Αρχαία Ιστορία (Α΄ Γυμνασίου) - Βιβλίο Μαθητή (Εμπλουτισμένο)
ΟΙ ΤΕΧΝΕΣ ΚΑΙ ΤΑ ΓΡΑΜΜΑΤΑ ΤΗΝ ΚΛΑΣΙΚΗ ΕΠΟΧΗ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 8
 

4. Η ΓΛYΠΤIΚΗ ΚΑI Η ΖΩΓΡΑΦIΚΗ ΤΩΝ ΚΛΑΣIΚΩΝ ΧΡΟΝΩΝ

Αναπαράσταση του φειδιακού Δία της Ολυμπίας.
Ο Φειδίας, γιος του Χαρμίδη και στενός φίλος και συνεργάτης του Περικλή στην ανοικοδόμηση της αθηναϊκής ακρόπολης με λαμπρά μνημεία, διακρινόταν για την επιτυχία του στην απεικόνιση των θεών. Τα διασημότερα έργα του ήταν τα κολοσσιαία λατρευτικά χρυσελεφάντινα αγάλματα του Δία στην Ολυμπία και της Αθηνάς Παρθένου στον Παρθενώνα.
image

Μετά τους περσικούς πολέμους και σε όλη τη διάρκεια του 5ου και 4ου αιώνα π.Χ., φθάνουν σε μεγάλη ακμή οι καλές τέχνες στον ελληνικό χώρο. Στην Ολυμπία, στην Ακρόπολη, στους Δελφούς και σε άλλα μεγαλύτερα ή μικρότερα ιερά οι ανασκαφές έφεραν στο φως αριστουργηματικά αγάλματα και ανάγλυφα.

Το μάρμαρο και ο ορείχαλκος εξακολουθούν να αποτελούν τα κυριότερα υλικά της γλυπτικής. Για τα λατρευτικά αγάλματα των θεών όμως που κάποτε είχαν κολοσσιαίο μέγεθος, χρησιμοποιούνταν το ελεφαντοστό για τα γυμνά μέρη των μορφών και φύλλα από χρυσάφι για τα ενδύματά τους. Τέτοια χρυσελεφάντινα αγάλματα ήταν το άγαλμα της Αθηνάς Παρθένου στον Παρθενώνα και του Δία στην Ολυμπία, και τα δύο έργα του Φειδία.  Εξωτερικός Σύνδεσμος

Τους κούρους της αρχαϊκής περιόδου αντικαθιστούν τώρα τα αγάλματα των γυμνών αθλητών σε ποικίλες στάσεις –δισκοβόλοι και δορυφόροι κυρίως–, πολύ συχνά παριστάνονται πολεμιστές, κυρίως όμως ήρωες, άλλοτε ντυμένοι και άλλοτε γυμνοί. Επίσης πολύ συχνές είναι οι απεικονίσεις μυθολογικών μορφών, ανδρικών και γυναικείων, ιδιαίτερα του Ηρακλή, και βέβαια οι θεοί του Ολύμπου. Τις κομψές αρχαϊκές κόρες με τα λεπτά ιωνικά ενδύματα διαδέχονται ηρωίδες της μυθολογίας με τον βαρύ, μάλλινο και απέριττο δωρικό πέπλο.

Ο ΣΤΡΑΒΩΝ ΓΙΑ ΤΟΝ ΔΙΑ ΤΗΣ ΟΛΥΜΠΙΑΣ

Μέγιστον δὲ τούτων ὑπῆρξε τὸ τοῦ Διὸς ξόανον ὃ ἐποίει Φειδίας Χαρμίδου ᾿Aθηναῖος ἐλεφάντινον, τηλικοῦτον τὸ μέγεθος, ὡς καῖπερ μεγίστου ὄντος τοῦ νεῶ δοκεῖν ἀστοχῆσαι τῆς συμμετρίας τὸν τεχνίτην, καθήμενον ποιήσαντα, ἁπτόμενον δὲ σχεδόν τι τῇ κορυφῇ τῆς ὁροφῆς, ὥστ’ ἔμφασιν ποιεῖν, ἐάν ὀρθὸς γένηται, διαναστὰς ἀποστεγάσειν τὸν νεών.

Το μεγαλύτερο δε από όλα αυτά υπήρξε το άγαλμα του Δία που φιλοτέχνησε ο Φειδίας, ο γιος του Χαρμίδη από την Αθήνα, από ελεφαντοστό, που ήταν τόσο μεγάλου μεγέθους, ώστε παρόλο που και ο ναός ήταν πάρα πολύ μεγάλος, να φαίνεται ότι απέτυχε ο τεχνίτης στις αναλογίες, αφού τον παρέστησε καθιστό να ακουμπά σχεδόν με το κεφάλι του στην οροφή, ώστε να προξενεί την εντύπωση ότι εάν σηκωνόταν και στεκόταν όρθιος θα ξεσκέπαζε το ναό (θα κατέστρεφε τη στέγη του ναού).

