1. ΤΟ ΚΡΑΤΟΣ ΤΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝIΑΣ

Οι Μακεδόνες ζουν απομονωμένοι

Ιωνικό κιονόκρανο από ναό στην περιοχή της
αρχαίας Θέρμης, στο κέντρο της σημερινής Θεσσαλονίκης
(Θεσσαλονίκη, Αρχαιολογικό Μουσείο). Οι Μακεδόνες
βρίσκονται σε στενή πολιτισμική σχέση με τις πόλεις
της νότιας Ελλάδας.

Οι Μακεδόνες για πολλά χρόνια έζησαν απομονωμένοι στο βόρειο τμήμα της χώρας. Πιστοί στις παραδοσιακές τους συνήθειες διατήρησαν το θεσμό της βασιλείας. Τα παράλια της Μακεδονίας είχαν αποικιστεί από τους νότιους Έλληνες, οι οποίοι σταδιακά ανέπτυξαν εμπορικές σχέσεις με τους κατοίκους του εσωτερικού της περιοχής.

Οι Μακεδόνες, αναγκασμένοι να αποκρούουν επιθετικές ενέργειες των γειτόνων τους, Ιλλυριών και Παιόνων, απέκτησαν νωρίς πολεμική πείρα, γεγονός που απέβη καθοριστικό για τον τρόπο ζωής τους. Η απόκρουση των επιδρομών αυτών είχε αναμφισβήτητα θετική επίδραση στο βίο των νότιων Ελλήνων.

Η επαφή με τους άλλους Έλληνες

Οι σχέσεις των Μακεδόνων με τους νότιους Έλληνες έγιναν στενότερες μετά την απόκρουση του περσικού κινδύνου. Οι Αθηναίοι την περίοδο αυτή κάνουν αποκλειστική εισαγωγή ξυλείας από τη Μακεδονία, ύλη απαραίτητη για τη ναυπηγική.

Ο Αλέξανδρος Α’

Σημαντική ήταν η συμβολή του Αλέξανδρου Α’ (495-450 π.Χ.) στην αναδιοργάνωση του κράτους. Είναι γνωστό, εξάλλου, ότι ο ίδιος έλαβε μέρος στους Ολυμπιακούς αγώνες. Είναι αυτός που, ακολουθώντας αναγκαστικά τους Πέρσες, την παραμονή της μάχης των Πλαταιών πλησίασε το ελληνικό στράτευμα και ανακοίνωσε στους αρχηγούς την απόφαση του Μαρδόνιου για την επικείμενη σύγκρουση. Αργότερα, στην προσπάθειά του να επεκτείνει τη δράση του πέραν της Μακεδονίας, οργάνωσε το πεζικό και το ιππικό των Μακεδόνων και πέτυχε τη διεύρυνση των ορίων του κράτους του.

Πρωτεύουσα του κράτους ήταν οι Αιγές έ ως τις αρχές του 4ου αιώνα π.Χ., οπότε ο βασιλιάς Αρχέλαος (413-399 π.Χ.) μετέφερε την έδρα του στην Πέλλα. Οι Αιγές διατήρησαν τη σπουδαιότητά τους, αφού εκεί ενταφιάζονταν, κατά παράδοση, οι βασιλείς.

Η δράση του Αρχέλαου

Στα χρόνια της βασιλείας του Αρχέλαου η Μακεδονία σημείωσε μεγάλη ανάπτυξη. Η ήττα των Αθηναίων στην Σικελία του επέτρεψε να ανακτήσει τμήματα της περιοχής, που είχαν αποσπάσει παλιότερα οι Αθηναίοι. Το Δίο, το ιερό κέντρο των Μακεδόνων, απέβη μια δεύτερη Ολυμπία. Εκεί συγκεντρώνονταν οι Μακεδόνες για να τιμήσουν τους Ολύμπιους θεούς, προπάντων τον Δία, από τον οποίο έλαβε και το όνομά της η πόλη. Στην αυλή του Αρχέλαου συγκεντρώθηκαν σπουδαίοι πνευματικοί άνθρωποι της εποχής, ανάμεσα στους οποίους και ο Ευριπίδης.

