Νεοελληνική Γλώσσα (Β΄ Γυμνασίου) - Βιβλίο Μαθητή (Εμπλουτισμένο)
Β ΟΙ ΜΕΤΟΧΕΣ

Λεξικό της Κοινής Νεοελληνικής εικόνα

Β1 Οι μετοχές στην ενεργητική και παθητική φωνή

εικόναΘυμάμαι ότι:

  • Η μετοχή είναι επίθετο και ρήμα, μετέχει δηλαδή και στα δύο. Ως επίθετο έχει γένος, αριθμό και πτώση. Ως ρήμα έχει φωνή, διάθεση και χρόνους.

 

εικόναΑκούω και μιλώ

Προσπαθήστε να μεταφέρετε τις παρακάτω υπογραμμισμένες φράσεις στον άλλο αριθμό και βρείτε ποιες μετοχές αλλάζουν.
α. Κατεβαίνοντας τις σκάλες, σκέφτηκα ότι θα έτρωγα ευχαρίστως μια μακαρονάδα αλά μπολονέζ. (κείμ. 3)
β. Στη διπλανή κολόνα ήταν κολλημένη μια αφίσα. (κείμ. 3)
γ. Ωστόσο, στο κυνήγι των τόσο αβέβαιων προοπτικών, οι κερδισμένοι είναι λίγοι. (κείμ. 2)

 

εικόνα Κείμενο 5 Άνθρωποι και αριθμοί

Κάθε χρόνο ανακοινώνονται νούμερα, στατιστικά στοιχεία, δίνονται στη δημοσιότητα πίνακες και παγκόσμιοι χάρτες «κοκκινισμένοι» εκεί όπου το AIDS διαπρέπει γεννώντας καταστάσεις επιδημίας. Κι όσο πιο μεγάλοι οι αριθμοί, τόσο πιο αριθμολάγνοι γινόμαστε. […]

Περισσότεροι από 42 εκατομμύρια άνθρωποι παγκοσμίως έχουν μολυνθεί από το AIDS. Το 95% αυτών ζουν σε αναπτυσσόμενες χώρες. Υπολογίζεται ότι 3,1 εκατομμύρια άνθρωποι, συμπεριλαμβανομένων 610.000 παιδιών, πέθαναν από AIDS μέσα στο 2002. Από τα 42 εκατομμύρια των φορέων, 6 εκατομμύρια χρήζουν επείγουσας θεραπείας για να σωθούν.

Σοφία Ιωάννου, περ. Γιατροί χωρίς σύνορα, τεύχ. 52, Οκτώβριος-Νοέμβριος-Δεκέμβριος 2003

εικόνα εικόνα Παγκόσμια Ημέρα κατά του AIDS [πηγή: Υπουργείο Υγείας]

εικόναΔιαβάζω και γράφω

1. Σε ποια ρήματα ανήκουν οι υπογραμμισμένες μετοχές και τι παρατηρείτε σχετικά με τη θέση του τόνου σε συνάρτηση με την ορθογραφία τους;
α. Δεν ανέβηκα τις σκάλες τρέχοντας, για να μη μου πέσει το κουτί. (κείμ. 3)
β. Σε λίγο καιρό πρόκειται να κυκλοφορήσει ένα καινούριο λαχείο, το ξυστό - αυτό δηλαδή που ξύνοντάς το γνωρίζεις αμέσως αν κέρδισες ή όχι. (κείμ. 2)
γ. Το AIDS διαπρέπει γεννώντας καταστάσεις επιδημίας. (κείμ. 5)

2. Διαβάζοντας τις παρακάτω προτάσεις, μεταφέρετε τις υπογραμμισμένες μετοχές στην ονομαστική ενικού στο αρσενικό γένος, εντοπίστε τη χρονική βαθμίδα στην οποία αναφέρονται και γράψτε το χρόνο τους. • Ποια είναι η κατάληξή τους;
α. Το 95% αυτών ζουν σε αναπτυσσόμενες χώρες. (κείμ. 5)
β. Υπολογίζεται ότι 3,1 εκατομμύρια άνθρωποι, συμπεριλαμβανόμενων 610.00 παιδιών, πέθαναν από AIDS μέσα στο 2002. (κείμ. 5)
γ. Για τους πολλούς, τους «χαμένους», η εμμονή στο παιχνίδι της τύχης είναι αποπροσανατολιστική από πιο στέρεους στόχους, οδηγεί ουσιαστικά στην απραξία. (κείμ. 2)
δ. Δίνονται στη δημοσιότητα πίνακες και παγκόσμιοι χάρτες «κοκκινισμένοι». (κείμ. 5)

