Γλώσσα Δ΄ Δημοτικού - Βιβλίο Μαθητή (Εμπλουτισμένο)

Λεξικό της Κοινής Νεοελληνικής Λεξικό της Κοινής Νεοελληνικής [πηγή: Πύλη για την Ελληνική Γλώσσα]

Λεξικά για το ΔημοτικόΛεξικά για το Δημοτικό [πηγή: Ψηφίδες για την Ελληνική Γλώσσα]

12

Ενότητα

Χαίρε, ω χαίρε, Ελευθεριά!


Σ' αυτή την ενότητα:

Θα θαυμάσουμε τον ηρωισμό των
αγωνιστών της ελληνικής επανάστασης του
1821 μέσα από δημοτικά τραγούδια,
απομνημονεύματα ηρώων και άλλα κείμενα.

Σε γνωρίζω από την κόψη
του σπαθιού την τρομερή,
σε γνωρίζω από την όψη
που με βία μετράει τη γη.

Απ' τα κόκκαλα βγαλμένη
των Ελλήνων τα ιερά,
και σαν πρώτα ανδρειωμένη,
χαίρε, ω χαίρε, Ελευθεριά!

Εκεί μέσα εκατοικούσες,
πικραμένη, εντροπαλή,
κι ένα στόμα ακαρτερούσες,
"έλα πάλι", να σου πει.

Άργειε νάλθει εκείνη η μέρα,
κι ήταν όλα σιωπηλά,
γιατί τα 'σκιαζε η φοβέρα
και τα πλάκωνε η σκλαβιά.

Ύμνος εις την Ελευθερίαν
Διονύσιος Σολωμός
Mελοποίηση: Nικόλαος Mάντζαρος

Διαβάστε ολόκληρο τον Εθνικό Ύμνο [πηγή: Σπουδαστήριο Νέου Ελληνισμού]Ακούστε σε απαγγελία τις πρώτες στροφές του Εθνικού Ύμνου [πηγή: Σπουδαστήριο Νέου Ελληνισμού]

Η Ελλάς ευγνωμονούσα, Θ. Βρυζάκη, Εθνική Πινακοθήκη
Μίρκα Παλιούρα, Το Λεύκωμα του ’21, Διεύθυνση έκδοσης –
παραγωγής: ΙΔΡΥΜΑ ΤΥΠΟΥ Α.Ε, 1996

Έτσι σώθηκε το έθνος

Το ελληνικό γένος, αν σώθηκε ως τα σήμερα, αν επέζησε ύστερα από τόσους εχτρούς,ύστερα από τόσους αιώνες κακομοιριά, σκλαβιά και πείνα, το χρωστάει όχι στη λογική.Το χρωστάει στο θάμα. Στην ακοίμητη σπίθα που καίει μέσα στα σωθικά της Ελλάδας.Θυμηθείτε το ’21.  

Εικόνα

Μίρκα Παλιούρα, Το Λεύκωμα του ’21,
Διεύθυνση έκδοσης – παραγωγής: ΙΔΡΥΜΑ ΤΥΠΟΥ Α.Ε, 1996

Ευλογημένη η σπίθα αυτή, που αψηφάει* τις φρόνιμες συμβουλές της λογικής κι όταν φτάσει το Γένος στα χείλια του γκρεμού, βάζει φωτιά σε ολόκληρη την ψυχή και φέρνει το θάμα.

Στα θάματα χρωστάει η Ελλάδα τη ζωή της.

Πατρίδα! πατρίδα! αναστενάζει ο Μακρυγιάννης, μόνο ο Θεός σε κυβερνάει και σε διατηρεί ακόμη. Αλήθεια μόνο ο Θεός, μόνο η σπίθα τη στιγμή που κιντυνεύει σε μια γωνιά της Ελλάδας να σβήσει, πετιέται σε μιαν άλλη και γίνεται πυρκαγιά...

Αυτό ’ναι το μυστικό της Ελλάδας. Σαν το παραμυθένιο πουλί καίγεται, γίνεται στάχτη κι από τη στάχτη ξεπετιέται ανανιωμένη. Δε θα πεθάνει λοιπόν ποτέ η ράτσα ετούτη; Όχι!

