Λεξικό της Κοινής Νεοελληνικής

Λεξικά για το Δημοτικό

Πρόταση είναι μια οργανωμένη ακολουθία λέξεων που εκφράζει ένα νόημα (μια ιδέα, μια κατάσταση ή ένα γεγονός). Ξεκινάει με κεφαλαίο και τελειώνει σε τελεία (.), ερωτηματικό (;), θαυμαστικό (!) ή αποσιωπητικά (...)

Η πρόταση που αποτελείται από

• μόνο ένα ρήμα

• ένα ρήμα και το υποκείμενό του

• ένα ρήμα, το υποκείμενό του και το αντικείμενό του

• ένα ρήμα, το υποκείμενό του και το κατηγορούμενο

λέγεται απλή πρόταση.

Η πρόταση που έχει ένα ρήμα και περισσότερα από ένα υποκείμενα, αντικείμενα ή κατηγορούμενα λέγεται σύνθετη. Αυτά χωρίζονται μεταξύ τους με κόμμα ή συνδέονται με τοn σύνδεσμο «και».

Η πρόταση στην οποία λείπει το ρήμα, το υποκείμενο ή το κατηγορούμενο, επειδή εννοούνται εύκολα, λέγεται ελλειπτική.

Μέσα στην πρόταση, κάθε λέξη έχει ένα συγκεκριμένο ρόλο.

• Η λέξη που απαντά στην ερώτηση «ποιος; ποια; ποιο; ποιοι; ποιες; ποια;» και είναι σε πτώση ονομαστική είναι το υποκείμενο του ρήματος της πρότασης.

• Η λέξη που απαντά στην ερώτηση «τι; ποιον; ποια; ποιο; ποιους; ποιες; ποια;» και είναι σε πτώση αιτιατική είναι το αντικείμενο του ρήματος της πρότασης.

• Η λέξη που δίνει μια ιδιότητα στο υποκείμενο του ρήματος είναι το κατηγορούμενο. Το κατηγορούμενο βρίσκεται στην ίδια πτώση με το υποκείμενο του ρήματος, δηλαδή στην ονομαστική. Έτσι το ξεχωρίζουμε εύκολα από το αντικείμενο που είναι σε πτώση αιτιατική. Το κατηγορούμενο μπορεί να είναι: ουσιαστικό, επίθετο, μετοχή. Tα ρήματα που συνδέουν το υποκείμενο με το κατηγορούμενο λέγονται συνδετικά. Tέτοια ρήματα είναι: γίνομαι, φαίνομαι, είμαι, μοιάζω, διορίζομαι κτλ.

Τα ουσιαστικά

• Ανισοσύλλαβα ουσιαστικά λέμε τα ουσιαστικά που στον πληθυντικό έχουν μια παραπάνω συλλαβή, ενώ ισοσύλλαβα αυτά που έχουν στον ενικό και τον πληθυντικό τον ίδιο αριθμό συλλαβών. Tα ουδέτερα ανισοσύλλαβα ουσιαστικά έχουν μια συλλαβή παραπάνω και στη γενική του ενικού αριθμού.

Ενικός αριθμός		Πληθυντικός αριθμός
Ονομ.	το σήμα	τα σήματα
Γεν.	του σήματος	των σημάτων
Αιτ.	το σήμα	τα σήματα
Κλητ.	σήμα	σήματα

	Ενικός αριθμός		Πληθυντικός αριθμός
Ονομ.	ο ψαράς	ο σωλήνας	οι ψαράδες	οι σωλήνες
Γεν.	του ψαρά	του σωλήνα	των ψαράδων	των σωλήνων
Αιτ.	τον ψαρά	το σωλήνα	τους ψαράδες	τους σωλήνες
Κλητ.	ψαρά	σωλήνα	ψαράδες	σωλήνες

• Oρισμένα προπαροξύτονα ουσιαστικά σε –ος κατεβάζουν τον τόνο στην παραλήγουσα στη γενική του ενικού και στη γενική και αιτιατική του πληθυντικού αριθμού, π.χ. ο άνθρωπος.

