ΓΛΩΣΣΟΛΟΓΟΙ Δέκα γλώσσες στα όρια της εξαφάνισης

Στην κατηγορία: Κόσμος

Ημερομηνία: 01/09/2008

Έντεκα βιβλία για μειονότητες και γλώσσες που κινδυνεύουν να εξαφανιστούν, μεταξύ των οποίων και 12 διάλεκτοι των Αβοριγίνων της Αυστραλίας, έχει γράψει ο Πίτερ Όστιν.

Ο Όστιν είναι επικεφαλής του τμήματος Γλωσσολογίας της βρετανικής Σχολής Ανατολικών και Αφρικανικών Μελετών και διευθυντής του ακαδημαϊκού προγράμματος Γλωσσών υπό Εξαφάνιση. Το πιο πρόσφατο βιβλίο του έχει τον τίτλο "1.000 γλώσσες: Η παγκόσμια ιστορία ζωσών και χαμένων γλωσσών", το οποίο εξετάζει την κατάσταση των γλωσσών ανά τον κόσμο.

Σήμερα χρησιμοποιούνται περισσότερες από 6.900 γλώσσες παγκοσμίως, οι οποίες ομιλούνται από εκατοντάδες εκατομμύρια ανθρώπων έως και από μόλις έναν ή δύο. Γλωσσολόγοι εκτιμούν ότι τουλάχιστον οι μισές από τις υπάρχουσες γλώσσες κινδυνεύουν να εξαφανιστούν μέχρι το 2050. Κύριος λόγος γι’ αυτήν την απώλεια είναι ότι κοινότητες ανθρώπων μετακινούνται σε τόπους όπου ομιλούνται πολιτικά και οικονομικά ισχυρότερες γλώσσες, όπως τα αγγλικά, τα ισπανικά, τα χίντι ή τα σουαχίλι.
Κάθε γλώσσα εκφράζει την ιστορία, τον πολιτισμό, την κοινωνία και την ταυτότητα του λαού που τη μιλά και καθεμία αποτελεί μοναδικό τρόπο ομιλίας για το Σύμπαν. Η απώλεια οποιασδήποτε γλώσσας είναι απώλεια και για την κοινότητα που τη χρησιμοποιεί στην καθημερινότητά της και για την ανθρωπότητα. Τα τραγούδια, οι ιστορίες, οι λέξεις, οι εκφράσεις και οι γραμματικές δομές των γλωσσών, που αναπτύχθηκαν από αμέτρητες γενιές, αποτελούν τμήμα της άυλης κληρονομιάς όλης της ανθρωπότητας.
Ο καθηγητής Όστιν κλήθηκε να εξηγήσει πώς επέλεξε τις δέκα από τις 3.000 γλώσσες που κινδυνεύουν. Η επιλογή μου, είπε, είναι προσωπική και επιχειρεί να λάβει υπόψη τέσσερις παράγοντες:

1. Γεωγραφική κάλυψη. Ει δυνατόν ήθελε τουλάχιστον μία γλώσσα από κάθε ήπειρο.
2. Επιστημονικό ενδιαφέρον. Ήθελε να περιλάβει γλώσσες που οι γλωσσολόγοι βρίσκουν ενδιαφέρουσες και σημαντικές λόγω της δομικής ή της ιστορικής τους σημασίας.
3. Πολιτιστικό ενδιαφέρον. Στο μέτρο του δυνατού, να περιλάβει κάποιες πληροφορίες για σημαίνουσες πολιτιστικές και πολιτικές πλευρές απειλούμενων γλωσσών.
4. Κοινωνικός αντίκτυπος. Ήθελε να περιλάβει μία ή περισσότερες καταστάσεις που να καταδεικνύουν γιατί οι γλώσσες κινδυνεύουν, καθώς και να φωτίσει ορισμένους τρόπους, με τους οποίους οι κοινότητες αντιδρούν στην απειλή που αντιμετωπίζουν.

Ακολουθεί ο κατάλογος των δέκα πλέον απειλούμενων γλωσσών κατά τον καθηγητή Όστιν.

