ΙV |
Βυζαντινή τέχνη |
ΘΕΜΑ 3 |
ΑΝΑΛΥΣΗ
ΕΡΓΟΥ
ΙΣΤΟΡΙΑ
ΤΕΧΝΗΣ
|
Τα κυριότερα έργα Βυζαντινής τέχνης και η τεχνική της φορητής εικόνας |
3.1 Η αρχιτεκτονική της εκκλησίας
 Η δημιουργία της νέας πρωτεύουσας, του ανατολικού τμήματος της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας το 330 από το Μέγα Κωνσταντίνο, μετατόπισε το κέντρο βάρους στην εγγύς Ανατολή και έγινε η αρχή της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας. Η Βυζαντινή τέχνη διαμόρφωσε τα χαρακτηριστικά της όχι μόνο από την ελληνορωμαϊκή παράδοση, αλλά αφομοιώνοντας στοιχεία από το χριστιανισμό και την παράδοση των λαών της Ανατολής. 
Ο αρχιτεκτονικός τύπος της χριστιανικής εκκλησίας ήταν αρχικά η βασιλική, ο ορθογώνιος αρχαίος ελληνικός ναός που εξελίχτηκε στη ρωμαϊκή βασιλική (αγορά) (Εικ.1,2). Το μεγάλο μήκος του χώρου της τονίζει την ιδιαιτερότητα της κόγχης στην ανατολική πλευρά, εκεί όπου βρίσκονται το Ιερό Βήμα και η Αγία Τράπεζα και είναι ο σημαντικότερος χώρος για τη χριστιανική λατρεία (Εικ.4). Το Ιερό Βήμα χωρίζεται από τον υπόλοιπο ναό με ένα χαμηλό χώρισμα που σταδιακά κατέληξε στο υψηλό τέμπλο. Η ξυλόστεγη βασιλική χωρίζεται κατά μήκος με εσωτερικές τοξοστοιχίες σε τρία ή πέντε κλίτη. Το κεντρικό κλίτος είναι υψηλότερο, ενώ οι τοίχοι επάνω από τα πλάγια κλίτη είναι διάτρητοι από σειρά παραθύρων (Εικ.3).
Η βασιλική του Αγίου Απολλινάριου στη Ραβένα, 549.
1. Σχέδιο όψης.
2. Σχέδιο κάτοψης.
3. Το εσωτερικό.
4. Η κόγχη του Ιερού.
|
| Γιατί νομίζετε ότι η βυζαντινή εκκλησία, ενώ εξωτερικά είναι λιτή, στο εσωτερικό της είναι πλούσια διακοσμημένη; |
|
Το κτίριο που αποτελεί καθαρή και πρωτότυπη δημιουργία της Βυζαντινής αρχιτεκτονικής και κορυφαίο επίτευγμα του 6ου αιώνα, είναι η Αγία Σοφία της Κωνσταντινούπολης, βασιλική με τρούλο (Εικ.5,6).
| Ποιο στοιχείο παρατηρείτε στο εξωτερικό της Αγίας Σοφίας, που δεν είναι χριστιανικό; |
5.6. Η Αγία Σοφία στην Κωνσταντινούπολη, 532-7.
Στην Αγία Σοφία, των Ανθέμιου και Ισίδωρου*, ο τρούλος είναι ο σκοπός, ενώ η κατασκευή στην οποία ακουμπάει δεν είναι παρά το μέσο που τον αναδεικνύει και τον υψώνει προς τον ουρανό. Το πρόβλημα στέγασης της τεράστιας εκκλησίας οδήγησε στη δημιουργία του τετράγωνου κεντρικού χώρου με 4 ογκώδεις πεσσούς στις κορυφές του, οι οποίοι ενώθηκαν επάνω με 4 τόξα. Γεμίζοντας με οικοδομικό υλικό τα κενά ανάμεσα στα τόξα, στο επάνω μέρος, δημιούργησαν 4 σφαιρικά τρίγωνα, τα λοφία, οπότε ο τετράγωνος χώρος κατέληξε σε οριζόντιο κύκλο, τη στεφάνη, επάνω στην οποία στερεώθηκε ο τρούλος (Εικ.7). Με τη λύση αυτή, το βάρος του τεράστιου τρούλου μεταφέρεται μέσω των τόξων στους πεσσούς (Εικ.8). Στο εσωτερικό της τα παράθυρα στον τρούλο και τους τοίχους πλημμυρίζουν το χώρο με φως και τα βλέμματα στρέφονται μπροστά, στην κόγχη του Ιερού Βήματος και προς τα επάνω στον τρούλο που συμβολίζει τη Θεία Επιφάνεια.