• Kάποια άλλα διατηρούν τον τόνο στην προπαραλήγουσα σε όλες τις πτώσεις του ενικού και του πληθυντικού αριθμού, π.χ. ο ανεμόμυλος.

• Kάποια άλλα μπορούν και να διατηρήσουν τον τόνο και να τον κατεβάσουν π.χ. ο διάδρομος.

	Ενικός αριθμός		Πληθυντικός αριθμός
Ονομ.	ο άνθρωπος	ο ανεμόμυλος	οι άνθρωποι	οι ανεμόμυλοι
Γεν.	του ανθρώπου	του ανεμόμυλου	των ανθρώπων	των ανεμόμυλων
Αιτ.	τον άνθρωπο	τον ανεμόμυλο	τους ανθρώπους	τους ανεμόμυλους
Κλητ.	άνθρωπε	ανεμόμυλε	άνθρωποι	ανεμόμυλοι

Τα επίθετα

Τα επίθετα περιγράφουν ένα χαρακτηριστικό των ουσιαστικών που συνοδεύουν. Έχουν τρία γένη, κλίνονται όπως τα ουσιαστικά και είναι πάντα στο ίδιο γένος, στον ίδιο αριθμό και στην ίδια πτώση με τα ουσιαστικά που συνοδεύουν.

Ενικός αριθμός
Ονομ.	ο πέτρινος τοίχος	η πέτρινη σκάλα	το πέτρινο σπίτι
Γεν.	πέτρινου τοίχου	της πέτρινης σκάλας	του πέτρινου σπιτιού
Αιτ.	πέτρινο τοίχο	την πέτρινη σκάλα	το πέτρινο σπίτι
Κλητ.	πέτρινε τοίχε	πέτρινη σκάλα	πέτρινο σπίτι
Πληθυντικός αριθμός
Ονομ.	οι πέτρινοι τοίχοι	οι πέτρινες σκάλες	τα πέτρινα σπίτια
Γεν.	των πέτρινων τοίχων	των πέτρινων σκαλών	των πέτρινων σπιτιών
Αιτ.	τους πέτρινους τοίχους	τις πέτρινες σκάλες	τα πέτρινα σπίτια
Κλητ.	πέτρινοι τοίχοι	πέτρινες σκάλες	πέτρινα σπίτια

Τα επίθετα που λήγουν σε –ινος, -ινη, -ινο και -ινός, -ινή, -ινό γράφονται με -ι-, εκτός από τα επίθετα φωτεινός, σκοτεινός, ορεινός, υγιεινός, φτηνός, ανεύθυνος, υπεύθυνος, ταπεινός, επικίνδυνος.

Τα ρήματα

• Ένα ρήμα που αναφέρεται σε κάτι που γινόταν στο παρελθόν και είχε κάποια διάρκεια λέμε ότι βρίσκεται σε χρόνο παρατατικό.

• Ένα ρήμα που αναφέρεται στο παρόν λέμε ότι βρίσκεται σε χρόνο ενεστώτα.

• Ένα ρήμα που αναφέρεται σε κάτι που θα γίνει στο μέλλον και θα έχει κάποια διάρκεια λέμε ότι βρίσκεται σε χρόνο εξακολουθητικό μέλλοντα.

Eνεργητική Φωνή
Eνεστώτας	Παρατατικός	Eξακολουθητικός Mέλλοντας
δένω	έδενα	θα δένω
δένεις	έδενες	θα δένεις
δένει	έδενε	θα δένει
δένουμε	δέναμε	θα δένουμε
δένετε	δένατε	θα δένετε
δένουν	έδεναν	θα δένουν

Το ρήμα κυλάω-ώ

Eνεργητική φωνή
Eνεστώτας		Παρατατικός
Oριστική
κυλάω	ή κυλώ	κυλούσα	ή κύλαγα
κυλάς	ή κυλάς	κυλούσες	ή κύλαγες
κυλάει	ή κυλά	κυλούσε	ή κύλαγε
κυλάμε	ή κυλούμε	κυλούσαμε	ή κυλάγαμε
κυλάτε	κυλάτε	κυλούσατε	ή κυλάγατε
κυλάν(ε)	ή κυλούν(ε)	κυλούσαν	ή κύλαγαν και κυλάγανε

• Όταν θέλουμε να δείξουμε ότι κάτι είναι βέβαιο ή πραγματικό, τότε χρησιμοποιούμε την οριστική.

