Ο Σίσυφος ήταν θρυλικός για την πονηριά του και τα πανούργα σχέδια που κατέστρωνε σε βάρος θεών και ανθρώπων. Γι’ αυτό καταδικάστηκε να σπρώχνει αιώνια επάνω σε έναν λόφο έναν μεγάλο βράχο, που κυλούσε πάλι χαμηλά κι εκείνος τον έσπρωχνε πάλι από την αρχή (μελανόμορφος αμφορέας, περ. 510-500 πΧ., Staatliche Antikensammlungen, Μόναχο).

Τα φαινόμενα απατούν

A. Κείμενο

Ο Ιωάννης ο Χρυσόστομος (βλ. Ενότητα 5), δεινός εκκλησιαστικός ρήτορας, έδωσε με τον βίο του ένα χειροπιαστό παράδειγμα αφοσίωσης στον συνάνθρωπο και έμπρακτης εφαρμογής των κηρυγμάτων του Χριστού. Στους πολυάριθμους και μακροσκελείς λόγους του στηλιτεύει την υποκρισία που κυριαρχούσε στην εποχή του και τονίζει την ανάγκη να απoμακρυνθούν οι πιστοί από τα εφήμερα «αγαθά» και να θεμελιώσουν τη ζωή τους σε ουσιαστικές αξίες.

Ἔστωσαν δύο ἁμαρτωλοί, ὁ μὲν κολαζόμενος, ὁ δὲ μὴ κολαζόμενος. Μὴ λέγε, μακάριος οὗτος, ὅτι πλουτεῖ, ὀρφανοὺς ἀποδύει, χήρας βιάζεται. Καίτοι οὐ νοσεῖ, ἀλλ’ ἁρπάζων εὐδοκιμεῖ, τιμῆς μεγάλης ἀπολαύει καὶ δυναστείας, οὐδὲν τῶν ἀνθρωπίνων κακῶν ὑπομένει· ἀλλὰ τοῦτον μάλιστα θρήνει, ὅτι καὶ νοσεῖ, καὶ οὐ θεραπεύεται. Ἐὰν ἴδῃς τινὰ ὑδέρῳ κατεχόμενον, καὶ μὴ τρέχοντα πρὸς τὸν ἰατρόν, ἀλλὰ τράπεζαν ἔχοντα Συβαριτικήν, μεθύοντα καὶ ἐπιτείνοντα τὴν νόσον, μακαρίζεις τοῦτον, ἢ ταλανίζεις; Ἐὰν δὲ ἕτερον ἴδῃς ὑδέρῳ κατεχόμενον, ἰατρικῶν ἀπολαύοντα χειρῶν, λιμῷ ἑαυτὸν ἐκδιδόντα, φαρμάκοις προσκαρτεροῦντα πικροῖς, οὐχὶ τοῦτον πολὺ μᾶλλον ἐκείνου μακαρίζεις; Ὡμολόγηται· ὁ μὲν γὰρ νοσεῖ, καὶ οὐ θεραπεύεται· ὁ δὲ νοσεῖ, καὶ ἀπολαύει ἰατρείας. Ἐπίπονος μὲν ἡ ἰατρεία, ἀλλ' ὠφέλιμον αὐτῆς τὸ τέλος. Οὕτως ἐστὶ καὶ ἐν τῷ παρόντι βίῳ.

Ἰωάννης Χρυσόστομος, Περὶ Λαζάρου, ΡG 48.1030-1031 (διασκευή)

Ερμηνευτικά σχόλια

τράπεζαν ἔχων Συβαριτικήν: Η Σύβαρις ήταν πόλη της Κάτω Ιταλίας χτισμένη πάνω στον ομώνυμο ποταμό. Οι κάτοικοί της ήταν γνωστοί για τον πλούτο και τη ροπή τους στην πολυτέλεια, τη φιληδονία και την αλαζονεία. Για τον λόγο αυτό το επίθετο «συβαριτικός» έφτασε να προσδιορίζει μεταφορικά καθετί το υπερβολικό και ηδονικό.

