Στον αρχαίο κόσμο δεν υπήρχε ένα αποτελεσματικό και κοινά αποδεκτό σύστημα καταγραφής της μουσικής. Οι αρχαίοι Έλληνες, όπως και άλλοι λαοί, είχαν δημιουργήσει τα δικά τους συστήματα, αλλά δεν είχε επικρατήσει κάποιο από αυτά. Τον 6ο αι. μ.Χ. ο πάπας Γρηγόριος ο Μέγας τελειοποίησε μια παλαιότερη προσπάθεια σημειογραφίας των αρχαίων

7.1 Ύμνος στον Απόλλωνα με σημειογράμματα μουσικά πάνω από τις συλλαβές, (2ος αιώνας π.Χ.) Μουσείο Δελφών.

Με τη μηχανή του χρόνου...

Ας γυρίσουμε το ρολόι του χρόνου μερικούς αιώνες πίσω και ας πάρουμε τη θέση των μοναχών αυτών. Πειραματιστείτε με δικά σας σύμβολα και παίξτε με το μονόγραμμο. Ας πάρει κάποιος τη θέση του «ηγούμενου». Οι υπόλοιποι, ακολουθώντας τα νεύματά του, δοκιμάστε να τραγουδήσετε νότες που βρίσκονται στη γραμμή, πάνω και κάτω από αυτή. Στη συνέχεια προσθέστε και άλλες γραμμές και σύμβολα, προσπαθώντας να δημιουργήσετε το δικό σας σύστημα καταγραφής της μουσικής. Και πού ξέρετε; Μπορεί να βάλετε τη σφραγίδα σας στην εξέλιξη της μουσικής ιστορίας!

Στο προηγούμενο παιχνίδι μπορείτε να χρησιμοποιήσετε και τα σύμβολα της χειρονομικής του Ζόλταν Κοντάι (Z. Kodaly). Κάθε νότα (μουσικός ήχος) συμβολίζεται με μια συγκεκριμένη θέση του χεριού όπως φαίνεται στο διπλανό σχήμα.

Καθίστε σε κύκλο, ο ένας δίπλα στον άλλο. Ο καθένας αντιπροσωπεύει έναν αιώνα. Αρχίστε, για παράδειγμα από τον ........................ μέχρι τον αιώνα μας δηλαδή τον ........................ ανάλογα με το πόσοι μαθητές θα συμμετέχετε στο παιχνίδι αυτό. Καθίστε σε κύκλο και ας ξεκινήσει ο... γεροντότερος να «ψιθυρίζει»

ένα μέρος της μελωδίας -χωρίς στίχους- ενός γνωστού τραγουδιου στον επομενο «αιώνα». Ταυτοχρονα με το χερι του κρατά το ρυθμό, χτυπώντας την πλάτη του επόμενου παίκτη- «αιώνα». Ο επόμενος μεταδίδει αυτό που άκουσε στο διπλανό

του κ.ο.κ. Ο τελευταίος αιώνας τραγουδάει δυνατά τη μελωδία που άκουσε και ο πρώτος αιώνας αυτή που αρχικά «ψιθύρισε». Νομίζετε ότι οι μελωδίες θα είναι ίδιες ακριβώς περνώντας από τόσους «αιώνες»;

Δεν έχετε παρά να δοκιμάσετε και να γράψετε τι συνέβη.

Βρες πληροφορίες για ένα χαρακτηριστικό γεγονός σχετικό με τον πολιτισμό ή τη μουσική που συνέβη κατά τα χρόνια του αιώνα που υποδύθηκες και παρουσίασέ το στην τάξη στο επόμενο μάθημα.

Οι αρχαίοι Έλληνες χρησιμοποιούσαν από τις αρχές του 5ου αι. π.Χ. συστήματα μουσικής γραφής. Ήδη από τον 5ο αι. π.Χ. ο Πίνδαρος έστελνε σε άλλες πόλεις-κράτη το κείμενο και τη μουσική των ποιημάτων του! Οι αρχαίες ελληνικές παρτιτούρες που διασώθηκαν μέχρι τις μέρες μας είναι μερικές δεκάδες. Η πιο γνωστή είναι αυτή που βρέθηκε στους Δελφούς και περιλαμβάνει δυο δελφικούς ύμνους στον Απόλλωνα, ενώ η πιο ευανάγνωστη και καλοδιατηρημένη βρίσκεται στο Μουσείο της Κοπεγχάγης. Πρόκειται για την επιτύμβια στήλη του Σεικίλου που φέρει επιγραφή και μελωδία γραμμένη με φωνητικά σύμβολα και ενδείξεις ρυθμικής!

7.2 Επιτάφιος του Σεικίλου (δυο όψεις). Κοπεγχάγη, Εθνικό Μουσείο.

7.3 Ανθολογία της Παπαδικής.
Μονή Παντοκράτορα (1545-1565), Άγιον Όρος.

Για την παρασημαντική, τη μέθοδο που χρησιμοποιούμε ακόμα και σήμερα για την καταγραφή της βυζαντινής μουσικής, και για τα σύμβολά της θα βρεις περισσότερα στοιχεία στο τετράδιο εργασιών (κεφάλαιο 17).

Στη διπλανή εικόνα βλέπεις μια παρτιτούρα του πρωτοπόρου Έλληνα συνθέτη Γιάννη Χρήστου. Η μουσική του ήταν ένας συνδυασμός στοιχείων της παράδοσης με τη σύγχρονη τεχνολογία. Το γνωστό μας πεντάγραμμο δεν μπορούσε να συμβολίσει με ακρίβεια τα έργα του και έτσι κατέγραφε τη μουσική του σε μεγάλα χαρτιά σαν ζωγράφος, χρησιμοποιώντας σχέδια, σύμβολα, διαγράμματα, πεντάγραμμα και νότες.

Τη δύσκολη και χρονοβόρα εργασία της καταγραφής της μουσικής στην εποχή μας την έχουν αναλάβει οι ηλεκτρονικοί υπολογιστές. Ειδικά λογισμικά μάς επιτρέπουν να καταγράφουμε, να επεξεργαζόμαστε και να εκτυπώνουμε τις παρτιτούρες μας. Υπάρχει ακόμα η δυνατότητα να συνδέσουμε ένα μουσικό όργανο με τον Η/Υ και αυτός να μετατρέψει άμεσα ό,τι παίξαμε σε μουσικά σύμβολα και παρτιτούρα!

Στο διαδίκτυο μπορείς να βρεις μουσικά προγράμματα -πολλά από τα οποία είναι δωρεάν- για να επεξεργάζεσαι τις παρτιτούρες σου.

Στην ηλεκτρονική διεύθυνση www.finalemusic.com/notepad/ μπορείς να βρεις ένα τέτοιο πρόγραμμα και να το «κατεβάσεις» δωρεάν στον Η/Υ της τάξης σου!