Μετοχές
Καταλήξεις
Χρονική βαθμίδα/Χρόνος
     
     
     
     

3. Στις παρακάτω φράσεις του κειμένου 1 θα βρείτε μετοχές που δεν τις συναντάτε σε σύγχρονα κείμενα. Αν γράφατε εσείς αυτές τις προτάσεις, με ποιες μετοχές θα μπορούσατε να τις αντικαταστήσετε;
α. Ο Άγγελος επήρε τα τρία ουράνια δώρα του και έφυγε τρέχων εκείθεν.
β. Η γυνή επροσπάθει ν' αποκοίμιση με ολίγον ξηρόν άρτον τα πέντε τέκνα, βλασφημούσα άμα την ώραν που είχεν υπανδρευθή.
γ. Ανέβη εις μέγα κτίριον πλουσίως φωτισμένον.
δ. Επήρε… και την ζωήν, την πλασμένην διά να πάλλη εις τας καρδίας, ετάνυσε τας πτέρυγας, και επανήλθεν εις τας ουρανίας αψίδας.
τρέχων → …………………….
βλασφημούσα → …………………….
φωτισμένον → …………………….
πλασμένην → …………………….

 

 

εικόναΜαθαίνω για τους τύπους της μετοχής:

Μετοχή έχουν:

  • Ο ενεστώτας στην ενεργητική φωνή με κατάληξη -οντας (π.χ. τρέχοντας) όταν αυτή τονίζεται στην προπαραλήγουσα και -ώντας (π.χ. γεννώντας) όταν τονίζεται στην παραλήγουσα.
  • Ο ενεστώτας σπανιότερα στην παθητική φωνή με καταλήξεις -όμενος, -η, -ο (π.χ. αναπτυσσόμενες), αλλά και -ούμενος, -η, -ο (π.χ. μιμούμενος) και -άμενος, -η, -ο (π.χ. τρεμάμενος).
  • Ο παρακείμενος οτην παθητική φωνή με κατάληξη -μένος, -η, -ο (π.χ. χαμένοι).

Η ενεργητική μετοχή είναι άκλιτη, ενώ οι παθητικές είναι κλιτές, έχουν τρία γένη και δύο αριθμούς.

 

 

B2 Επιθετική και επιρρηματική μετοχή

εικόναΚείμενο 6 [Η μεγάλη περιπέτεια της ζωής μου]

[Η Κωνσταντίνα ζει με τους γονείς της προσωρινά στη Γερμανία. Όταν εκείνοι χωρίζουν, τη στέλνουν πίσω στην Ελλάδα να ζήσει με τη γιαγιά της, τη Φάρμουρ, όπως την αποκαλεί. Για να ξεπεράσει τα προβλήματα που της παρουσιάστηκαν, προμηθεύεται χαπάκια από ένα αγόρι, το Λουμίνη. Τη στιγμή που αισθάνεται ότι την εγκαταλείπει κι αυτός, δοκιμάζει την πρώτη της ένεση ηρωίνης και η γιαγιά της τη βρίσκει λιπόθυμη μπροστά στην πόρτα του σπιτιού της. Φωνάζει σοκαρισμένη το γιατρό και την περιποιείται με τις φίλες της, τις Ασπασίες. Ο Βασίλης, καθηγητής των Μαθηματικών στο σχολείο, τη συμπαθεί ιδιαίτερα και την επισκέπτεται συχνά με τη φίλη του Μαρίνα.]