Το θάνατο του Αρχέλαου ακολούθησε για πολλά χρόνια ανασφάλεια και αβεβαιότητα ως τη στιγμή που την εξουσία πήρε στα χέρια του ο Φίλιππος Β’.

Η ΔΡΑΣΗ ΤΟΥ ΑΡΧΕΛΑΟΥ

Οι Μακεδόνες, οι οποίοι δεν είχαν αρκετή δύναμη για να αντισταθούν σε τόσο μεγάλο στρατό, αποτραβήχτηκαν στα δυσπρόσιτα μέρη και στις τειχισμένες πολιτείες τους. Δεν ήταν πολλές τότε, αλλά αργότερα ο Αρχέλαος του Περδίκκα, όταν έγινε βασιλιάς έχτισε τα όσα σήμερα υπάρχουν φρούρια και χάραξε ίσιους δρόμους. Οργάνωσε και την πολεμική μηχανή του κράτους, δηλαδή ιππικό, όπλα και άλλα εφόδια, καλύτερα από τους οκτώ προκατόχους του.

Θουκυδίδης Β 100, μτφ. Αγγ. Βλάχου

ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΟΣ ΒΙΟΣ

Ο διάδοχος του Αλέξανδρου Περδίκκας Β’ φιλοξένησε στην αυλή του τον Μελανιππίδη, ποιητή διθυράμβων, και τον πρωτοπόρο της ιατρικής Ιπποκράτη τον Κώο. Ο Αρχέλαος, διάσημος στην Ελλάδα για τις νίκες των τεθρίππων του στα Πύθια και τα Ολύμπια, εξασφάλισε τις υπηρεσίες του διαπρεπούς ζωγράφου Ζεύξιδος, του μεγάλου μουσικού Τιμοθέου και του καλύτερου επικού ποιητή Χοιρίλου… Δύο από τους διασημότερους Αθηναίους τραγικούς ποιητές έζησαν και δημιούργησαν στη Μακεδονία επί σειράν ετών: ο Αγάθων (περίπου 407-401 π.Χ.) και ο Ευριπίδης (408-406 π.Χ.) Εκεί βρήκαν κοινό δεκτικότερο από ό,τι στην εμπόλεμη Αθήνα και – αν και λείπουν τα σχετικά αρχαιολογικά τεκμήρια – κάποια θεατρική παράδοση. Ο Ευριπίδης κατά την παραμονή του στη Μακεδονία έγινε εταίρος του βασιλέως και συνέγραψε δύο τραγωδίες, τον «Αρχέλαο»… και τις «Βάκχες».

N.G.L. Hammond, Πνευματικός βίος [Μακεδονία, Εποπτεία Μ.Β. Σακελλαρίου],
Εκδοτική Αθηνών, Αθήνα 1982, σ. 91

Στήλη από τη Νέα Καλλικράτεια, 5ος αιώνας π.Χ. Η κόρη εικονίζεται σκεπτική κρατώντας στο χέρι της ένα περιστέρι (Θεσσαλονίκη, Αρχαιολογικό Μουσείο).

Ερωτήσεις-Δραστηριότητες

1. Μελετήστε το παράθεμα «Πνευματικός βίος» και αναφέρετε τους στόχους της πολιτικής των πρώτων Μακεδόνων βασιλέων στον πνευματικό τομέα.

2. Αναζητήστε στοιχεία για τις ανασκαφές στη Βεργίνα και το Δίο και, αφού σχολιάστε τα ευρήματα, αξιολογήστε τη συμβολή της αρχαιολογίας στη γνώση του παρελθόντος. Να αξιοποιήσετε γι’ αυτό το σκοπό και τις σχετικές εικόνες του βιβλίου.

Κεφαλή του Δία
σε αργυρό νόμισμα.
Ο Δίας ήταν ο κυριότερος θεός
των Μακεδόνων
(Αθήνα, Νομισματικό Μουσείο).