Σκοτεινός ουρανός από την ολική έκλειψη Ηλίου

Μια ολική έκλειψη Ηλίου θα καλωσορίσει την έλευση του Αυγούστου. Για το λόγο αυτό, θα πραγματοποιηθεί ένα ταξίδι στον Αρκτικό Ωκεανό που θα ακολουθεί τη σκιά της Σελήνης.

Ένα ταξίδι στον Αρκτικό Ωκεανό που θα ακολουθεί τη σκιά της Σελήνης. Όχι, δεν είναι σκέψη από βιβλίο του Ιουλίου Βερν. Το γερμανικό αεροσκάφος Airbus A330 της εταιρείας Deutsche Polarflug, θα πραγματοποιήσει αυτό το ταξίδι για τους λίγους τυχερούς που θέλουν να παρακολουθήσουν την πορεία της ολικής έκλειψης του Ήλιου.

Μια ολική έκλειψη Ηλίου θα καλωσορίσει την έλευση του Αυγούστου. Η σκιά της Σελήνης θα κατευθυνθεί νοτιοανατολικά σε μια λωρίδα πλάτους 250 περίπου χιλιομέτρων, προς τη Σιβηρία και την Κίνα, για περίπου 2 λεπτά και 27 δευτερόλεπτα. Στο Νοβοσιμπίρσκ, την πρωτεύουσα της Σιβηρίας, ο ηλιακός δίσκος θα σκοτεινιάσει πλήρως για δυόμισι λεπτά.

Στη χώρα μας, ωστόσο, το σπάνιο αυτό φαινόμενο θα είναι ορατό ως μερική έκλειψη με τη Σελήνη να καλύπτει λιγότερο από το 5% του ηλιακού δίσκου, μονάχα από τη βόρεια Ελλάδα. Στην Θεσσαλονίκη, το φαινόμενο θα αρχίσει περίπου στις 12:45, θα κορυφωθεί στις 13:06 και θα λήξει περίπου στις 13:30. Η νοτιότερη πόλη που θα μπορεί να θαυμάσει έστω και λίγο την έκλειψη είναι ο Βόλος.

Η πρώτη ηλιακή έκλειψη του 21ου αιώνα συνέβη στις 21 Ιουνίου 2001, ήταν ολική, μέγιστης διάρκειας 4 λεπτών και 56 δευτερολέπτων και η περιοχή ορατότητάς της ήταν ο Ατλαντικός Ωκεανός και η Ν. Αφρική. Κατά τη διάρκεια μιας δεκαετίας συμβαίνουν περίπου έξι ολικές ηλιακές εκλείψεις.

Το χρυσό περιδέραιο της Σελήνης

Αντίθετα με τη σεληνιακή έκλειψη, που συμβαίνει στη φάση της πανσελήνου, η φαντασμαγορική ηλιακή έκλειψη συμβαίνει όταν έχουμε νέα Σελήνη. Η ηλιακή έκλειψη δεν είναι ορατή από όλα τα σημεία της Γης, αλλά μόνον από εκείνους τους τόπους που βρίσκονται σε μια ζώνη πλάτους, που ποτέ δεν ξεπερνά τα 268 χιλιόμετρα σε πλάτος και μερικές χιλιάδες χιλιόμετρα σε μήκος, την οποία σαρώνει ο λεγόμενος κώνος σκιάς της Σελήνης με ταχύτητα 0,5-1 Κm/sec.

Κατά την ολική έκλειψη ηλίου, το μέγεθος της σελήνης είναι τέτοιο ώστε καλύπτει πλήρως τον ηλιακό δίσκο. Κατά την δακτυλιοειδή έκλειψη, ο κώνος της σκιάς της Σελήνης δεν ακουμπάει στην επιφάνεια της Γης. Στη μερική έκλειψη Ηλίου ο παρατηρητής βλέπει ένα ποσοστό του ήλιου «φαγωμένο» από τη σελήνη. Οι ολικές ηλιακές εκλείψεις μπορούν θεωρητικά να διαρκέσουν έως και 7:30 λεπτά. Οι δακτυλιοειδείς ηλιακές εκλείψεις μπορούν θεωρητικά να διαρκέσουν έως και 12:30 λεπτά.

