Νεοελληνική Γλώσσα (Β΄ Γυμνασίου)

Γ ΤΟ Β΄ ΣΥΝΘΕΤΙΚΟ

Λεξικό της Κοινής Νεοελληνικής

εικόνα Κείμενο 6 [Χτίζοντας την Ακρόπολη στην αρχαία Αθήνα]

εικόνα …Έτσι δημιουργήθηκε ένας μεγάλος κύκλος εργασιών: ως πρώτα υλικά έπρεπε να χρησιμοποιήσουν λιθάρι, χαλκό, ελεφαντόδοντο, χρυσάφι, έβενο, ξύλο κυπαρισσιού και άλλα. Οι τεχνίτες, που θα τα χρησιμοποιούσαν και θα τα κατεργάζονταν, θα ήταν ξυλουργοί, γλύπτες, χαλκουργοί, μαρμαράδες, επιχρυσωτές, ελεφαντουργοί, ζωγράφοι, κοσμηματογράφοι, τορνευτές, αυτοί που θα αναλάβαιναν την αποστολή και μεταφορά τους ήταν για τη θάλασσα έμποροι και ναύτες και κυβερνήτες πλοίων, και για την ξηρά αμαξουργοί, καραγωγείς, αμαξηλάτες, σκοινοποιοί, λιναράδες, εργάτες δερμάτων, οδοποιοί, μεταλλωρύχοι...

Πλούταρχος, «Περικλής», 12, 6, στο Πλουτάρχου Βίοι,
μτφρ. Μ.Χ. Οικονόμου – Β.Η. Τσακατίκας, ΟΕΔΒ, 1986

εικόνα Κείμενο 7 Η γυναίκα μετανάστρια στην πόλη

http://tovima.dolnet.gr/

Αυτό που για τους περισσότερους από εμάς φαίνεται να είναι μια από τις συνηθισμένες δοκιμασίες και βάσανα της καθημερινότητας, για το μετανάστη γίνεται μια επώδυνη προσπάθεια για επιβίωση που φαίνεται ότι ποτέ δε θα σταματήσει.

Μία από τις κύριες έννοιες μιας γυναίκας που έχει μεταναστεύσει είναι η απόκτηση μιας νόμιμης και μόνιμης κατοικίας και άδειας εργασίας. Παρά το γεγονός ότι μεγάλες προσπάθειες έχουν γίνει από την ελληνική κυβέρνηση για να χορηγήσει άδειες εργασίας σε ξένους, τα προβλήματα υπερισχύουν. Η γραφειοκρατία και η έλλειψη συντονισμού ανάμεσα στους υπουργούς αναδείχτηκαν σε συμπληγάδες πέτρες για την πολυαναμενόμενη απόκτηση των απαραίτητων εγγράφων. Η καταχώριση της προσωρινής κάρτας παραμονής (λευκή κάρτα) και έπειτα της κάρτας παραμονής περιορισμένης χρονικής διάρκειας (πράσινης κάρτας), σε πολλές περιπτώσεις ακόμη δεν εξασφαλίζουν την εξαφάνιση των προβλημάτων τους. Πάρα πολύ συχνά οι γραφειοκρατικοί μηχανισμοί οδηγούν σε αδιέξοδο σε κάποια φάση της διαδικασίας προκαλώντας ακόμα και τη λήξη προθεσμιών.

Yvette Jarvis, από την ημερίδα με θέμα: Η γυναίκα στη σύγχρονη πόλη,
Δίκτυο Γυναικών της Ευρώπης, 14/11/2001, http://members.tripod.com

Κείμενο 8 [Η κυρα-Γιωργία]

Η Μαρίνα νοίκιαζε το σπίτι της κι η κυρα-Γιωργία την είχε περί πολλού και την καμάρωνε γιατί ήταν καθηγήτρια βλέπεις… Όταν κάποια φορά εμφανίστηκα κι εγώ, αφού συστηθήκαμε κι είπαμε τα τυπικά, με ρωτά η κυρα-Γιωργία: «Και τι δουλειά κάνεις, Δημήτρη μου;», «Σκιτσογράφος, κυρα-Γιωργία» της απαντώ. Κοιτάει τη Μαρίνα και μετά γυρνάει σε μένα και μου λέει «Δεν πειράζει, αγόρι μου, δουλειά να 'ναι κι ότι να 'ναι, πάνω απ' όλα η υγεία».