• Όταν θέλουμε να δείξουμε κάτι που επιθυμούμε ή περιμένουμε να γίνει, τότε χρησιμοποιούμε την υποτακτική.

• Όταν θέλουμε να παρακαλέσουμε, να προτρέψουμε ή να διατάξουμε κάποιον να κάνει κάτι, τότε χρησιμοποιούμε την προστακτική.

Η οριστική, η υποτακτική και η προστακτική είναι οι εγκλίσεις του ρήματος.

Eνεργητική φωνή
Eνεστώτας
		Oριστική	Yποτακτική	Προστακτική
Eνικός αριθμός	1ο πρόσωπο	δένω	να δένω	–
	2ο πρόσωπο	δένεις	να δένεις	δένε
	3ο πρόσωπο	δένει	να δένει	–
Πληθυντικός αριθμός	1ο πρόσωπο	δένουμε	να δένουμε	–
	2ο πρόσωπο	δένετε	να δένετε	δένετε
	3ο πρόσωπο	δένουν	να δένουν	–

Η ορθογραφία των καταλήξεων των ρημάτων στην προστακτική.

-είτε π.χ. λύνομαι -ήστε π.χ. απαντώ -ίστε π.χ. σκουπίζω

→ → →

λυθείτε απαντήστε και σκουπίστε

Σημεία στίξης

• Τα αποσιωπητικά (...) χρησιμοποιούνται για να δείξουν ότι μια πρόταση δεν έχει τελειώσει για διάφορους λόγους: είτε από συγκίνηση είτε γιατί δε θέλουμε κάτι να πούμε είτε γιατί η συνέχεια στο κείμενο είναι ευκολονόητη κτλ.

• Πολλές φορές όταν θέλουμε να σχολιάσουμε, να εξηγήσουμε, να διευκρινίσουμε, να συμπληρώσουμε αυτό που λέμε τότε χρησιμοποιούμε την παρένθεση ( ), το κόμμα (,) ή τη διπλή παύλα (-- ).

Συντομογραφίες - Aρκτικόλεξα

Μερικές φορές γράφουμε ορισμένες λέξεις ή φράσεις παραλείποντας τμήμα της λέξης ή τμήματα των λέξεων. Αυτές οι σύντομες μορφές λέξεων ή φράσεων λέγονται συντομογραφίες.

κτλ. = και τα λοιπά

Aρκτικόλεξα είναι οι συντομογραφίες που σχηματίζονται από τα αρχικά γράμματα των λέξεων ή από τις αρχικές συλλαβές των λέξεων μιας φράσης. Tα αρκτικόλεξα διαβάζονται σαν μια λέξη και γράφονται πάντα με κεφαλαία γράμματα.

ΔEH = Δημόσια Eπιχείρηση Hλεκτρισμού

EΛTA = EΛληνικά TAχυδρομεία

Λεξικό της Κοινής Νεοελληνικής

Λεξικά για το Δημοτικό

Τα ουσιαστικά

Θηλυκά ισοσύλλαβα και ανισοσύλλαβα σε -α

	Ενικός αριθμός		Πληθυντικός αριθμός
Ονομ.	η ελιά	η γιαγιά	οι ελιές	οι γιαγιάδες
Γεν.	της ελιάς	της γιαγιάς	των ελιών	των γιαγιάδων
Αιτ.	την ελιά	τη γιαγιά	τις ελιές	τις γιαγιάδες
Κλητ.	ελιά	γιαγιά	ελιές	γιαγιάδες