Χτυπάει το κουδούνι. Οι Ασπασίες είναι μέσα και πίνουν τον καφέ τους. Ο Βασίλης κι η Μαρίνα δεν έρχονται τόσο νωρίς. Κουκουλώνομαι και κάνω την κοιμισμένη. Ξεσκεπάστηκα όμως αμέσως, γιατί άκουσα τη φωνή της Μαρίνας. Δεν ακούω άλλη φωνή. Περίεργο, ήρθε μόνη της. Την περιμένω να φανεί στο δωμάτιο μου και ανοίγω τα μάτια. Δεν έρχεται. Πιάνει κουβέντα με τη Φάρμουρ και τις Ασπασίες.

– Ήρθα να σας μιλήσω για την Κωνσταντίνα.
– Κοιμάται.
– Καλύτερα.

Ανασηκώνομαι στο κρεβάτι και, από το πολύ να τεντώνω τ' αυτιά μου ν' ακούσω, νομίζω πως μεγάλωσαν σαν του φίλου του Πινόκιο, που έγινε γαϊδούρι. Καλύτερα να γινόταν γαϊδούρι κι ο Λουμίνης. θα 'χε τουλάχιστον μια δικαιολογία που με πρόδωσε.
Η Μαρίνα έχει απαλή φωνή, μα μιλάει καθαρά και δε χάνεις λέξη.
Τα κουβέντιασαν, λέει, με το Βασίλη και συμφώνησαν να έρθει να τους μιλήσει. Στα δεκαεννιά της πέρασε κι εκείνη τη μεγάλη περιπέτεια.


– Ναρκωτικά; ρώτησε η Ασπασία «που στύβει πέτρα».
– Κατευθείαν ηρωίνη, έκανε η Μαρίνα.
– Εσύ!

Άκουσα μια φωνή σαν λυγμό, που έμοιαζε με τη φωνή της Φάρμουρ.
Ήταν, λέει, η Μαρίνα ένα κορίτσι ξένοιαστο. Χωρίς προβλήματα. Σπούδαζε στη Σχολή Καλών Τεχνών. Με τους γονείς της τα πήγαινε μια χαρά… Αρχιτέκτονες κι οι δύο, δούλευαν πολύ. Έφευγαν το πρωί και γύριζαν αργά το βράδυ. Σ' ένα πάρτι γνώρισε το Νικηφόρο, που μόλις είχε γυρίσει από το Παρίσι, όπου σπούδαζε…Της έκανε εντύπωση, δεν έμοιαζε Έλληνας. Ψηλός, με μαύρα μαλλιά. Έμοιαζε του Μαγιακόφσκι.

– Του Μαγιακόφσκι!
– Του Μαγιακόφσκι!
– Του Μαγιακόφσκι!
– Του Μαγιακόφσκι!

Τέσσερις φωνές γεμάτες θαυμασμό. Δεν ήξεραν ποιος ήταν αυτός ο Μαγιακόφσκι, μα τις άκουγα τόσο συγκινημένες, λες και είχαν δει μπροστά τους ολοζώντανο τον Μπραντ Πιτ.
Η Μαρίνα συνέχισε.
Όλη τη βραδιά δεν μπορούσε να ξεκολλήσει τα μάτια της από πάνω του. Μιλούσε κι όμορφα, για το Παρίσι, για την τέχνη. Ξαφνικά, χωρίς να το καταλάβει, βρέθηκε δίπλα της. Της είπε πως βαρέθηκε, και, αν ήθελε, να έφευγαν μαζί. Τον ακολούθησε σαν μαγνητισμένη και βγήκαν μαζί στο δρόμο.

– Από κείνο το βράδυ άρχισε η μεγάλη περιπέτεια της ζωής μου, από φόβο μην τον χάσω κι από περιέργεια να γνωρίσω το σύμπαν, όπως μου είχε υποσχεθεί… 

Άλκη Ζέη, Η Κωνσταντίνα και οι αράχνες της, εκδ. Κέδρος, 2002

εικόνα εικόνα εικόνα

εικόνα

εικόναΑκούω και μιλώ

  1. Εντοπίστε στο προηγούμενο κείμενο μετοχές που λειτουργούν ως επίθετα, π.χ. Κουκουλώνομαι και κάνω την κοιμισμένη.
  2. Έχετε βρει τρόπους για να μην αισθάνεστε κάποιες φορές μοναξιά; Στις δικές σας απαντήσεις προσθέστε κι αυτές που δείχνουν τα παρακάτω σκίτσα, αποδίδοντας το νόημά τους με μετοχές του ενεργητικού ενεστώτα.
εικόνα