Τη στιγμή που αρχίζει το φαινόμενο της ολικής έκλειψης, για περίπου 8 δευτερόλεπτα φαίνεται να περιβάλλει τον σκοτεινό δίσκο του Ήλιου ένα περιδέραιο από φωτεινούς κόκκους, που είναι γνωστοί ως «κόκκοι του Baily» και που πρώτος παρατήρησε ο Francis Baily το 1836. Για τα λίγα λεπτά που ακολουθούν ο ουρανός σκοτεινιάζει και κάνουν την εμφάνισή τους τα λαμπρότερα άστρα του ουρανού, η Αφροδίτη και ο Ερμής.

Στη Γη και συγκεκριμένα στα σημεία από όπου περνά η σκιά της Σελήνης, επειδή κρύβεται ο ηλιακός δίσκος παρατηρούνται μειωμένες θερμοκρασίες, αυξάνεται η υγρασία, σκοτεινιάζουν τα σύννεφα, αφού αρχικά πάρουν ένα ιριδίζον χρώμα, σε μερικές περιπτώσεις αναπτύσσεται άνεμος, η σκιά της Σελήνης φαίνεται σα μια τεράστια στήλη καπνού που κινείται με ταχύτητα ίση περίπου με 1 Κm/sec.

Για να παρατηρήσει κάποιος το μοναδικό αυτό φαινόμενο, πρέπει να πάρει τις κατάλληλες προφυλάξεις. Όχι μόνο δεν επιτρέπεται να κοιτάξει κανείς τον ηλιακό δίσκο εκείνη τη στιγμή με γυμνό μάτι αλλά ούτε με φωτογραφική μηχανή ή κυάλια, εάν δεν είναι εφοδιασμένα με τα κατάλληλα φίλτρα. Ο κίνδυνος, μάλιστα, είναι εξίσου μεγάλος και στις περιπτώσεις τις μερικής ή δακτυλιοειδούς εκλείψεως. Η βλάβη στον αμφιβληστροειδή χιτώνα μπορεί να είναι μη αναστρέψιμη και σε πολλές περιπτώσεις τα κλινικά συμπτώματα εμφανίζονται 12 με 48 ώρες μετά την έκθεση του ματιού στις ηλιακές ακτίνες.

Προλήψεις και ερμηνείες

Όπως όλα τα φυσικά φαινόμενα, που ήταν αδύνατο να εξηγηθούν, έτσι και οι εκλείψεις προκαλούσαν ανέκαθεν έντονο φόβο στην ανθρωπότητα. Οι αστρολόγοι ισχυρίζονται ότι το φαινόμενο ασκεί επιρροή και προβληματισμό στις προσωπικότητες των ανθρώπων και το ζωδιακό κύκλο, καθώς και ότι σημαντικά γεγονότα λαμβάνουν χώρα την ημέρα της έκλειψης.

Οι Κινέζοι έκαναν λόγο για ένα μεγάλο δράκο που κατάπινε τον ήλιο. Στην Κίνα βρίσκεται και η αρχαιότερη αναφορά για ολική ηλιακή έκλειψη. Σύμφωνα με την παράδοση, το 2134 π.Χ. δύο βασιλικοί αστρονόμοι ο Χι και ο Χο γνώριζαν ότι επρόκειτο να συμβεί μια έκλειψη. Την ημέρα όμως της έκλειψης δε μπόρεσαν να κάνουν τις κατάλληλες ιεροτελεστίες επειδή ήταν μεθυσμένοι και για το λόγο αυτό, ο αυτοκράτορας διέταξε τον αποκεφαλισμό τους.

Ωστόσο, μια πλάκα που βρέθηκε το 1948 στα ερείπια της πόλης Ούγκαριτ, στη σημερινή Συρία και αποκρυπτογραφήθηκε πριν από 20 χρόνια, αποκάλυψε ότι ήταν μια επιγραφή για την περιγραφή μιας ολικής έκλειψης που πραγματοποιήθηκε στις 3 Μαΐου 1375 π.Χ.

Αλλά και οι αρχαίοι Έλληνες προσπάθησαν να δώσουν ερμηνεία στο παράξενο - για αυτούς - φαινόμενο. Συγκεκριμένα, ο Όμηρος αναφέρει για την ημέρα της σφαγής των μνηστήρων από τον Οδυσσέα στα 1178 π.Χ. : «...και ο ήλιος χάθηκε μέσα στον ουρανό και μία ανίερη ομίχλη κάλυψε τα πάντα».