Iσοσύλλαβα θηλυκά σε –η

	Ενικός αριθμός		Πληθυντικός αριθμός
Ονομ.	η τροφή	η γεύση	οι τροφές	οι γεύσεις
Γεν.	της τροφής	της γεύσης	των τροφών	των γεύσεων
Αιτ.	την τροφή	τη γεύση	τις τροφές	τις γεύσεις
Κλητ.	τροφή	γεύση	τροφές	γεύσεις

Υποκοριστικά ουσιαστικά

Οι λέξεις που δείχνουν ότι κάτι είναι μικρό λέγονται υποκοριστικά.

Σχηματίζουμε υποκοριστικά με τις καταλήξεις :

-άκι, -άκος, -ούλα, -ίτσα, -άκης, -ούλης

Τα αριθμητικά

Τα επίθετα που δηλώνουν αριθμούς λέγονται αριθμητικά.

Α. Τα αριθμητικά επίθετα που φανερώνουν ορισμένο πλήθος από πρόσωπα, ζώα ή πράγματα λέγονται απόλυτα, π.χ. δώδεκα μαθητές, μια πέτρα.

Από τα απόλυτα αριθμητικά κλίνονται μόνο τα:

ένας, μία - μια, ένα

τρεις, τρεις, τρία

τέσσερις, τέσσερις, τέσσερα

τρία, τέσσερα

Πληθυντικός αριθμός
Αρσενικό & Θηλυκό	Ουδέτερο	Αρσενικό & Θηλυκό	Ουδέτερο
τρεις	τρία	τέσσερις	τέσσερα
τριών	τριών	τεσσάρων	τεσσάρων
τρεις	τρία	τέσσερις	τέσσερα

Β. Τα αριθμητικά επίθετα που φανερώνουν τη σειρά, την τάξη λέγονται τακτικά και τα περισσότερα τελειώνουν σε –(τ)ος, -(τ)η, -(τ)ο, π.χ. πρώτος μήνας, τρίτο πάτωμα.

Πολλές φορές χρησιμοποιούμε τα αριθμητικά σαν πρώτα συνθετικά και σχηματίζουμε σύνθετες λέξεις.

Η μορφή που μπορούν να πάρουν τα απόλυτα αριθμητικά, όταν είναι α΄ συνθετικά σε λέξεις είναι:

Το ένας, μία, ένα	γίνεται μονό-	μονόδρομος
Το δύο	δι-	δίκοπο
	δισ-	δισέγγονος
Το τρία	τρι-	τρίγωνο
	τρισ-	τρισχαριτωμένος
Το τέσσερα	τετρα-	τετράγωνος

Από το πέντε ως το ενενήντα εννέα έχουν συνδετικό φωνήεν α.

πέντε- πεντ-ά-γωνο, επτά- επτ-ά-γωνο, εξήντα- εξηντ-ά-χρονος κτλ.

Οι αντωνυμίες

Οι λέξεις που μπαίνουν αντί για ονόματα λέγονται αντωνυμίες.

• Οι αντωνυμίες που φανερώνουν πως το ίδιο πρόσωπο ενεργεί (κάνει κάτι) και το ίδιο δέχεται την ενέργεια λέγονται αυτοπαθείς αντωνυμίες και κλίνονται έτσι:

Aυτοπαθείς Aντωνυμίες

Ενικός αριθμός
	Α΄ πρόσωπο	Β΄ πρόσωπο	Γ΄ πρόσωπο
			αρσενικό	θηλυκό	ουδέτερο
Ονομ.	ο εαυτός μου	ο εαυτός σου	ο εαυτός του	ο εαυτός της	ο εαυτός του
Γεν.	του εαυτού μου	του εαυτού σου	του εαυτού του	του εαυτού της	του εαυτού του
Αιτ.	τον εαυτό σου	τον εαυτό μου	τον εαυτό του	τον εαυτό της	τον εαυτό του
Πληθυντικός αριθμός
Ονομ.	ο εαυτός μας	ο εαυτός σας	ο εαυτός τους
Γεν.	του εαυτού μας ή των εαυτών μας	του εαυτού σας ή των εαυτών σας	του εαυτού τους ή των εαυτών τους
Αιτ.	τον εαυτό μας ή τους εαυτούς μας	τον εαυτό σας ή τους εαυτούς σας	τον εαυτό τους ή τους εαυτούς τους