*  Τζέρου
Η γλώσσα αυτή, που σημαίνει και Μεγάλος Ανταμανέζος, ομιλείται από περίπου είκοσι ανθρώπους στα νησιά Ανταμάν του Ινδικού ωκεανού. Γενική πεποίθηση είναι ότι οι γλώσσες των νησιών αυτών ίσως να είναι οι τελευταίες από εκείνες που η ιστορία τους ανάγεται στην προνεολιθική εποχή στη Νοτιοανατολική Ασία, όπου ίσως υπήρξε ο πρώτος οικισμός ανθρώπων που μετακινήθηκαν από την Αφρική. Οι γλώσσες των νησιών Ανταμάν δεν φαίνεται να σχετίζονται με οποιαδήποτε άλλη γλώσσα που ομιλείται στον πλανήτη.

* Ν l u ( ή Χομάνι)
Τη διάλεκτο, που ανήκει στην ομάδα Χοϊσάν, μιλούν λιγότεροι από δέκα ηλικιωμένοι, η πατρώα γη των οποίων βρίσκεται στην περιοχή του εθνικού πάρκου της Καλαχάρι στη Νότια Αφρική. Οι γλώσσες Χοϊσάν διακρίνονται για τους ιδιαίτερους ήχους τους - το σύμβολο l προφέρεται ως τσκ! τσκ! και χρησιμοποιείται για να εκφράσει λύπη ή επίπληξη. Ο στενότερος συγγενής της διαλέκτου είναι η διάλεκτος Τα α, την οποία μιλούν 4.000 άνθρωποι και έχει τους περισσότερους ήχους από οποιαδήποτε άλλη γλώσσα: 74 σύμφωνα, 31 φωνήεντα και τέσσερις τόνους (βάθος φωνής).

* Aϊνού
Ομιλείται από μικρή ομάδα ηλικιωμένων στο νησί Χοκάιντο, στο βορρά της Ιαπωνίας. Πρόκειται για αυτόχθονες, που μόλις φέτος αναγνωρίστηκαν ως μειονότητα από την ιαπωνική κυβέρνηση. Η διάλεκτος έχει πολύ περίπλοκα ρήματα, που περιλαμβάνουν τις έννοιες ολόκληρων προτάσεων, και είναι το όχημα μιας προφορικής λογοτεχνίας παραμυθιών και τραγουδιών. Σήμερα γίνονται προσπάθειες να αναβιώσει η διάλεκτος και μαζί τα σχετικά έθιμα.

* Θάο
Η διάλεκτος αυτή επιχωριάζει στη λίμνη Σαν Μουν, στην κεντρική Ταϊβάν. Την μιλούν λίγοι ηλικιωμένοι, η πλειοψηφία της κοινότητας των οποίων μιλά την κινεζική της Ταϊβάν (Μινάν). Ανήκει στη γλωσσική ομάδα των Οστρονέζικων, που έχουν σχέση με γλώσσες που ομιλούνται στις Φιλιππίνες, στην Ινδονησία και στον Ειρηνικό, και εκπροσωπεί μία από τις αρχικές κοινότητες των Οστρονησίων, πριν αυτοί ταξιδέψουν νότια και ανατολικά πριν από 3.000 χρόνια.

* Γιούτσι
Διάλεκτος της Οκλαχόμας των ΗΠΑ, που ομιλείται από μόλις πέντε ανθρώπους, οι οποίοι μάλιστα είναι άνω των 75 ετών. Πρόκειται για απομονωμένη γλώσσα (δεν μοιάζει να σχετίζεται με οποιαδήποτε άλλη ομιλούμενη γλώσσα). Οι ομιλούντες τη Γιούτσι αυτοαποκαλούνται Τσογιάχα, που σημαίνει "παιδιά του ήλιου". Τα ουσιαστικά της Γιούτσι έχουν δέκα γένη, τα οποία ξεχωρίζουν από τις καταλήξεις: έξι για τους Τσογιάχα, μία για όσους δεν μιλούν τα Γιούτσι και για τα ζώα και τρεις για τα άψυχα αντικείμενα (οριζόντια, κάθετα και κυκλικά). Ερευνητές προσπαθούν να καταγράψουν τη διάλεκτο με ηχοληψίες και βίντεο και επιχειρείται η αναβίωσή της με μαθήματα σε παιδιά.

