 εκτελεστές κρουστών που παίζουν τη ρυθμική βάση του συνόλου). Η μουσική που γράφεται ειδικά για να παρελάσει το κάθε άρμα, λέγεται «μπατουκάντα» (batucada). Η επιλογή της μπατουκάντα γίνεται με πολύ αυστηρά κριτήρια από μια κριτική επιτροπή ώστε να είναι κατάλληλη για να παρουσιαστεί στην παρέλαση του καρναβαλιού.

Στις περιοχές Χεσίφε (Recife) και Ολίντα (Olinda) κατά τη διάρκεια του καρναβαλιού, παίζουν ένα είδος μουσικής που ονομάζεται μαρακατού (maracata). Πρόκειται για ένα είδος παραδοσιακής μουσικής με αφρικανικές ρίζες, που χρησιμεύει ως ηχητικό φόντο για τις ομάδες που παρελαύνουν.

Προέρχεται από τις τελετές που λάμβαναν χώρα κατά την εποχή της αποικιοκρατίας για να τιμήσουν τους βασιλιάδες του Κονγκό, οι οποίοι ήταν αφρικανοί σκλάβοι που κατείχαν ηγετικές θέσεις ανάμεσα στον πληθυσμό των σκλάβων. Η μουσική παίζεται από μεγάλα τύμπανα, μεγάλα μεταλλικά κουδούνια, τύμπανα «με χορδατούρα» (snare drum) και σείστρα.

Τη δεκαετία του 1950, μια ομάδα συνθετών, στις παραθαλάσσιες γειτονιές της Ιπανέμα και της Κοπακαμπάνα, ανέπτυξαν ένα είδος μουσικής που αποτελούνταν από συγχώνευση ήχων τζαζ και ενός απαλού ρυθμού σάμπα, συχνά σε πιο αργό ρυθμό. Τον ονόμασαν «μποσανόβα» (bossanova: ο νέος ρυθμός).

img

Παντέιρο (pandeiro): Το εθνικό μουσικό όργανο της Βραζιλίας. Είναι ένα ταμπουρίνο με ζίλια, που του δίνουν τον χαρακτηριστικό ξηρό ήχο. Κάθε χρόνο, στη διάρκεια του καρναβαλιού στη Βραζιλία, γίνεται διαγωνισμός για να βρεθεί ο καλύτερος εκτελεστής.

img

Τα όργανα που αποτελούν μια μπατερία είναι μεμβρανόφωνα και ιδιόφωνα.

img

Ζόγιο Ζιλμπέρτο

Ο συνθέτης Αντόνιο Κάρλος Ζομπίμ (Antonio Carlos Jobim) έγραψε τις πρώτες μελωδίες μποσανόβα, ενώ γνώρισε πολύ μεγάλη φήμη με την ταινία «Orfeo Negro» στην οποία ο ρυθμός αυτός ακουγόταν ως μουσική τίτλων.

Ενας πολύ σημαντικός συνθέτης σάμπα είναι ο Ζόγιο Ζιλμπέρτο (Joao Gilberto), που με τους συγκοπτόμενους ρυθμούς στην κιθάρα του έδωσε ένα ιδιαίτερο χαρακτήρα σε αυτό το είδος μουσικής.

Μουσική... για χορό
Τα μουσικά όργανα μιας μπατερία

img

Σούρντο (Surdo): ένα μεγάλο μεταλλικό μπάσο τύμπανο που το χτυπούν με μαλακά χτυπητήρια. Κρατάει ένα σταθερό ρυθμικό σχήμα που δίνει τον παλμό σε όλους. Το δεξί χέρι χτυπάει και το αριστερό καταπνίγει τον ήχο.

Καΐσα ντε γκέρο (Caixa de guerro): τύμπανο με χορδατούρα (snare drum) που παίζεται με το ένα χέρι να έχει κατεύθυνση προς τα πάνω και το άλλο χαλαρά προς τα κάτω.

Χεπινίκε (Repinique): ένα μικρό τύμπανο, με υψηλό τονικό ύψος και διπλή μεμβράνη που χρησιμοποιείται για να παίζει σόλο στις περιπτώσεις ερώτησης- απάντησης.

Απίτο (Apito): μια σφυρίχτρα που χρησιμοποιείται από τον επικεφαλής για να σηματοδοτεί κάποιες οδηγίες για την ομάδα.

 

Κουίκα (Cuica): Τύμπανο τριβής. Ονομάζεται και «κολοκύθα που γελάει» εξαιτίας του ήχου που παράγει. Ο εκτελεστής τρίβει το καλαμάκι πάνω-κάτω με ένα βρεγμένο πανί και με το άλλο χέρι πιέζει τη μεμβράνη κοντά στο σημείο ένωσης του καλαμιού με το δέρμα για να αλλάξει τον τόνο.

Τσοκάλο (Chocalo): ένα σείστρο, που παίζει σε όλη τη διάρκεια της εκτέλεσης. Αποτελείται από ένα μεταλλικό κύλινδρο μήκους 30-50 εκ., γεμισμένο με άμμο. Μερικές φορές μπορεί να είναι και δύο παράλληλοι κύλινδροι ενωμένοι μεταξύ τους.