• Οι λέξεις που χρησιμοποιούμε, όταν ρωτάμε, λέγονται ερωτηματικές αντωνυμίες. Οι ερωτηματικές αντωνυμίες είναι: Το άκλιτο τι, ποιος, ποια, ποιο, πόσος, πόση, πόσο.

Eρωτηματικές Aντωνυμίες

	Ενικός αριθμός			Πληθυντικός αριθμός
Ονομ.	ποιος	ποια	ποιο	ποιοι	ποιες	ποια
Γεν.	ποιου ή ποιανού	ποιας ή ποιανής	ποιου ή ποιανού	ποιων ή ποιανών	ποιων ή ποιανών	ποιων ή ποιανών
Αιτ.	ποιο(ν)	ποια(ν)	ποιο	ποιους	ποιες	ποια

• Αόριστες λέγονται οι αντωνυμίες που φανερώνουν αόριστα, δηλαδή χωρίς να τα ονομάζουν, ένα πρόσωπο, ένα ζώο ή ένα πράγμα.

Τα ρήματα

• Xρησιμοποιούμε χρόνο αόριστο για να δείξουμε ότι κάτι έγινε στο παρελθόν, χωρίς να μας ενδιαφέρει η διάρκειά του.

• Xρησιμοποιούμε χρόνο συνοπτικό μέλλοντα για να δείξουμε ότι κάτι θα γίνει στο μέλλον, χωρίς να μας ενδιαφέρει η διάρκειά του.

• Xρησιμοποιούμε χρόνο παρακείμενο για να δείξουμε ότι κάτι άρχισε στο παρελθόν και έχει τελειώσει τη στιγμή που μιλάμε.

• Xρησιμοποιούμε χρόνο υπερσυντέλικο για να δείξουμε ότι κάτι άρχισε στο παρελθόν και έχει τελειώσει πριν γίνει κάτι άλλο.

Eνεργητική φωνή
Οριστική
Ενεστώτας	Παρατα-τικός	Αόριστος	Συνοπτικός Μέλλοντας	Παρα-κείμενος	Υπερσυ-ντέλικος
δένω	έδενα	έδεσα	θα δέσω	έχω δέσει	είχα δέσει
δένεις	έδενες	έδεσες	θα δέσεις	έχεις δέσει	είχες δέσει
δένει	έδενε	έδεσε	θα δέσει	έχει δέσει	είχε δέσει
δένουμε	δέναμε	δέσαμε	θα δέσουμε	έχουμε δέσει	είχαμε δέσει
δένετε	δένατε	δέσατε	θα δέσετε	έχετε δέσει	είχατε δέσει
δένουν	έδεναν	έδεσαν	θα δέσουν	έχουν δέσει	είχαν δέσει

Παθητική φωνή
Οριστική
Ενεστώτας	Παρατα-τικός	Αόριστος	Συνοπτικός Μέλλοντας	Παρα-κείμενος	Υπερσυ-ντέλικος
δένομαι	δενόμουν	δέθηκα	θα δεθώ	έχω δεθεί	είχα δεθεί
δένεσαι	δενόσουν	δέθηκες	θα δεθείς	έχεις δεθεί	είχες δεθεί
δένεται	δενόταν	δέθηκε	θα δεθεί	έχει δεθεί	είχε δεθεί
δενόμαστε	δενόμαστε	δεθήκαμε	θα δεθούμε	έχουμε δεθεί	είχαμε δεθεί
δένεστε	δενόσαστε	δεθήκατε	θα δεθείτε	έχετε δεθεί	είχατε δεθεί
δένονται	δένονταν	δέθηκαν	θα δεθούν	έχουν δεθεί	είχαν δεθεί