Δημήτρης Χαντζόπουλος, Αχ, και να 'ξέρες τι μου θύμισες, εκδ. Άγρα, 1991

Ακούω και μιλώ

Εντοπίστε τις σύνθετες λέξεις: πενταετούς (κείμ. 2), ελεφαντόδοντο, κοσμηματογράφοι (κείμ. 6), γραφειοκρατία, πολυαναμενόμενη (κείμ. 7), σκιτσογράφος (κείμ. 8). • Σε ποιο μέρος του λόγου ανήκει κάθε λέξη;
• Ποιο είναι το β΄ συνθετικό της καθεμιάς και σε ποιο μέρος του λόγου ανήκει;
α. Στο κείμενο 6 συναντούμε τις λέξεις: ξυλουργοί, χαλκουργοί, ελεφαντουργοί. Λέξεις σύνθετες με β΄συνθετικό το -ουργός φανερώνουν αυτόν που ασκεί έργο σχετικό με αυτό που δηλώνεται με το πρώτο συνθετικό. Με τι ασχολούνταν οι παραπάνω τεχνίτες; • Τι δουλειά κάνουν οι παρακάτω: μουσουργός, χειρουργός, στιχουργός, μηχανουργός, δραματουργός;
β. μεταλλωρύχοι: ποιο είναι το β΄ συνθετικό της λέξης; • Τι παρατηρούμε ως προς το αρχικό του φωνήεν;

Διαβάζω και γράφω

1. Θυμηθείτε ότι αυτό που συμβαίνει με τη λέξη ορυχείο, συμβαίνει και με τις λέξεις: όλεθρος, όροφος, ομαλός, όνομα, οδύνη. Με τις λέξεις αυτές και με τα πολύς, παν-, α-, επί δημιουργήστε νέες λέξεις.
…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

2. Τι μέρος του λόγου είναι το β΄ συνθετικό στις λέξεις που ακολουθούν; • Τι μέρος του λόγου είναι η σύνθετη λέξη;

σύνθετη λέξη	σύνθετη λέξη: μέρος του λόγου	β΄ συνθετικό: μέρος του λόγου
εικονογραφώ
παραπατάω
αποτυπώνω
εξωπραγματικός
απόμακρος
αποφοίτηση
μετατρέπω
σκιτσογράφος
χαλκουργός
σκοινοποιός
μεταλλωρύχος

3. Χρησιμοποιήστε ως β΄ συνθετικό τα ρήματα παίζω, γράφω, άρχω, πωλώ, πλάθω και ως α΄ συνθετικό τις λέξεις που ακολουθούν και δημιουργήστε σύνθετα που να σημαίνουν διάφορα επαγγέλματα: σενάριο, τόπος, σταθμός, εργοστάσιο, λαχείο, κόσμημα, άνθος, άρθρο, σκίτσο, όργανο, αγγείο, κρέας, ζάχαρη, λιμένας.
.....................................................................................................................................................................................
.....................................................................................................................................................................................

εικόνα Μαθαίνω για το β΄ συνθετικό

Το β΄ συνθετικό μπορεί να είναι ουσιαστικό, επίθετο, ρήμα, μετοχή, επίρρημα.
Όταν το β΄ συνθετικό είναι ουσιαστικό, το σύνθετο μπορεί να είναι ουσιαστικό (χιλιόμετρα), επίθετο (τετράτροχο), επίρρημα (απευθείας).
Όταν το β΄ συνθετικό είναι επίθετο, τότε και το σύνθετο είναι επίθετο.
Όταν το β΄ συνθετικό είναι ρήμα, το σύνθετο μπορεί να είναι ρήμα, ουσιαστικό (κοσμηματογράφος), επίρρημα (μονορούφι).
Όταν το β΄ συνθετικό είναι μετοχή, το σύνθετο είναι και αυτό μετοχή (πολυσυζητημένο).
Όταν το β΄ συνθετικό είναι επίρρημα, το σύνθετο είναι κι αυτό επίρρημα (προχτές).
• Σε λέξεις από -ο, όπως οδύνη, όλεθρος, ομαλός, όνομα (ο αρχαίος τύπος όνυμα), όροφος, ορυχείο, το
αρχικό -ο γίνεται -ω όταν οι λέξεις γίνονται β΄ συνθετικά ή παράγουν λέξεις με αχώριστα μόρια (επώδυνος, πανωλεθρία, ανώμαλος, επώνυμο, διώροφο, μεταλλωρυχείο).

εικόνα