Ο Αρχίλοχος ανέφερε για την ολική έκλειψη ηλίου της 6ης Απριλίου του 648 π.Χ.: «Ο Δίας, ο πατέρας των Ολύμπιων Θεών, μετέτρεψε τη μέρα σε νύκτα κρύβοντας το φως του απαστράπτοντος ηλίου, και βαθύς φόβος κυρίευσε τους ανθρώπους».

Πέρα από τις δοξασίες, οι αρχαίοι Έλληνες προσπάθησαν να προβλέψουν την εμφάνιση του φαινομένου. Ο Ηρόδοτος κατέγραψε ότι το 585 π.Χ. ο Θαλής ο Μιλήσιος προέβλεψε έκλειψη, κατά τη διάρκεια της μάχης μεταξύ των Μήδων και των Λυδίων. Οι δύο εμπόλεμες πλευρές θεώρησαν την έκλειψη σαν οιωνό και τερμάτισαν τον πόλεμο, ο οποίος είχε διαρκέσει έξι χρόνια.

Αναφορά σε παρόμοιο φαινόμενο κάνει και ο Θουκυδίδης (Ιστορίαι, Β' 28). Συγκεκριμένα κατέγραψε: «Κατά τη διάρκεια του ίδιου καλοκαιριού (εννοεί το έτος 431 π.Χ) και κατά την πρώτη μέρα της νέας σελήνης, όταν και μόνον, όπως φαίνεται τέτοιο φαινόμενο μπορεί να συμβεί, ο Ήλιος χάθηκε μετά το μεσημέρι και πάλι γέμισε ο δίσκος του, αφού πρώτα αυτός έγινε σα μισοφέγγαρο και φάνηκαν και μερικά αστέρια».

Έξι ώρες διήρκησε η έκλειψη ηλίου στις 20 Σεπτεμβρίου του 330 π.X. Εκείνη τη μέρα διεξαγόταν η μάχη των Γαυγαμήλων μεταξύ M. Aλέξανδρου και του Δαρείου του Kοδομανού.

O διάσημος μηχανισμός των Αντικυθήρων, η συσκευή αστρονομικών υπολογισμών των αρχαίων Ελλήνων που χρονολογείται από το δεύτερο προ Χριστού αιώνα, πιστεύεται ότι επέτρεπε στους Έλληνες να προβλέπουν τις εκλείψεις με μεγάλη ακρίβεια.

Αλλά και κατά τη διάρκεια της Σταύρωσης, γίνεται αναφορά για μια έκλειψη ηλίου από τους τρεις Ευαγγελιστές - με εξαίρεση τον Ιωάννη:

«Ήν δε ωσεί ώρα έκτη και σκότος εγένετο εφ' όλην την γην έως ώρας ενάτης, του ηλίου εκλείποντος...» (κατά Λουκάν, ΚΓ' 44-45).

«Από δε έκτης ώρας σκότος εγένετο επί πάσαν την γην έως ώρας ενάτης» (κατά Ματθαίον, ΚΖ' 45).

«Γενομένης δε ώρας έκτης σκότος εγένετο εφ'όλην την γην έως ώρας ενάτης» (κατά Μάρκον, ΙΕ' 33).

Λίγες μέρες πριν την άλωση της Κωνσταντινούπολης, στις 22 Μαΐου του 1453, άλλη μια έκλειψη ηλίου -μερική- έγινε ορατή για πέντε ώρες, ενισχύοντας τις δοξασίες και τους φόβους γύρω από το φαινόμενο.

Οι Μάγιας πίστευαν ότι ο μυθικός θεός τους, ο Ουιτζιλοποχτλί, το Φτερωτό Φίδι, καταβρόχθιζε τον Ήλιο κατά τη στιγμή της έκλειψης.

Μάλιστα, κάποιοι σύνδεσαν το «μαγικό» γεγονός με την καταστροφή και το τέλος του κόσμου. Παράδειγμα, η προφητεία του Νοστράδαμου που «έβλεπε» στην έκλειψη του 1999 την έλευση του Αντίχριστου.

Προάγγελος συμφορών, σαγήνη για τους τολμηρούς, όπως και να' χει, η «εξαφάνιση» του ήλιου αντιμετωπίζεται με ιδιαίτερο ενδιαφέρον από επιστήμονες και ανθρώπους. Το επόμενο ραντεβού στις 22 Ιουλίου του 2009.

www.kathimerini.gr με πληροφορίες από BBC, Εθνικό Αστεροσκοπείο Αθηνών

[πηγή: εφημ. Καθημερινή, 31/7/2008 <http://portal.kathimerini.gr>]