Ο αόριστος στην υποτακτική έγκλιση και στην προστακτική έγκλιση της παθητικής φωνής:

Παθητική φωνή
Αόριστος
Υποτακτική	Προστακτική
(να) δεθώ	–
(να) δεθείς	δέσου
(να) δεθεί	–
(να) δεθούμε	–
(να) δεθείτε	δεθείτε
(να) δεθούν	–

Τα επιρρήματα

Τα επιρρήματα που μας φανερώνουν χρόνο λέγονται χρονικά και απαντούν στην ερώτηση: πότε;

Πότε;

Ο τρόπος

Για να εκφράσουμε τον τρόπο, δηλαδή να απαντήσουμε στην ερώτηση πώς, μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε:

• τροπικά επιρρήματα π.χ. έτσι, μαζί, αλλιώς, καλά, βιαστικά, κτλ.
• εκφράσεις που δηλώνουν τρόπο π.χ. σιγά σιγά, έτσι κι αλλιώς, έτσι κι έτσι, κτλ.
• μετοχές του ενεστώτα της ενεργητικής φωνής που τελειώνουν σε –οντας ή –ώντας.
  π.χ. Έφτασα στο σπίτι τρέχοντας και τραγουδώντας.
• λέξεις που συνοδεύονται από προθέσεις.
  π.χ. Πέρασε το δρόμο με προσοχή. Έκοψε το ψωμί χωρίς μαχαίρι.

Χρονικές προτάσεις

Η λέξη, η οποία δηλώνει το χρόνο που συνέβη κάτι, είναι χρονικός σύνδεσμος.

Γι' αυτό και η πρόταση που ξεκινάει με τους χρονικούς συνδέσμους,
λέγεται χρονική πρόταση.

Χρονικοί σύνδεσμοι είναι οι λέξεις: όταν, σαν, ενώ, καθώς, αφού, αφότου,
μόλις, προτού, ώσπου, ωσότου, όσο που, όποτε.

Το ασύνδετο σχήμα

Ο ευθύς και ο πλάγιος λόγος

Τα πάθη των φωνηέντων

• Ο σύνδεσμος και, όταν παθαίνει έκθλιψη, γράφεται κι
  π.χ. και άλλη → κι άλλη

• Το επίρρημα μέσα, όταν παθαίνει έκθλιψη, γράφεται → μέσ'
   π.χ. μέσα από → μέσ' από
  ενώ, όταν παθαίνει αποκοπή, γράφεται → μες
         π.χ. μέσα στο σπίτι → μες στο σπίτι

Το τελικό (ν)

Μερικές λέξεις άλλοτε διατηρούν το τελικό ν και άλλοτε όχι. Οι λέξεις αυτές είναι:

• Τα άρθρα το(ν), τη(ν), ένα(ν)

• Το αριθμητικό ένα(ν)

• Η προσωπική αντωνυμία αυτή(ν) - τη(ν)

• Οι άκλιτες λέξεις δε(ν), μη(ν).

Οι λέξεις αυτές διατηρούν το τελικό ν όταν η λέξη που ακολουθεί αρχίζει από:

• τα φωνήεντα: α, ε, η, ι, ο, υ, ω

• τα σύμφωνα: κ, π, τ

• τα δίψηφα σύμφωνα: μπ, ντ, γκ, τσ, τζ

• τα διπλά σύμφωνα: ξ, ψ

Διατηρούν πάντα το τελικό ν:

• το επίρρημα σαν

• η προσωπική αντωνυμία αυτόν -τον

• η αόριστη αντωνυμία έναν

Λεξικό της Κοινής Νεοελληνικής

Λεξικά για το Δημοτικό

Τα ουσιαστικά

Τα ουδέτερα ουσιαστικά σε -ος:

Ενικός Αριθμός
Ονομ.	το λάθος	το μέγεθος
Γεν.	του λάθους	του μεγέθους
Αιτ.	το λάθος	το μέγεθος
Κλητ.	λάθος	μέγεθος

Πληθυντικός Αριθμός
Ονομ.	τα λάθη	τα μεγέθη
Γεν.	των λαθών	των μεγεθών
Αιτ.	τα λάθη	τα μεγέθη
Κλητ.	λάθη	μεγέθη

Τα ρήματα

Ένα ρήμα που μας φανερώνει ότι κάτι θα είναι τελειωμένο σε μια ορισμένη στιγμή (πριν αρχίσει κάτι άλλο) λέμε ότι βρίσκεται σε χρόνο συντελεσμένο μέλλοντα.

Eνεργητική φωνή
Οριστική
Eξακολουθητικός Μέλλοντας	Συνοπτικός Μέλλοντας	Συντελεσμένος Μέλλοντας
θα δένω	θα δέσω	θα έχω δέσει
θα δένεις	θα δέσεις	θα έχεις δέσει
θα δένει	θα δέσει	θα έχει δέσει
θα δένουμε	θα δέσουμε	θα έχουμε δέσει
θα δένετε	θα δέσετε	θα έχετε δέσει
θα δένουν	θα δέσουν	θα έχουν δέσει

 

Παθητική φωνή
Οριστική
Eξακολουθητικός Μέλλοντας	Συνοπτικός Μέλλοντας	Συντελεσμένος Μέλλοντας
θα δένομαι	θα δεθώ	θα έχω δεθεί
θα δένεσαι	θα δεθείς	θα έχεις δεθεί
θα δένεται	θα δεθεί	θα έχει δεθεί
θα δενόμαστε	θα δεθούμε	θα έχουμε δεθεί
θα δένεστε	θα δεθείτε	θα έχετε δεθεί
θα δένονται	θα δεθούν	θα έχουν δεθεί

Aνώμαλα ρήματα

Οριστική		Yποτακτική	Προστακτική
Eνεστώτας	Aόριστος	Aόριστος	Aόριστος
ανεβαίνω	ανέβηκα	(να) ανεβώ	ανέβα	ανεβείτε
τρώω	έφαγα	(να) φάω	φάε	φάτε
μπαίνω	μπήκα	(να) μπω	μπες	μπείτε
βλέπω	είδα	(να) δω	δες	δείτε
λέω	είπα	(να) πω	πες	πείτε
πίνω	ήπια	(να) πιω	πιες	πιείτε
έρχομαι	ήρθα	(να) έρθω	έλα	ελάτε
βρίσκω	βρήκα	(να) βρω	βρες	βρείτε

Τα επίθετα

O συγκριτικός και ο υπερθετικός βαθμός του επιθέτου σχηματίζονται μονολεκτικά (με μια λέξη) ή περιφραστικά (με περισσότερες από μία λέξη) σύμφωνα με τον παρακάτω πίνακα.

Θετικός βαθμός	Συγκριτικός βαθμός	Σχετικός Υπερθετικός βαθμός	Απόλυτος Υπερθετικός (χωρίς σύγκριση)
πλούσιος	πλουσιότερος ή πιο πλούσιος	ο πλουσιότερος ή ο πιο πλούσιος	πλουσιότατος ή πολύ πλούσιος

Ο συγκριτικός και ο υπερθετικός βαθμός λέγονται και παραθετικά του επιθέτου.

Τα παραθετικά των επιθέτων σε –ύς, -ιά,- ύ σχηματίζονται με την κατάληξη -ύτερος, -ύτατος
π.χ. βαθύς, βαθύτερος, βαθύτατος

Κάποια επίθετα σχηματίζουν τα μονολεκτικά παραθετικά τους με διαφορετικό τρόπο.

