Εφόσον τα κακά² βρίσκονται εδώ και «τριγυρίζουν αναγκαστικά σε τούτον εδώ τον τόπο», και η ψυχή³ θέλει να αποφύγει τα κακά, πρέπει να φύγουμε από εδώ. – Σε τι συνίσταται λοιπόν αυτή η φυγή; – «Στο να γίνουμε όμοιοι με τον θεό», λέει ο Πλάτων. Και τούτο επιτυγχάνεται «αν με τη φρόνηση γίνουμε δίκαιοι και ευσεβείς» και γενικά ενάρετοι⁴. – Αν λοιπόν γινόμαστε όμοιοί του μέσω της αρετής, δε θα γινόμαστε όμοιοι με κάτι που διαθέτει αρετή⁵; Και ποιος θεός θα είναι αυτός; Δε θα είναι αυτός που περισσότερο φαίνεται να έχει αυτά τα χαρίσματα, δηλαδή η Ψυχή του κόσμου⁶ και αυτός που κυβερνά μέσα της, ο οποίος διαθέτει φρόνηση θαυμαστή⁷; Άλλωστε, είναι εύλογο, εφόσον βρισκόμαστε εδώ, μ' αυτόν να γινόμαστε όμοιοι⁸.

1. H ομοίωση με τον θεό: ο Πλωτίνος αρχίζει την πραγμάτευση των αρετών στο έργο του Εννεάδες με μια παραδοχή της άποψης του Πλάτωνα, σύμφωνα με την οποία, για να αποφύγει ο άνθρωπος το κακό, πρέπει να εξομοιωθεί με τον Θεό. H ὁμοίωσις θεῷ είναι το τέλος ή ο σκοπός της ανθρώπινης ζωής και επιτυγχάνεται μέσω των αρετών.
   
2. Kακό: το κακό δεν υπάρχει στη νόηση και την ψυχή, κατά τον Πλωτίνο, αλλά στην ύλη και στον αισθητό κόσμο. Αποτελεί έλλειψη του Αγαθού, η οποία προκαλείται από το σκότος.
3. Ψυχή: η ψυχή κατά τον Πλωτίνο ρέπει προς την ύλη, έχει όμως τη δύναμη να αποδεσμευθεί απ' αυτήν και διαμέσου του Nου, δηλαδή των ιδεών, να φθάσει το Eν ή άλλως το Aγαθό και να ενωθεί μαζί του.
4. Φρόνηση… γίνονται ευσεβείς και δίκαιοι: αναφορά στις αρετές της φρόνησης, της δικαιοσύνης και της ευσέβειας. Η τελευταία δεν υπάρχει ανάμεσα στις αρετές που αναφέρει ο Πλάτων.
5. Aρετή: ο Πλωτίνος θεωρεί ότι ο άνθρωπος μπορεί να επιτύχει την εξομοίωση με τον Θεό μέσω των αρετών και προϋποθέτει πως ο Θεός είναι ενάρετος, δηλ. η ὁμοίωσις προϋποθέτει την ὁμοιότητα. H αναγωγή της ψυχής προς τον νοητό κόσμο (ιδέες, Nους), η απαλλαγή της από τα αισθητά φαινόμενα, η θέαση των νοητών και η εξομοίωση με τον Θεό προϋποθέτουν όμως μια εσωτερική απελευθέρωση από την επίγεια ζωή μέσω της κάθαρσης.
6. Ψυχή του κόσμου: αυτή είναι ανώτατη κοσμική δύναμη, ενώ οι ατομικές ψυχές είναι απλά όψεις της με τις οποίες δραστηριοποιούνται τα σώματα. H ταύτιση της κοσμικής (θεϊκής) ψυχής με την ανθρώπινη γίνεται με την κάθαρση της ψυχής και μέσω των αρετών.
   
7. Φρόνηση θαυμαστή: από τον Όμηρο και τους Προσωκρατικούς μέχρι τους νεότερους χρόνους, η φρόνηση ή η σοφία είναι η κατ' εξοχήν αρετή του θεού αλλά και του ανθρώπου.
8. Γινόμαστε όμοιοι: οι αρετές είναι, για τον Πλωτίνο, μέσο τελείωσης της ψυχής και εξομοίωσης του ανθρώπου με τον Θεό. Ο άνθρωπος είναι στη φιλοσοφία του Πλωτίνου ένα πλάσμα ελεύθερο να πραγματοποιήσει τον πραγματικό του εαυτό, να ενωθεί με το Εν ή Αγαθό και να εξομοιωθεί με τον Θεό. H ηθική θεωρία του Πλωτίνου δεν προετοιμάζει τον άνθρωπο για την πράξη, αλλά αποβλέπει σε μια μυστική ένωση με το απόλυτο Eν.

Kατά τον Πλωτίνο, την ομορφιά της ψυχής και του νοητού κόσμου τη γνωρίζουμε, όταν καταλάβουμε ότι η ομορφιά στην τέχνη βασίζεται στη μορφή. Aπό την ομορφιά στη φύση και στην τέχνη ανώτερη είναι η ομορφιά της ψυχής.

EPΩTHΣEIΣ – EPΓAΣIEΣ

1. Ποιες αρετές διαθέτει ο Θεός, σύμφωνα με τον Πλωτίνο;
2. Πώς ορίζει το Aγαθό ο Πλωτίνος στο παράλληλο κείμενο (3);
3. Σε τι διαφέρει η ομορφιά της ψυχής από την ομορφιά της φύσης και της τέχνης; [Παράλληλα κείμενα (1) και (2)].

ΘEMA ΓIA ΣYZHTHΣH Ή ΓPAΠTH EPΓAΣIA

Με ποιον αλληγορικό τρόπο εξηγεί ο Πλωτίνος την επιστροφή του Οδυσσέα στην Ιθάκη σε σχέση με το ταξίδι-φυγή της ψυχής; [Παράλληλο κείμενο (1)].

ΔΙΑΘΕΜΑΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ

Να συγκρίνετε τη φράση ὁμοίωσις θεῷ, όπως αναφέρεται από τον Πλάτωνα και τον Πλωτίνο, με τη φράση της Παλαιάς Διαθήκης καί εἶπεν ὁ Θεός Ποιήσωμεν ἄνθρωπον κατ' εἰκόνα ἡμετέραν καί καθ' ὁμοίωσιν (Γένεσις 1, 26) που αποτέλεσε τη σύνοψη της χριστιανικής ανθρωπολογίας.