(VIII 353, μετάφραση Γ. Κοκκορού-Αλευρά)

Ο ΠΟΙΗΤΗΣ ΦΙΛΙΠΠΟΣ (1ΟΣ ΑΙ. Μ.Χ.)
ΑΠΟ ΤΗ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ ΓΙΑ ΤΟ ΑΓΑΛΜΑ ΤΟΥ ΔΙΑ

῎H θεὸς ἦλθ’ ἐπὶ γῆν ἐξ οὐρανοῦ εἰκόνα δείξων,

Φειδία, ἤ σὺ γ’ ἔβης τὸν θεὸν ὀψόμενος.

Ή ο θεός ήρθε από τον ουρανό για να δείξει την εικόνα του,

Φειδία, ή συ ανέβηκες (στον ουρανό εννοείται) για να δεις τον θεό.

(μετάφραση Γ. Κοκκορού-Αλευρά)

Το επίγραμμα αυτό φανερώνει την πολύ μεγάλη επιτυχία που είχε το άγαλμα του Δία της Ολυμπίας, σύμφωνα με τον Φίλιππο δηλαδή, ήταν η τέλεια απεικόνιση του θεού. Ο Φειδίας θεωρούνταν ο γλύπτης που φιλοτεχνούσε τα πιο πετυχημένα αγάλματα θεών.

 
image
Ο Δισκοβόλος του Μύρωνα.
Άγαλμα αθλητή σε έντονη στιγμιαία κίνηση,
καθώς συγκεντρώνει τις δυνάμεις του
πριν πετάξει τον δίσκο (Αντίγραφο ρωμ. εποχής).
Ρώμη, Museo Nazionale Romano)
image
Ο Διαδούμενος του Πολύκλειτου.
Άγαλμα αθλητή που δένει την ταινία της νίκης στα μαλλιά του.
Αντίγραφο ελληνιστικής εποχής από τη Δήλο.
(Μουσείο Δήλου)
 

Τα αρχαία κείμενα και οι επιγραφές μας έκαναν γνωστά τα ονόματα μεγάλων καλλιτεχνών των κλασικών χρόνων. Ο Αθηναίος Μύρων, ο στενός φίλος και συνεργάτης του Περικλή Φειδίας, ο Πολύκλειτος από το Άργος, ο Πραξιτέλης και ο Λεωχάρης από την Αθήνα, ο Σκόπας από την Πάρο και ο Λύσιππος από τη Σικυώνα, είναι τα μεγαλύτερα ονόματα στον χώρο της γλυπτικής.  Εξωτερικός Σύνδεσμος

Εξωτερικός Σύνδεσμος μελέτη περίπτωσης

Ερυθρόμορφο αγγείο (στάμνος) με αναχώρηση πολεμιστή. Ο βουβός πόνος των αγαπημένων προσώπων για τον αποχωρισμό τους εκφράζει χαρακτηριστικά το πνεύμα της κλασικής τέχνης. 430 π.Χ. (Μόναχο)

 

 

 

 

image

Ο Πολύγνωτος από τη Θάσο, ο Μίκων, ο Απολλόδωρος, και ο Νικίας από την Αθήνα, ο Παρράσιος από την Έφεσο, ο Ζεύξις από τη Μ. Ελλάδα, ο Απελλής από την Κολοφώνα, ο Ευφράνωρ, και πολλοί άλλοι ακόμη λιγότερο γνωστοί, ζωγραφίζουν γνωστά μυθολογικά θέματα. Οι μεγάλοι πίνακές τους που στόλιζαν δημόσια κτίρια, όπως είναι η Ποικίλη Στοά στην Αγορά της Αθήνας και η Λέσχη των Κνιδίων στους Δελφούς, επηρέασαν και τους ζωγράφους των ερυθρόμορφων αθηναϊκών αγγείων. Έτσι και την ταπεινότερη τέχνη της αγγειογραφίας διαπερνά το μεγαλόπρεπο, εξιδανικευμένο αλλά πάντοτε μετρημένο και συγκρατημένο ύφος της κλασικής τέχνης. Χάρη μάλιστα και στις παραστάσεις των αγγείων μπορούμε σήμερα να σχηματίσουμε μία αμυδρή εικόνα για τη μεγάλη ζωγραφική αυτής της περιόδου, ιδιαίτερα του 5ου αιώνα π.Χ., αφού δε μας έχουν σωθεί αρχαία έργα ζωγραφικής, εκτός βέβαια από τις θαυμάσιες τοιχογραφίες των μακεδονικών τάφων της Βεργίνας που χρονολογούνται στον 4ο αιώνα π.Χ. και αποκαλύφθηκαν σχετικά πρόσφατα.  Εξωτερικός Σύνδεσμος Εξωτερικός Σύνδεσμος

 
image
Ο Απόλλων Belvedere.
Αντίγραφο ρωμαϊκών χρόνων ενός χάλκινου αγάλματος
του Λεωχάρη (330-320 π.Χ.). Κρατούσε τόξο
στο αριστερό και κλαδί δάφνης στο δεξί χέρι.
(Ρώμη, Μουσείο Βατικανού)
image
Ο κουρασμένος Ηρακλής. Κολοσσιαίων διαστάσεων
ρωμαϊκό αντίγραφο ενός χάλκινου έργου του Λύσιππου (320 π.Χ.).
Ο Ηρακλής αποκαμωμένος από την πραγματοποίηση και του δωδέκατου
άθλου -τα χρυσά μήλα των Εσπερίδων (πιθανόν πορτοκάλια)- στηρίζεται
στο ρόπαλό του ενώ στο αριστερό χέρι κρατεί πίσω του ένα μήλο.
(Ιταλία, Νεάπολη, Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο)
Εξωτερικός Σύνδεσμος Παρουσίαση