8. Στο σχέδιο α η δύναμη του βάρους βρίσκεται στο κέντρο,
ενώ στο β. μοιράζεται στους 2 κίονες, επομένως μπορεί να
σηκώσει περισσότερο βάρος.
9.10. Ο ναός της Αγίας Αικατερίνης στη Θεσσαλονίκη, 14ος αι.
 Από τον 9ο αιώνα η ναοδομία εξελίσσεται και δημιουργεί τον τύπο του σταυροειδούς με τρούλο. Η κάτοψή του έχει σχήμα σταυρού που εγγράφεται σε τετράγωνο και δε χωρίζεται από κιονοστοιχίες ή τοίχους. Ο χώρος ανάμεσα στους 4 βραχίονες του σταυρού λείπει ή συμπληρώνεται με πλάγιους νάρθηκες (α).
|
|
11. Μαρμάρινο ανάγλυφο, 10ος αι.
12. Τοιχογραφία (νωπογραφία) από τη
μονή Περιβλέπτου στο Μυστρά, 14ος αι. 
13. Στέμμα (μήτρα) διακοσμημένο με
πλακίδια από χρυσό και σμάλτο, 1077.
|
3.2. Οι άλλες τέχνες στο Βυζάντιο 
Κυρίαρχο ρόλο για τη λαμπρότητα του εσωτερικού χώρου της εκκλησίας παίζουν ο ανάγλυφος διάκοσμος (Εικ.11), τα επιτοίχια και επιδαπέδια ψηφιδωτά και οι τοιχογραφίες (Εικ.12). Τα δαντελωτά ανάγλυφα και οι πολύχρωμες ψηφίδες δημιουργούν εναλλαγές στις φωτοσκιάσεις του χώρου και τον εξαϋλώνουν, τονίζοντας την υπερβατική λειτουργία του.
Στις απεικονίσεις οι μορφές ακολουθούν συγκεκριμένους εικονογραφικούς κανόνες (ζωγραφίζονται με πλούσια χρώματα, φαίνονται επίπεδες και έχουν μεγάλα μάτια), ενώ οι στάσεις των Αγίων και τα χρώματα έχουν μια καθορισμένη συμβολική σημασία. Π.χ. η μορφή του Αγίου πρέπει να κοιτάζει τον πιστό κατά πρόσωπο, ώστε να λειτουργεί ως βοήθημα της προσευχής του. Το φόντο είναι πλακάτο, χρυσό, βαθύ μπλε ή πράσινο.
Για τις ανάγκες του θρησκευτικού τελετουργικού αναπτύχθηκαν η μικροτεχνία για την κατασκευή των ιερών σκευών (Εικ.13), η τέχνη της εικονογράφησης χειρόγραφων ιερών κειμένων (Εικ.14) και η τέχνη της φορητής εικόνας.
| Γιατί νομίζετε ότι οι μορφές στις αγιογραφίες έχουν μεγάλα μάτια; |
14. Εικονογραφημένο χειρόγραφο των Λόγων
του Γρηγόριου Ναζιανζηνού, 1136-1155.
|
 3.3. Η τεχνική της φορητής εικόνας 
Η ζωγραφική της φορητής εικόνας γίνεται με αβγοτέμπερα επάνω σε ξύλο.
α. Προετοιμασία της ζωγραφικής επιφάνειας: επιλέγουμε το ξύλο, λειαίνουμε την επιφάνειά του με ένα γυαλόχαρτο και περνάμε με πινέλο άσπρο γκέσο 2-3 φορές, ώστε να καλυφτεί ομοιόμορφα και να γίνει λεία η επιφάνεια.
 β. Σχέδιο: 1. αντιγράφουμε το σχέδιο μιας εικόνας επάνω σε ριζόχαρτο
(τις βασικές γραμμές χωρίς λεπτομέρειες),
2. κάνουμε τρυπίτσες με μια χοντρή βελόνα επάνω στις γραμμές του σχεδίου, 3. τοποθετούμε το χαρτί με το τρυπημένο σχέδιο επάνω στο προετοιμασμένο ξύλο και με ένα βαμβάκι τρίβουμε κάρβουνο σε σκόνη, ώστε να περάσει μέσα από τις τρύπες και να διαγραφεί έτσι το σχέδιο επάνω στη λευκή επιφάνεια.
γ. Παρασκευή της αβγοτέμπερας: αναμειγνύουμε τον κρόκο ενός αβγού με λίγο ξύδι, στη συνέχεια παίρνουμε με το πινέλο λίγη ποσότητα χρωστικής σε σκόνη και την ενώνουμε με μικρή ποσότητα από το υλικό αυτό, που λειτουργεί ως συνδετικό και μετατρέπει τις σκόνες σε τέμπερες.