Ρέκο-Ρέκο ή γκουίρο (Reco-reco ή guiro): μια ξύστρα από μπαμπού, που παίζεται όπως το τσοκάλο. Μπορεί να φτιαχτεί από μέταλλο με ελατήρια στην πάνω πλευρά του οργάνου.

Αγκό-γκο (Ago-go): μια κουδούνα με δύο τόνους, ψηλό και χαμηλό. Την κρατούν με το αριστερό χέρι και τη χτυπούν με μπαγκέτα τυμπάνου. Παίζει πολύπλοκους ρυθμούς.

Εργαλεία

img
 
Γενικά χαρακτηριστικά

img

Στη Β. Αργεντινή κυριαρχεί η μουσική των Άνδεων ενώ αντίθετα στην πρωτεύουσα Μπουένος Άιρες κυριαρχεί η μουσική για το «τάνγκο2» (tango). Η μουσική αυτή προέκυψε από τη συνένωση διαφόρων ειδών ευρωπαϊκής μουσικής. Από αυτές τις επιδράσεις δημιουργήθηκε αρχικά ο χορός «μιλόνγκα» (milonga), ο οποίος σταδιακά εξελίχθηκε σε τάνγκο (χορός που προέρχεται από τις περιοχές του Μπουένος Άϋρες στις οποίες ζούσαν τα χαμηλά κοινωνικά στρώματα).

Η λέξη «τάνγκο» (tango) αναφέρεται για πρώτη φορά τη δεκαετία του 1890.

Γύρω στο 1930, το τάνγκο μετατράπηκε από μουσική κυρίως συνδυασμένη με το χορό, σε μουσική λυρική και ποιητική.

Μετά το 1955, έγινε πιο έντεχνο και προσανατολισμένο στην ακρόαση μάλλον παρά στο χορό με το σπουδαίο Αργεντινό συνθέτη Άστορ Πιατσόλα (Astor Piazzolla). Σήμερα, εξακολουθεί να αναπτύσσεται χάρη σε μια αναβίωσή του μέσα από το ρεύμα του «νέο τάνγκο» και συγκροτήματα όπως οι Γκόταν Πρότζεκτ (Gotan Project) κ.ά.

Η μουσική του τάνγκο είναι κυρίως ορχηστρική και μερικές φορές περιλαμβάνει φωνητικά.

img
img

img

Ορκέστα τίπικα

___________
2. Η σωστή χρήση του όρου είναι «τάνγκο», παρ' όλο που στην καθομιλουμένη έχει καθιερωθεί να αναφέρεται ως ταγκό.
Μουσική... για χορό

Το «μπαντονεόν»(bandoneόn) είναι ένα αερόφωνο πληκτροφόρο μουσικό όργανο (με ελεύθερες μεταλλικές γλωττίδες στο εσωτερικό του), ιδιαίτερα διαδεδομένο στην Αργεντινή. Ονομάστηκε έτσι από τον εφευρέτη του, τον Γερμανό Χάινριχ Μπαντ. Κατασκευάστηκε τη δεκαετία του 1840 αρχικά ως όργανο για την εκκλησιαστική μουσική και την καθημερινή λαϊκή μουσική.

Οι Γερμανοί μετανάστες στην Αργεντινή έφεραν μαζί τους το όργανο στις αρχές του 20ού αιώνα, όπου ενσωματώθηκε στην ντόπια μουσική. Σε αντίθεση με το ακορντεόν, το μπαντονεόν δεν έχει στενόμακρα πλήκτρα, αλλά στρόγγυλα πλήκτρα-κουμπιά και στις δύο πλευρές. Επίσης, τα περισσότερα πλήκτρα-κουμπιά στο μπαντονεόν παράγουν διαφορετική νότα, όταν η φυσούνα ανοίγει από ό,τι όταν κλείνει. Αυτό σημαίνει ότι η κάθε σειρά κουμπιών είναι στην πραγματικότητα δύο: μία για τις νότες που παράγονται όταν η φυσούνα ανοίγει και μία για τις νότες που παράγονται όταν κλείνει. Δεδομένου ότι η αριστερή και η δεξιά σειρά κουμπιών διαφέρουν μεταξύ τους, ο οργανοπαίχτης πρέπει να εξοικειωθεί ουσιαστικά με τέσσερα «πληκτρολόγια» για να μάθει να παίζει.

Άστορ Πιατσόλα (Astor Piazzolla, 1921-1992). Αργεντινός μουσικός και συνθέτης που έφερε επανάσταση στη μορφή του τάνγκο, εμποτίζοντας αυτή τη φλογερή και μελαγχολική χορευτική παράδοση με στοιχεία της κλασικής και της τζαζ μουσικής. Το «τάνγκο νουέβο» (tango nuevo: νέο τάνγκο) που δημιούργησε, αρχικά έφερε μόνο οργισμένη απόρριψη στην πατρίδα του, αλλά η δημιουργικότητά του τελικά κατάφερε να φέρει τη μοναδική μουσική του στο προσκήνιο σε όλο τον κόσμο.
img

img

___________________________________________________________________________________

ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΗΧΗΤΙΚΩΝ ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΩΝ - ΣΥΝΟΔΕΥΤΙΚΟ cd

εργαλείο  img  img