• Ποιες είναι οι βαλκανικές χώρες.
• Ορισμένα από τα χαρακτηριστικά στοιχεία των βαλκανικών χωρών.

α. Παρατηρήστε στον γεωμορφολογικό χάρτη της Ευρώπης τον χώρο των Βαλκανίων. Το ανάγλυφο είναι κυρίως πεδινό ή ορεινό;
…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
β. Μελετήστε τα στοιχεία των πινάκων 25.3 και 35.1 και απαντήστε στις ερωτήσεις που ακολουθούν:
• Πόσες είναι οι βαλκανικές χώρες;…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
• Οι βαλκανικές χώρες είναι αραιοκατοικημένες ή πυκνοκατοικημένες σε σχέση με χώρες της δυτικής Ευρώπης (π.χ. τη Γαλλία);
…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
• Πώς θα χαρακτηρίζατε το κατά κεφαλήν Α.Ε.Π. των περισσότερων βαλκανικών χωρών σε σχέση με αυτό των χωρών της δυτικής Ευρώπης (π.χ. της Γερμανίας): παραπλήσιο, σημαντικά χαμηλότερο ή σημαντικά υψηλότερο;………………………………………………………………………………………………………………………
• Ποια βαλκανική χώρα έχει το υψηλότερο κατά κεφαλήν Α.Ε.Π.;……………………………………………………………………………………………………………………………………

Η Βαλκανική Χερσόνησος είναι η ανατολικότερη από τις τρεις χερσονήσους της νότιας Ευρώπης και βρίσκεται στα όρια συνάντησης της ηπείρου με την Ασία. Βρέχεται ανατολικά από τη Μαύρη Θάλασσα (Εύξεινο Πόντο) και τη Θάλασσα του Μαρμαρά (Προποντίδα), νοτιοανατολικά από το Αιγαίο Πέλαγος, νοτιοδυτικά από το Ιόνιο Πέλαγος και δυτικά από την Αδριατική Θάλασσα. Στα βόρεια συνδέεται με τον ηπειρωτικό κορμό της Ευρώπης σε μήκος 1.200 χιλιομέτρων περίπου, αλλά τα όρια της χερσονήσου εκεί είναι σχετικά ακαθόριστα, αφού δεν υπάρχει ένα σαφές γεωμορφολογικό διαχωριστικό χαρακτηριστικό, όπως μια οροσειρά (π.χ. τα Πυρηναία στην Ιβηρική Χερσόνησο). Έτσι, τα βόρεια σύνορα της Βαλκανικής Χερσονήσου καθορίζονται συμβατικά και, γενικά, θεωρείται ότι ευθυγραμμίζονται με τη γραμμή των ποταμών Σάβου και Δούναβη. Εξάλλου, αυτό το όριο δικαιολογείται και ιστορικά, αφού η περιοχή που περιλαμβάνεται σ' αυτό (στο μεγαλύτερο μέρος της και μαζί με τη Ρουμανία) αποτελούσε το ευρωπαϊκό τμήμα της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας από τα τέλη του 15ου έως τον 19ο αιώνα.

Η Βαλκανική είναι ορεινή χερσόνησος, με πλούσιο κατακόρυφο διαμελισμό. Πήρε την ονομασία της από τη μεγάλη ομώνυμη οροσειρά που βρίσκεται στη Βουλγαρία, τα Βαλκάνια (Αίμος). Άλλες οροσειρές της χερσονήσου είναι οι Δειναρικές Άλπεις, η Πίνδο και η Ροδόπη, ενώ στο βόρειο τμήμα της εκτείνονται τα Καρπάθια. Οι πεδιάδες είναι σχετικά λίγες, με σημαντικότερη την πεδιάδα της Βλαχίας κατά μήκος της ροής του Δούναβη, στα σύνορα Βουλγαρίας-Ρουμανίας.

Πλούσιος είναι και ο οριζόντιος διαμελισμός της Βαλκανικής Χερσονήσου, που περιλαμβάνει, εκτός των άλλων, χιλιάδες νησιά στο Αιγαίο, στο Ιόνιο και στην Αδριατική (δαλματικές ακτές).