15. Τα χρώματα που χρησιμοποιούνται στην αγιογραφία:
δ. Χρωματισμός του φόντου (κάμπος): περνάμε πρώτα ένα χοντροκόκκινο χρώμα για να στρώνουμε τα φύλλα χρυσού στο φόντο.
ε. Χρωματισμός της μορφής: ξεκινάμε να χρωματίζουμε από τις σκούρες αποχρώσεις προς τις πιο φωτεινές.
1. Για το πρόσωπο: χρωματίζουμε με ένα σκούρο χρώμα που δημιουργούμε με την ανάμειξη ώχρας, ωμής ομπρός, χοντροκόκαλου και πράσινου του τσιμέντου.
Για το χιτώνα και το κάλυμμα της κεφαλής ανακατεύουμε ψημένη αμπρί, πράσινο του τσιμέντου και λουλάκι.
2. Χρησιμοποιώντας τις ίδιες αποχρώσεις με λίγο άσπρο, χρωματίζουμε τα πρώτα φωτεινά μέρη επάνω στο πρόσωπο και τις πτυχώσεις των ρούχων.
3. Συνεχίζουμε να χρωματίζουμε με μια ακόμη πιο ανοιχτή διαβάθμιση του χρώματος στα σημεία που πρέπει να φωτιστούν, προσέχοντας το χρώμα «να σβήνει» χωρίς απότομες τονικές αντιθέσεις. Στη συνέχεια μπορούμε να τονίσουμε με μαύρο όπου χρειάζεται (γραψίματα), δηλαδή στο περίγραμμα του προσώπου, τα φρύδια, τα μάτια, τη μύτη, τις άκρες του άνω χείλους, τα χέρια και το περίγραμμα του ενδύματος.
4. Τέλος ζωγραφίζουμε λεπτές γραμμώσεις με λευκό χρώμα (λήμματα) επάνω στις φωτεινές επιφάνειες, ώστε να ενταθούν και να ολοκληρωθεί έτσι η εικόνα.
ΔΙΑΘΕΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ
Γεωγραφία: Χάρτης με εικόνες από φημισμένους ναούς και μονές της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας
Θρησκευτικά: Η χριστιανική πίστη και η διάδοσή της μέσα από την εικονογράφηση
Γλώσσα - Λογοτεχνία: 1.Ποιήματα, περιγραφές και θρύλοι για την Αγία Σοφία
2.Εικονογράφηση θρησκευτικών κειμένων
Μουσική: Βυζαντινοί ύμνοι |
ΥΛΙΚΑ 1.Μικρό μπλοκ σχεδίου (Α5) με πολλά φύλλα για πρόχειρα σχέδια 2.Υλικά σχεδίου και ζωγραφικής: μπλοκ σχεδίου, μολύβια Β, 4Β, γόμα, ξύστρα, χάρακας, ορθογώνιο τρίγωνο, μοιρογνωμόνιο, διαβήτης, μπλοκ ακουαρέλας, τέμπερες, πινέλα |
ΚΑΛΛΙΤΕΧΝΕΣ (Στην προτεινόμενη ιστοσελίδα αλλά και σε άλλες μπορούμε να πάρουμε περισσότερες πληροφορίες για τον αγιογράφο.)
Ανθέμιος από τις Τρέλες και Ισίδωρος από τη Μίλητο: Ο μηχανικός Ανθέμιος και ο αρχιτέκτονας Ισίδωρος, οι «οικοδόμοι» της Αγίας Σοφίας, ήταν οι μεγαλύτεροι στην ειδικότητά τους επιστήμονες της ελληνικής Ανατολής. Εμπνεόμενοι από το ρωμαϊκό Πάνθεον (κυκλικό κτίριο με τρούλο) αλλά και την οικοδομική της Ανατολής με τη χρήση της αψίδας, μεταρρύθμισαν τα ερείπια της βασιλικής του Κωνστάντιου, κατασκεύασαν το μεγαλύτερο τρούλο που είχε στηθεί μέχρι τότε επάνω σε κτίριο δημιουργώντας ένα αριστούργημα φαντασίας και τόλμης.
Μιχαήλ Δαμασκηνός: Γεννήθηκε γύρω στο 1530-35 στην Κρήτη, έζησε στη Βενετία και στην Κέρκυρα, ανοίγοντας το δρόμο για τη μεταφορά της κρητικής ζωγραφικής στα Επτάνησα. Οι περισσότερες εικόνες του ακολουθούν την πατροπαράδοτη εικονογραφία και τεχνοτροπία, με αναγεννησιακές επιδράσεις σε δευτερεύοντα σημεία που αφομοιώνονται οργανικά, ενώ άλλες εικόνες του είναι εμπνευσμένες από έργα Ενετών ζωγράφων.
http://www.archive.gr/modules.php?name=Avenge&op=Read Story&Sid=244 |
|