Ερωτήσεις

1. Ποιον εκφραστικό τρόπο χρησιμοποιεί ο Ιωάννης ο Χρυσόστομος, για να εξηγήσει στους πιστούς γιατί δεν πρέπει να θαυμάζουν όσους ζουν μέσα στην αμαρτία;
2. Ποια στάση ζωής προβάλλει έμμεσα, με το απόσπασμα που μελετήσατε, ο Ιωάννης ο Χρυσόστομος;
3. Πιστεύετε ότι όσα αναφέρει ο Ιωάννης ο Χρυσόστομος έχουν εφαρμογή στην εποχή μας; Να τεκμηριώσετε την άποψή σας.

	Οι θεοί τιμώρησαν τον Τάνταλο για την ασέβεια προς αυτούς καταδικάζοντάς τον σε αιώνια ανικανοποίητη πείνα και δίψα. Άλλοι λένε ότι κρέμασαν επάνω από το κεφάλι του έναν πελώριο βράχο που απειλούσε να τον συντρίψει. Σε αυτό το αγγείο φαίνεται η προσπάθειά του να συγκρατήσει τον βράχο (απουλικός κρατήρας, ύστερος 4ος αι. π.Χ., Staatliche Antikensammlungen, Μόναχο).
	Δεμένος στον πύρινο τροχό, ο Ιξίων, ο βασιλιάς των Λαπιθών, πληρώνει την αχαριστία του απέναντι στους θεούς. Στο πρόσωπό του φαίνεται η οδύνη από τη φωτιά και τα δαγκώματα των φιδιών που τον τυλίγουν (αμφορέας, περ. 330-320 π.Χ., Staatliche Museen, Βερολίνο).

Β1. Λεξιλογικός Πίνακας

τέλος [= σκοπός, τέλος] [στο κείμενο συναντήσατε τον τύπο: τέλος]
		Αρχαία Ελληνική	Αρχαία / Νέα  Ελληνική	Νέα  Ελληνική
		τὸ τελεστήριον [= τόπος ιεροτελεστίας] τελεστικός [= 1. κατάλληλος να κάνει κάτι, 2. κατάλληλος για μύηση] τελευτῶ [= τελειώνω, πεθαίνω] ἡ τελευτή	τελῶ [= κάνω, εκτελώ, πραγματοποιώ] ἡ τέλεσις ἡ τελετή ὁ τελεστής [= (α.ε.) 1. αρχηγός, 2. μυσταγωγός, (ν.ε.) όρος των μαθηματικών και της φυσικής] τελικός τέλειος ἡ τελειότης (-τητα) τελειῶ (-ώνω) ἡ τελείωσις (-η) τὸ τελείωμα τελειωτικός [= (α.ε.) αποτελεσματικός (ν.ε.) οριστικός] τελευταῖος
		τελεσιουργῶ τελεσιουργός δημοτελής ὑπερτελής [= αυτός που ξεχωρίζει]	τελεσφορῶ τελεσφόρος ὁ τελετάρχης διατελῶ ἀποτελῶ ἐκτελῶ ἐπιτελῶ συντελῶ ἀποτελειῶ (-ώνω) ἡ αὐτοτέλεια ἡ ἐντέλεια [= η τελειότητα] πολυτελής ὑποτελής ἀτελής ἡ ἀτέλεια ἡμιτελής εὐτελής	τελεσίδικος τελεσίγραφο τελειοποίηση τελειόφοιτος εκτέλεση εκτελεστικός ατελέσφορος ιδιοτελής ιεροτελεστία

Ασκήσεις

1. Να εξετάσετε τη διαφορά στη σημασία που παρουσιάζουν οι λέξεις ἀτέλεια και ὑποτελής στην α.ε. και στη ν.ε. Συμβουλευτείτε τα λεξικά σας.
   

2. Αφού συμβουλευτείτε το λεξικό σας, να γράψετε προτάσεις στη ν.ε. χρησιμοποιώντας τις λέξεις «τελεσφορώ», «αυτοτέλεια» και «υποτελής».