Θετικός βαθμός	Συγκριτικός βαθμός	Σχετικός Υπερθετικός βαθμός	Απόλυτος Υπερθετικός βαθμός
καλός	καλύτερος	ο καλύτερος	άριστος
μικρός	μικρότερος	ο μικρότερος	ελάχιστος
πολύς	περισσότερος	ο περισσότερος	–
κακός	χειρότερος	ο χειρότερος	–
λίγος	λιγότερος	ο λιγότερος	ελάχιστος
μεγάλος	μεγαλύτερος	ο μεγαλύτερος	μέγιστος

Δεν έχουν συγκριτικό και υπερθετικό βαθμό τα επίθετα που σημαίνουν:

• ύλη: ασημένιος, ξύλινος, χάρτινος, κτλ.

• καταγωγή ή συγγένεια: αδερφικός, καλαματιανός, κτλ.

• τόπο ή χρόνο: γήινος, χτεσινός, κτλ.

• κατάσταση που δεν αλλάζει: ολόκληρος, ζωντανός, άδειος, κτλ.

Το επίθετο ο πολύς-η πολλή- το πολύ

Ενικός Αριθμός
	αρσενικό	θηλυκό	ουδέτερο
Ονομ.	ο πολύς	η πολλή	το πολύ
Γεν.		της πολλής
Αιτ.	τον πολύ	την πολλή	το πολύ

Πληθυντικός αριθμός
	αρσενικό	θηλυκό	ουδέτερο
Ονομ.	οι πολλοί	οι πολλές	τα πολλά
Γεν.	των πολλών	των πολλών	των πολλών
Αιτ.	τους πολλούς	τις πολλές	τα πολλά

Τα επιφωνήματα

Τα επιφωνήματα είναι άκλιτες λέξεις, που φανερώνουν:

αβεβαιότητα, αμηχανία	χμ!
απορία	α!, ο!, μπα!
άρνηση	α μπα!
έπαινο	μπράβο!, εύγε!
ευχή	μακάρι!, είθε!, άμποτε!
θαυμασμό	α!, ι!, ω!, ποπο!, μπα!
κάλεσμα	ε!, ω!
κοροϊδία	ου!, ε!, χα, χα!
παρακίνηση	άιντε!, άντε!, άμε!, μαρς! αλτ! στοπ! σουτ! κ.ά.
πόνο, λύπη	αχ!, άου!, οχ!, ω!, αλίμονο!, αλί!, όχου!
στενοχώρια, απελπισία, αηδία	ουφ!, ε!, ου!, πα πα πα!, πουφ!
χαρά	χα, χα, χα!

Οι αντωνυμίες

Οριστικές αντωνυμίες

Αναφορικές αντωνυμίες

Οι συμπλεκτικοί, αντιθετικοί και ειδικοί σύνδεσμοι

Σύνδεσμοι είναι άκλιτες λέξεις που συνδέουν λέξεις ή προτάσεις.

Οι μετοχές σε -μένος /-μένη /-μένο

Οι λέξεις που παράγονται από ρήματα και έχουν κατάληξη –μένος, -μένη, -μένο είναι μετοχές αυτών των ρημάτων π.χ. δένω: δεμένος, δεμένη, δεμένο.

Συχνά οι μετοχές αυτές προσδιορίζουν ένα ουσιαστικό, όπως τα επίθετα π.χ. Ο ενοχλημένος ταξιδιώτης έφυγε βιαστικά.

Οι μετοχές αυτές κλίνονται όπως τα επίθετα σε –ος, -η, -ο.

Αν πριν από την κατάληξη –ω του ρήματος βρίσκεται το γράμμα π, β, φ ή πτ τότε η μετοχή σχηματίζεται με δύο μ

π.χ. γράφω → γραμμένος, γραμμένη, γραμμένο.

Αλλά και το ουσιαστικό που παράγεται από τη μετοχή αυτή γράφεται με δύο μ

π.χ. γράφω → γραμμένος, γραμμένη, γραμμένο → γράμμα

κόβω→ κομμένος, κομμένη, κομμένο → κόμμα