Καζαντζάκης Νίκος, Ο Καπετάν Μιχάλης
Αριστοτέλης Χρ. Κωστόπουλος, Βικτωρία Κωτουλοπούλου-Κωστοπούλου, Το θαύμα του 1821,
εκδ. Μαλλιάρης-Παιδεία Α.Ε., Θεσσαλονίκη, 1991

Κατανοώ
  • Σύμφωνα με το συγγραφέα, αν η Ελλάδα κατάφερε να κρατηθεί ζωντανή ύστερα από τόσους αιώνες σκλαβιάς «το χρωστάει στο θάμα». Πώς καταλαβαίνετε εσείς αυτή τη φράση;

  • Γιατί ο αγώνας των Ελλήνων το ’21 ξεπερνούσε τη λογική;

  • Βρείτε κι άλλα παραδείγματα από την ελληνική ιστορία που δείχνουν ότι οι Έλληνες κατάφεραν αυτό, που σύμφωνα με τη λογική, ήταν ακατόρθωτο.

  • Ο Μακρυγιάννης ήταν από τους ήρωες της ελληνικής επανάστασης. Ποια δύναμη, κατά τη γνώμη του, έκανε την πατρίδα να επιβιώσει στις δύσκολες στιγμές της ιστορίας της; Βρείτε πληροφορίες γι’ αυτόν τον ήρωα.

    Στρατηγός Μακρυγιάννης [πηγή: Εθνικό Κέντρο Βιβλίου]

Εμπλουτίζω

* αψηφώ: δεν υπολογίζω, δε λογαριάζω

Εμείς δεν προσκυνούμε

Ο Ιμπραήμ έστειλε τον Κεχαγιά με χίλιους στρατιώτες με τσεκούρια και με άρματα στη Μεσσηνία να βάλουν φωτιά και τσεκούρι. Όσα δεν καίγονταν θα τα έκοβαν, ελαιώνες, συκιές, μουριές...  

Στον Κεχαγιά έδωσε και μια διαταγή για τους Μεσσήνιους να προσκυνήσουν, ειμή* να αρχίσει το έργο του.

Kολοκοτρώνης, K. Krazeisen, 1828,Mίρκα Παλιούρα, Tο Λεύκωμα του '21 Διεύθυνση έκδοσης – παραγωγής:ΙΔΡΥΜΑ ΤΥΠΟΥ Α.Ε, 1996

Kολοκοτρώνης, K. Krazeisen, 1828
Mίρκα Παλιούρα, Tο Λεύκωμα του '21
Διεύθυνση έκδοσης – παραγωγής:
ΙΔΡΥΜΑ ΤΥΠΟΥ Α.Ε, 1996

Διαβάζοντας τη διαταγή, που ήταν πολύ αυστηρή, του αποκρίθηκα από μέρους του λαού της Μεσσηνίας:

«Αυτό που μας φοβερίζεις, να μας κάψεις και να μας κόψεις τα καρποφόρα δέντρα μας, δεν είναι έργο της πολεμικής γιατί τα άψυχα δέντρα δεν εναντιώνονται σε κανένα. Tο δίκαιο του πολέμου είναι να πολεμάει κανείς με τους ανθρώπους και όχι με τα άψυχα δέντρα.

Όχι τα κλαριά να μας κόψεις, όχι τα δέντρα, όχι τα σπίτια που μας έκαψες, μόνο πέτρα απάνω στην πέτρα να μη μείνει,εμείς δεν προσκυνούμε. Γιατί τα δέντρα μας, αν τα κόψεις και τα κάψεις, τη γη δεν μπορείς να τη σηκώσεις. Και η ίδια η γη, που τα έθρεψε, αυτή η ίδια γη μένει δική μας και τα μετακάνει.

Μόνο ένας Έλληνας να μείνει πάντα θα πολεμούμε. Kαι μην ελπίζεις πως τη γη μας θα την κάμεις δική σου. Bγάλ’ το από το νου σου».