3. Να συμπληρώσετε τα κενά με κατάλληλα ουσιαστικά και επίθετα της α.ε. από τον Λεξιλογικό Πίνακα, ομόρριζα των λέξεων που δίνονται παρακάτω:
   
   

   Α'	Β'
   ἀποτελῶ	τὸ ___________
   ἐπιτελῶ	ἡ ___________ ὁ/ ἡ ___________ τὸ ___________
   διατελῶ	ὁ/ ἡ ___________ τὸ ___________
   ὁ/ ἡ εὐτελής, τὸ εὐτελές	ἡ ___________
   ὁ/ ἡ ___________, τὸ ___________	ἡ αὐτοτέλεια
   ὁ/ ἡ πολυτελής, τὸ πολυτελές	ἡ ___________
   ὁ/ ἡ ___________, τὸ ___________	ἡ ἐντέλεια

   
   

Β2. Ετυμολογικά

Νόθα σύνθετα

Νόθα σύνθετα ονομάζονται οι λέξεις που έχουν ως α΄ συνθετικό ακέραιη πτώση ονόματος και όχι απλό θέμα.

Ειδικότερα στα νόθα σύνθετα:
Το α΄ συνθετικό μένει αμετάβλητο, π.χ. πασίγνωστος (πᾶσι), δορυφόρος (δόρυ).
Το β΄ συνθετικό άλλοτε μένει αμετάβλητο, π.χ. πασίγνωστος (γνωστός) και άλλοτε υφίσταται μεταβολές, όπως στις υπόλοιπες κατηγορίες σύνθετων λέξεων, π.χ. δορυφόρος (φέρω).

Ασκήσεις

1. Να σχηματίσετε με τα συνθετικά που σας δίνονται νόθα σύνθετα ονόματα και να δηλώσετε, όπου είναι απαραίτητο, τις μεταβολές των β΄ συνθετικών τους:

   πῦρ + φέρω	_______________________	φῶς + φέρω	________________________
   νέα + πόλις ἡ	______________________	μέλι + γλῶσσα	________________________
   ναῦς (δοτ. πληθ. ναυσί) + πόρος	_______________________

2. Να αναλύσετε τις παρακάτω σύνθετες λέξεις του Λεξιλογικού Πίνακα στα συνθετικά τους μέρη και να σημειώσετε τις μεταβολές των β΄ συνθετικών, όπου χρειάζεται. Θυμηθείτε όσα διδαχθήκατε στη σύνθεση με β΄ συνθετικό λέξη κλιτή.

   τελεσφόρος	__________________________	δημοτελής	_________________________
   ἀτελής	__________________________	ἀποτελῶ	_________________________
   ἡμιτελής	__________________________	ἐπιτέλεσις	_________________________

Γ1. Γραμματική

1. Προστακτική ενεστώτα ρ. εἰμὶ και παρακειμένου των βαρύτονων ρημάτων ε.φ.

Κλίση προστακτικής ενεστώτα ρ. εἰμί

Η προστακτική του παρακειμένου των βαρύτονων ρημάτων σχηματίζεται τόσο περιφραστικά (πιο εύχρηστος τύπος) από την ενεργητική μετοχή παρακειμένου του ρήματος και την προστακτική ενεστώτα του ρ. εἰμί, π.χ. λελυκώς, -υῖα, -ὸς ἴσθι, όσο και μονολεκτικά (σπάνια), π.χ. λέλυκε, λελυκέτω κτλ.

• Να κλίνετε την προστακτική παρακειμένου του ρ. κελεύω:

Κλίση προστακτικής παρακειμένου βαρύτονων ρημάτων ε.φ.