Στη Βαλκανική Χερσόνησο βρίσκονται οι εξής χώρες: Αλβανία, Βοσνία-Ερζεγοβίνη, Βουλγαρία, Ελλάδα, Κροατία, Μαυροβούνιο, Δημοκρατία της Βόρειας Μακεδονίας, Ρουμανία, Σερβία, Σλοβενία και Τουρκία (το ευρωπαϊκό της τμήμα, η Ανατολική θράκη).

Μελετώντας σχετικούς χάρτες και στατιστικά στοιχεία, εύκολα διαπιστώνεται ότι:
• Οι βαλκανικές χώρες είναι μικρές σε έκταση και σε πληθυσμό και πιο αραιοκατοικημένες σε σχέση με τις χώρες της δυτικής Ευρώπης.
• Άλλες σε μικρότερο και άλλες σε μεγαλύτερο βαθμό αντιμετωπίζουν δημογραφικό πρόβλημα. Εξαιρούνται η Αλβανία και η Τουρκία.
• Υπάρχει εθνική, γλωσσική και θρησκευτική ανομοιομορφία στα Βαλκάνια σε σχέση με τις άλλες χερσονήσους της Ευρώπης και με την ίδια την Ευρώπη συνολικά. Βέβαια, οι γλώσσες αρκετών βαλκανικών χωρών ανήκουν στη σλαβική οικογένεια, υπάρχουν ωστόσο αρκετές διαφορετικές εθνικές γλώσσες (π.χ. ελληνική, αλβανική, τουρκική, ρουμανική). Όσον αφορά το θρήσκευμα, στις έξι από τις βαλκανικές χώρες επικρατεί η ορθοδοξία, ενώ εδώ βρίσκονται οι μόνες ευρωπαϊκές χώρες στις οποίες επικρατεί ο μωαμεθανισμός (Τουρκία, Αλβανία, Βοσνία-Ερζεγοβίνη). Στις βορειοδυτικές βαλκανικές χώρες, οι οποίες βρίσκονται εγγύτερα στον ηπειρωτικό κορμό της Ευρώπης, επικρατεί ο καθολικισμός (Κροατία, Σλοβενία).
• Η οικονομία αρκετών βαλκανικών χωρών είναι λιγότερο αναπτυγμένη από αυτήν των χωρών της δυτικής Ευρώπης, με αποτέλεσμα το κατά κεφαλήν Α.Ε.Π. των βαλκανικών λαών να απέχει σημαντικά από αυτό των Δυτικοευρωπαίων. Εξαίρεση αποτελεί η οικονομία της Ελλάδας και της Σλοβενίας.