Ο Ερμής του Πραξιτέλη.
O Θεός προσφέρει ένα τσαμπί σταφύλι στον νήπιο Διόνυσο. (340 π.Χ.).
(Μουσείο Ολυμπίας)
image

Ερωτήσεις-Δραστηριότητες

1. Να συγκρίνετε: α) το άγαλμα ενός κούρου με το άγαλμα του Διαδούμενου του Πολύκλειτου β) το άγαλμα μιας κόρης με το άγαλμα της Καρυάτιδας του Ερεχθείου γ) το άγαλμα της Καρυάτιδας με το άγαλμα της Νίκης του Παιωνίου.

2. Να αναζητήσετε παραστάσεις αρχαίων αγγείων με σκηνές από τη θρησκευτική και καθημερινή ζωή, καθώς και από τη μυθολογία. Να περιγραφούν και να συζητηθούν σε σχέση με αντίστοιχες σκηνές της σύγχρονης ζωής.

Παρουσίαση

Η αρπαγή της Περσεφόνης από τον Άδη-Πλούτωνα. Τοιχογραφία από τον μικρό μακεδονικό τάφο της Βεργίνας. 340-330 π.Χ. Ο θεός του Κάτω Κόσμου αρπάζει βίαια την Περσεφόνη και την ανεβάζει στο άρμα του. Δεξιά κατατρομαγμένη συντρόφισσα της Περσεφόνης. Πιθανόν έργο του μεγάλου ζωγράφου Νικόμαχου.
(Βεργίνα, τάφος Α’)

image
image
Η θανάτωση των παιδιών της Νιόβης,
παράσταση επηρεασμένη από τη μεγάλη
ζωγραφική του Πολύγνωτου και του Μίκωνα.
Παρίσι, Μουσείο Λούβρου

Ο ΜΥΘΟΣ ΤΗΣ ΘΑΝΑΤΩΣΗΣ ΤΩΝ ΝΙΟΒΙΔΩΝ

Η ιστορία βρίσκεται ήδη στον Όμηρο: τα δώδεκα παιδιά της (ενν. της Νιόβης), έξι κορίτσια και έξη αγόρια, αφανίστηκαν. Ο Απόλλων με το ασημένιο τόξο του σκότωσε τους γιους και η Άρτεμις από μίσος προς τη Νιόβη σκότωσε τα κορίτσια, γιατί άρχισαν έναν ανταγωνισμό με τη Λητώ. Η Νιόβη υπερηφανευόταν ότι γέννησε πολλά παιδιά, ενώ η Λητώ μόνο δύο. Εννιά μέρες κοίτονταν στο αίμα οι σκοτωμένοι και δεν βρέθηκε κανείς να τους θάψη γιατί ο γιος του Κρόνου μεταμόρφωσε τους ανθρώπους εκεί γύρω σε πέτρες. Τη δεκάτη μέρα οι ίδιοι οι ουράνιοι θεοί θάψανε τους νεκρούς. Η Νιόβη αποκαμωμένη από το κλάμα τη μέρα τούτη έκοψε τη νηστεία της. Αλλά μεταμορφώθηκε σε λιθάρι, που τώρα βρίσκεται στην οροσειρά Σίπυλο και εξακολουθεί να υποφέρη. Αυτό είναι το θέλημα των θεών.

Κ. Κερένυι, Η Μυθολογία των Ελλήνων, μετάφραση Δ. Σταθόπουλου (Εκδ. Γαλαξία, Αθήνα 1968)

ΣΥΝΟΨΗ ΤΟΥ ΚΕΦΑΛΑΙΟΥ

Η κλασική εποχή έχει να επιδείξει πρωτοφανή ανάπτυξη σ’ όλους τους τομείς της πνευματικής και καλλιτεχνικής δημιουργίας. Οι ιστορικοί αναζητούν την ουσία της ανθρώπινης δράσης, οι φιλόσοφοι στρέφουν το ενδιαφέρον τους στον ίδιο τον άνθρωπο και οι τραγικοί ποιητές εκφράζουν τα μεγάλα πάθη. Η τέχνη αποβαίνει για πολλούς αιώνες πρότυπο και μέτρο που επηρέασε την παγκόσμια δημιουργία στους τομείς της αρχιτεκτονικής, της πλαστικής και της ζωγραφικής.