Θεόδωρος Κολοκοτρώνης, Απομνημονεύματα
Τερτσέτης Γεώργιος,
Αριστοτέλης Χρ. Κωστόπουλος, Βικτωρία Κωτουλοπούλου-Κωστοπούλου, Το θαύμα του 1821,
εκδ. Μαλλιάρης-Παιδεία Α.Ε., Θεσσαλονίκη, 1991

Κατανοώ
  • Τι ζήτησε ο Ιμπραήμ από τους Μεσσήνιους;

  • Ποιος αποκρίθηκε για λογαριασμό τους; Από πού το καταλαβαίνετε;

  • Τι σας εντυπωσίασε περισσότερο στην απάντησή του;

Συζητάμε

* ειμή: αλλιώς

Ο τρελός μπουρλοτιέρης

Tέλη Σεπτεμβρίου του 1826 ο ελληνικός στόλος βρέθηκε ξαφνικά μέσα στο στενό της Μυτιλήνης μ’ ενάντιο άνεμο κυκλωμένος από τον τουρκικό στόλο και κινδύνευε. Ο Μιαούλης σήμανε υποχώρηση με γεμάτα τα πανιά.  

Η πυρπόληση της τουρκικής ναυαρχίδας από τον Κανάρη, Νίκος Λύτρας, Πινακοθήκη Αβέρωφ. Μίρκα Παλιούρα, Το Λεύκωμα του '21, Διεύθυνση έκδοσης – παραγωγής: ΙΔΡΥΜΑ ΤΥΠΟΥ Α.Ε, 1996

Η πυρπόληση της τουρκικής ναυαρχίδας από τον Κανάρη,
Νίκος Λύτρας, Πινακοθήκη Αβέρωφ.
Μίρκα Παλιούρα, Το Λεύκωμα του ’21,
Διεύθυνση έκδοσης – παραγωγής: ΙΔΡΥΜΑ ΤΥΠΟΥ Α.Ε, 1996

Ο Υδραίος όμως Γεώργιος Πολίτης με το μπουρλότο του ούτε πανιά άνοιξε ούτε να υποχωρήσει έδειξε σκοπό. Μα ούτε και το ναύαρχό του θέλησε ν’ ακούσει, που του έστειλε βάρκες να τον ρυμουλκάρουν. Στάθηκε αντιμέτωπος και προκαλούσε τον εχθρό. Κι εκείνος, βλέποντας ένα μονάχο παλιοκάραβο να του αντιστέκεται, μάνισε, δαιμονίστηκε. Έβαλε στη μέση τον Πολίτη και για κάμποση ώρα κανονιοβολώντας τον δεν μπόρεσε μήτε να τον κάψει μήτε να τον βουλιάξει!

Tότε έστειλε είκοσι βάρκες να πιάσουν με ρεσάλτο (έφοδο) το υδραίικο καράβι. Πηδάει αμέσως και ο Πολίτης στη δική του βάρκα, που είχε ένα κανόνι, πέφτει τυφλά μέσα στις τούρκικες κι αρχίζει με ψιλή και με χοντρή φωτιά έναν πόλεμο τρελό και τις αναγκάζει όλες να σκορπίσουν! Ύστερα ανεβαίνει πάλι στο καράβι του, απλώνει όλα τα πανιά και ορθός στην πρύμνη, φοβερίζοντας με τη μαχαίρα και με τη φωνή του, περνάει ανάμεσα από τα τούρκικα, που τον κοιτάζουν και απορούν!

Σπύρος Τρικούπης, Ιστορία της Ελλ. Επαναστάσεως
Αριστοτέλης Χρ. Κωστόπουλος,
Βικτωρία Κωτουλοπούλου-Κωστοπούλου,
Το θαύμα του 1821,
εκδ. Μαλλιάρης-Παιδεία Α.Ε., Θεσσαλονίκη, 1991


Κατανοώ
  • Τι ανάγκασε το ναύαρχο Μιαούλη να σημάνει υποχώρηση;

  • Τι αποφάσισε να κάνει ο Υδραίος Γεώργιος Πολίτης και ποια ήταν η αντίδραση του εχθρού;

  • Γιατί ο Γεώργιος Πολίτης χαρακτηρίζεται ως ο τρελός μπουρλοτιέρης;

  • Βρείτε πληροφορίες για τη συμβολή των ελληνικών νησιών στον αγώνα του ’21.