Σημαντικό ρόλο στη διαμόρφωση αυτών των χαρακτηριστικών των βαλκανικών χωρών έχουν διαδραματίσει πολλοί παράγοντες, όπως:
• Η στρατηγική θέση της Βαλκανικής Χερσονήσου. Στο νοτιοανατολικό άκρο της Ευρώπης και πολύ κοντά στην Ασία και στην Αφρική, αποτέλεσε πέρασμα κατά τις μετακινήσεις των λαών στην περιοχή (Σλάβοι, Τούρκοι κ.ά.).
• Η συγκέντρωση πολλών εθνοτήτων σε έναν περιορισμένο γεωγραφικά χώρο.
• Η ορεινή γεωμορφολογία της περιοχής. Το ανάγλυφο είναι κυρίως ορεινό, με λιγοστές πεδινές καλλιεργούμενες εκτάσεις και λίγα μόνο περάσματα ανάμεσα στα ψηλά βουνά (π.χ. κοιλάδα Αξιού στα σύνορα Ελλάδας-Βόρειας Μακεδονίας). Έτσι, οι γεωργικές και οι κτηνοτροφικές δραστηριότητες σ' αυτό το δύσκολο τοπίο δεν ήταν παλαιότερα αρκετά παραγωγικές και δε βοηθούσαν την ανάπτυξη της οικονομίας, όπως σε άλλες περιοχές της Ευρώπης όπου κυριαρχούν οι πεδιάδες (π.χ. Ολλανδία, Γαλλία κ.ά.). Το ανάγλυφο καθορίζει την κατανομή του πληθυσμού στα Βαλκάνια, αφού οι περισσότεροι άνθρωποι ζουν στις κοιλάδες των ποταμών και στις μικρές πεδινές εκτάσεις, ενώ τα ορεινά είναι αραιοκατοικημένα.
• Τα ιστορικά γεγονότα που έχουν διαδραματιστεί στα Βαλκάνια τα τελευταία 200 χρόνια, ως αποτέλεσμα της εθνικής, γλωσσικής και θρησκευτικής ανομοιομορφίας της χερσονήσου. Κατά τον 19ο αιώνα οι περισσότεροι βαλκανικοί λαοί, ανάμεσά τους και οι Έλληνες, απέκτησαν με αιματηρούς απελευθερωτικούς πολέμους την ανεξαρτησία τους από τον τουρκικό ζυγό (όταν άλλοι ευρωπαϊκοί λαοί ανέπτυσσαν αλματωδώς το εμπόριο και τη βιομηχανία τους). Κατά τον 20ό αιώνα οι κάτοικοι της χερσονήσου υπέφεραν από δύο βαλκανικούς και δύο παγκόσμιους πολέμους, με οδυνηρές συνέπειες σε ανθρώπινα θύματα και οικονομικές καταστροφές. Ακόμη και στο τέλος του 20ού αιώνα, όταν σε όλη την υπόλοιπη Ευρώπη επικρατούσε από δεκαετίες η ειρήνη, στη Γιουγκοσλαβία (βαλκανική χώρα η οποία δεν υφίσταται σήμερα ως ενιαίο κράτος) ξεσπούσε πόλεμος. Η διάσπαση της ενιαίας μέχρι τις αρχές της δεκαετίας του 1990 Γιουγκοσλαβίας είχε ως αποτέλεσμα τη δημιουργία, από το 1991 έως το 2006, έξι νέων κρατών στην περιοχή (της Βοσνίας-Ερζεγοβίνης, της Κροατίας, της Δημοκρατίας της Βόρειας Μακεδονίας, της Σερβίας, της Σλοβενίας και του Μαυροβουνίου).

• Τα κοινωνικά-πολιτικά γεγονότα που συνέβησαν στη Βαλκανική Χερσόνησο τα τελευταία 60 χρόνια. Για αρκετές δεκαετίες (από τη λήξη του Β' Παγκόσμιου Πολέμου, το 1945, έως το 1990) οι βαλκανικές χώρες ήταν ενταγμένες σε αντίπαλους στρατιωτικούς συνασπισμούς, με αποτέλεσμα στις σχέσεις τους να επικρατεί κλίμα καχυποψίας. Η κατάρρευση, στις αρχές της δεκαετίας του 1990, των καθεστώτων που επικρατούσαν έως τότε στις περισσότερες χώρες της περιοχής (Βουλγαρία, Ρουμανία, Αλβανία) προκάλεσε σοβαρή πτώση του βιοτικού επιπέδου και ανάγκασε σημαντικό αριθμό κατοίκων αυτών των χωρών να μεταναστεύσει.

Η ελληνική παρουσία στα Βαλκάνια υπήρξε, από την αρχαιότητα ακόμη, ιδιαίτερα σημαντική. Έλληνες αποίκισαν ήδη από τον 8ο π.Χ. αιώνα αρκετά σημεία των δυτικών παραλίων της Μαύρης Θάλασσας (Ίστρος, Μεσημβρία κ.ά.), και την Αδριατική (Επίδαμνος, Απολλωνία κ.ά.), μεταφέροντας μαζί με τις εμπορικές δραστηριότητες και τον ελληνικό πολιτισμό στην περιοχή.

Σήμερα η Ελλάδα είναι η ισχυρότερη οικονομικά χώρα της χερσονήσου και αποτελεί το παλαιότερο βαλκανικό μέλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Άλλες βαλκανικές χώρες που ανήκουν στην Ε.Ε. είναι η Σλοβενία, που εντάχθηκε το 2004, και η Βουλγαρία και Ρουμανία, που εντάχθηκαν το 2007. Βασικός στόχος όσων βαλκανικών χωρών δε συμμετέχουν ήδη στην Ευρωπαϊκή Ένωση είναι η ένταξή τους σ' αυτήν.