* Όρο Γουίν
Όσοι μιλούν τη διάλεκτο αυτή ζουν στο δυτικό κρατίδιο Ροντόνια της Βραζιλίας και προσεγγίστηκαν για πρώτη φορά από ξένους το 1963, στις πηγές του ποταμού Πακάας Νόβος. Η ομάδα τους σχεδόν εξοντώθηκε ύστερα από δύο επιθέσεις των ξένων και σήμερα αριθμεί μόλις πενήντα ανθρώπους, από τους οποίους τη διάλεκτο μιλούν μόνο πέντε. Η διάλεκτος είναι μία από τις πέντε γνωστές που χρησιμοποιούν συχνά έναν ήχο που μοιάζει με το μπρρρ, που εκφράζουμε όταν αισθανόμαστε κρύο.

* Κουσούντα
Οι Κουσούντα είναι φυλή πρώην κυνηγών που ζούσαν στο δυτικό Νεπάλ, αλλά έκαναν μεικτούς γάμους με γείτονές τους. Μέχρι πρόσφατα η διάλεκτός τους θεωρούνταν νεκρή, αλλά το 2004 φοιτητές του πανεπιστημίου Τριμπουβάν της Κατμαντού εντόπισαν οκτώ ανθρώπους που συνεχίζουν να την μιλούν. Πρόκειται για άλλη μία απομονωμένη διάλεκτο, χωρίς σχέση με άλλες.

* Tερ Σαμί
Η πιο ανατολική από την ομάδα διαλέκτων Σααμί (στο παρελθόν αποκαλούνταν Λαπ, που είναι όρος μειωτικός), εντοπίζεται στη χερσόνησο Κόλα της Ρωσίας. Ομιλείται από μόλις δέκα ηλικιωμένους που ζουν μεταξύ των περίπου 100 Τερ Σαμί, οι οποίοι πλέον χρησιμοποιούν στην καθημερινότητά τους τα ρωσικά. Η διάλεκτος σχετίζεται με τα φιλανδικά και άλλες ουραλικές διαλέκτους που ομιλούνται στη Ρωσία και τη Σιβηρία, καθώς και, πιο αχνά, με τα ουγγρικά.

* Γκουούγκου Γιμιντίρ
Είναι διάλεκτος των αυτοχθόνων της Αυστραλίας, που ομιλείται στο Χόουπβεϊλ, κοντά στο Κουκτάουν στο βορρά του Κουίνσλαντ. Την μιλούν περίπου 200 άνθρωποι. Από αυτούς προέρχεται η λέξη καγκουρό, που συνέλεξε και διέδωσε ο κάπτεν Τζέιμς Κουκ το 1770. Η διάλεκτος ξεχωρίζει για τον τρόπο που ορίζει πώς πρέπει να απευθύνονται όσοι την μιλούν σε ένδειξη σεβασμού και ευγένειας προς συγκεκριμένα μέλη της οικογένειας (πεθερό ή κουνιάδο).

* Kετ
Η τελευταία επιζώσα διάλεκτος μιας οικογένειας διαλέκτων που ομιλούνται κατά μήκος του ποταμού Γενισέι, στην ανατολική Σιβηρία. Σήμερα την μιλούν περίπου 600 άνθρωποι, αλλά δεν περνάει στη νέα γενιά, επειδή οι γονείς των παιδιών προτιμούν να τους μιλούν ρωσικά. Τα Κετ έχουν εξαιρετικά περίπλοκο συντακτικό και γραμματική, ενώ είναι η μόνη σιβηρική διάλεκτος με τονικό σύστημα, που δίνει σε ίδιες λέξεις διαφορετικά νοήματα (όπως τα κινεζικά ή τα γιορούμπα).

ΠΗΓΗ: Guardian

[πηγή: εφημ. Μακεδονία, 1/9/2008 <http://www.makthes.gr>]