……………………………………...............................................................................………………… φίλους

 

 

εικόναΚείμενο 7 Μοναξιά μου όλα…εικόνα

Στις άδειες πόλεις που γυρνάς
εικόνες σε ξοδεύουν
αδύναμος να προσκυνάς
αυτούς που σε ληστεύουν.

Σαν δαίμονας να κουβαλάς
του κόσμου τους χειμώνες
στα μάτια της να κυνηγάς
παλιούς πικρούς κανόνες.

Μοναξιά μου όλα…
Μοναξιά μου τίποτα…
Μη μ' αφήνεις τώρα
που είναι όλα πιο δύσκολα.

 

 

 

εικόνα

Έρωτά μου όλα…
Κι έρωτά μου τίποτα…
Μη μ' αφήνεις τώρα
που είναι όλα πιο δύσκολα.

Τις νύχτες ντύνεσαι μικρός
κάποιον θα ξεγελάσεις
κι ένα κακό που ήρθε χτες
τρέχεις για να προφτάσεις.

Μοιάζουν οι δρόμοι με φωτιά
τα βράδια του θανάτου.
Έρωτας που μυρίζει πια
αρένα στ' άγγιγμά του.

στίχοι: Όλγα Βλαχοπούλου, Φίλιππος Πλιάτσικας μουσική: Φίλιππος Πλιάτσικας στο δίσκο των Πυξ Λαξ Στίλβη, Harvest, 1998

 

εικόναΔιαβάζω και γράφω

1. Αντικαταστήστε κάποια από τα παρακάτω ρήματα με μετοχές του ενεργητικού ενεστώτα. • Γράφοντας τις προτάσεις θα χρειαστεί να αφαιρέσετε κάποιες λέξεις.

α. Ακούμπησα την πίτσα στο ραφάκι και πήρα τηλέφωνο. (κείμ. 3)
β. Κατά τις δώδεκα, σήκωσε το κεφάλι από το περιοδικό του και είπε:… (κείμ. 3)
γ. Είπα ευχαριστώ και το 'κλεισα. (κείμ. 3)
δ. Ξεσκεπάστηκα όμως αμέσως, γιατί άκουσα τη φωνή της Μαρίνας. (κείμ. 6)

α. …………………………………………...................................................................
β. …………………………………………...................................................................
γ. …………………………………………...................................................................
δ. …………………………………………...................................................................

2. Αφού ακούσετε το τραγούδι του μουσικού συγκροτήματος Πυξ Λαξ, πάρτε την α΄ στροφή και γράψτε για κάθε ρήμα τη μετοχή του ενεργητικού ενεστώτα και του παθητικού παρακειμένου. • Σημειώστε δίπλα της αν λειτουργεί ως επίθετο ή ως επίρρημα.

Ρήμα
Μετοχή ενεστώτα
Μετοχή παρακειμένου
     
     
     
     

3. Συνεχίστε γράφοντας δικούς σας στίχους με αφορμή το τραγούδι αυτό. • Αλήθεια, τι σημαίνει το όνομα του συγκροτήματος; • Ψάξτε σε ερμηνευτικό ή άλλο λεξικό.

 

εικόναΜαθαίνω για τη σημασία της μετοχής:

Η μετοχή χρησιμοποιείται:

  • με επιθετική σημασία, δηλαδή όπως κάθε επίθετο, και λέγεται επιθετική μετοχή. Επιθετικές είναι οι μετοχές της παθητικής φωνής.
  • με επιρρηματική σημασία, δηλαδή δηλώνει τρόπο, χρόνο, αιτία, υπόθεση και εναντίωση και λέγεται επιρρηματική μετοχή. Επιρρηματική είναι η μετοχή του ενεργητικού ενεστώτα.

εικόνα