2. Ανώμαλα επίθετα

α. πολύς, πολλή, πολύ

• Στον πίνακα κλίσης του επιθέτου να συμπληρώσετε και να τονίσετε τους τύπους του θηλυκού γένους (που κλίνεται κατά τα πρωτόκλιτα θηλυκά ουσιαστικά σε -η) και τους τύπους πληθυντικού αριθμού του αρσενικού και του ουδετέρου (που κλίνονται κατά τα δευτερόκλιτα αρσενικά και ουδέτερα ουσιαστικά, αντίστοιχα):

Παρατήρηση

Με -λ- γράφονται οι τύποι που η κατάληξή τους περιέχει -υ-. Με -λλ- γράφονται οι υπόλοιποι τύποι (παρατήρηση χρήσιμη και για τη ν.ε.).

β. μέγας, μεγάλη, μέγα

• Στον πίνακα κλίσης του επιθέτου να συμπληρώσετε και να τονίσετε τους τύπους του θηλυκού γένους (που κλίνεται κατά τα πρωτόκλιτα θηλυκά ουσιαστικά σε -η και τους τύπους πληθυντικού αριθμού του αρσενικού και του ουδετέρου (που κλίνονται κατά τα δευτερόκλιτα αρσενικά και ουδέτερα, ουσιαστικά, αντίστοιχα):

Ασκήσεις

1. Να συμπληρώσετε τις παρακάτω προτάσεις με τους κατάλληλους τύπους της προστακτικής ενεστώτα του ρ. εἰμί:
   α. Γενναῖοι ὑμεῖς ___________.
   β. Εὐτυχὴς ___________ ὅστις φίλους ἔχει.
   γ. Ὦ νεανία, ___________ φιλαλήθης.
   δ. ___________, ὦ νέοι, πολυμαθεῖς.
   

2. Να γράψετε τους παρακάτω τύπους στην προστακτική παρακειμένου διατηρώντας το ίδιο πρόσωπο (η μετοχή να τεθεί στο αρσενικό γένος):
   

   κεκώλυκας	________________________________________
   πεφεύγατε	________________________________________
   παρεσκεύακε	________________________________________
   ἐπεψήφικε	________________________________________

   
   

3. Να γράψετε τους τύπους προστακτικής ενεστώτα και παρακειμένου που ζητούνται:

   οὗτοι (δανείζω)	______________________	______________________
   σὺ (θεραπεύω)	______________________	______________________
   οὗτος (γράφω)	______________________	______________________

   
   

4. Να γράψετε τους τύπους που ζητούνται:
   α. β΄ εν. προστ. παρακ. ρ. δουλεύω.
   β. γ΄ πληθ. προστ. παρακ. ρ. πιστεύω.
   γ. β΄ εν. προστ. αορ. ρ. ἑρμηνεύω.
   δ. β΄ εν. προστ. παρακ. ρ. ἀκούω.
   ε. γ΄ εν. προστ. παρακ. ρ. παρασκευάζω.
   στ. β΄ πληθ. προστ. ενεστ. ρ. κρύπτω.
   
   

5. Να συμπληρώσετε τις φράσεις με τους κατάλληλους τύπους των επιθέτων πολύς, πολλή, πολὺ και μέγας, μεγάλη, μέγα:
   α. Τὰ δὲ βιβλία αὐτοῦ π________ καταγέλωτος γέμει.
   β. Οὐ βασιλέα μ________ αὐτὸν προσαγορεύομεν ὥσπερ αἰχμάλωτοι;
   γ. Τὰ τείχη κατέσκαπτον π________ προθυμία, νομίζοντες ἐκείνην τὴν ἡμέραν τῇ Ἐλλάδι ἄρχειν τῆς ελευθερίας.
   δ. Οὐκ ἔστιν μ________ καὶ νεανικὸν φρόνημα λαβεῖν μικρὰ και φαῦλα πράττοντας.
   ε. Τὰ κάλλιστα καὶ πολυτελέστατα τῶν Μακεδονικῶν ὅπλων ἐπέμπετο π________ ἁμάξαις.
   στ. Ἐμβάλλουσιν (= εισβάλλουν) εἰς τὴν Ἀττικήν στρατῷ μ ________ Λακεδαιμόνιοι μετὰ τῶν συμμάχων.