    Η επανάσταση στα νησιά του Αιγαίου [πηγή: Ιστορία του Νεότερου και σύγχρονου κόσμου Στ΄ Δημοτικού]

Εμπλουτίζω

Του Διάκου

(Αναφέρεται στη μάχη της Αλαμάνας και το μαρτυρικό θάνατο του Αθανάσιου Διάκου)

Ψηφιδωτό Ελ. Βοΐλα, Αριστοτέλης Χρ. Κωστόπουλος, Βικτωρία Κωτουλοπούλου- Κωστοπούλου, Το θαύμα του 1821, εκδ. Μαλλιάρης-Παιδεία Α.Ε.,Θεσσαλονίκη, 1991

Ψηφιδωτό Ελ. Βοΐλα,
Αριστοτέλης Χρ. Κωστόπουλος,
Βικτωρία Κωτουλοπούλου-
Κωστοπούλου,
Το θαύμα του 1821,
εκδ. Μαλλιάρης-Παιδεία Α.Ε.,
Θεσσαλονίκη, 1991

Πολλή μαυρίλα πλάκωσε, μαύρη σαν καλιακούδα*...
Ομέρ Βρυώνης έρχεται με δεκαοχτώ χιλιάδες.
Ο Διάκος σαν τ’ αγρίκησε*, πολύ του κακοφάνη.
— Καρδιά, παιδιά μου, φώναξε. Παιδιά, μη φοβηθείτε
σταθείτ’ αντρειά σαν Έλληνες και σα Γραικοί σταθείτε...
Τρία γιουρούσια έκαμαν, τα τρία αράδα αράδα.
Έμεινε ο Διάκος στη φωτιά με δεκαοχτώ λεβέντες,
τρεις ώρες επολέμαε με δεκαοχτώ χιλιάδες!
Βούλωσαν τα κουμπούρια του κι ανάψαν τα τουφέκια
κι ο Διάκος εξεσπάθωσε και στη φωτιά χιμάει.
’ξήντα ταμπούρια χάλασε κι εφτά μπουλουκμπασήδες*
και το σπαθί του κόπηκε ανάμεσα στη χούφτα
και ζωντανό τον έπιασαν και στον πασά τον πάνε...
Κι ο Ομέρ Βρυώνης μυστικά στο δρόμο τον ρωτούσε:
— Γίνεσαι Τούρκος, Διάκο μου, την πίστη σου ν’ αλλάξεις;
Κι εκείνος αποκρίθηκε και στρίβει το μουστάκι:
— Εγώ Γραικός γεννήθηκα, Γραικός θε να πεθάνω!

Δημοτικό
Πολίτης Νίκος, Εκλογαί από τα τραγούδια
του ελληνικού λαού, εκδ. Ε.Γ.Βαγιονάκη, Αθήνα, 1978


Συζητάμε
  • Το παραπάνω κείμενο είναι ένα δημοτικό τραγούδι. Τι γνωρίζετε για τα δημοτικά τραγούδια;

    Δημοτικό τραγούδι [πηγή: Βικιπαίδεια]

  • Σε ποιον ήρωα αναφέρεται αυτό το δημοτικό τραγούδι;

  • Σε ποια σημεία του δημοτικού τραγουδιού φαίνεται ο ηρωισμός του Αθανάσιου Διάκου; Ποια φράση του σας εντυπωσίασε;


* καλιακούδα: μαύρο πουλί που μοιάζει με κοράκι
* αγρίκησε: αντιλήφτηκε, άκουσε
* μπουλούκμπασης: Tούρκος αρχηγός μικρού στρατιωτικού σώματος

ΕικόναΕμπλουτίζω
  • Γνωρίζετε άλλους ήρωες της ελληνικής επανάστασης; Ποιον ήρωα ή ποια ηρωίδα θαυμάζετε περισσότερο; Μιλήστε γι’αυτούς στην τάξη. Βρείτε φωτογραφίες τους και φτιάξτε μια αφίσα-αφιέρωμα με αυτούς τους ήρωες που θα το χρησιμοποιήσετε στο στολισμό της τάξης σας για τη γιορτή της 25ης Μαρτίου.

Εμπλουτίζω
  • Γνωρίζετε κάποιον ήρωα που αγωνίστηκε στην περιοχή σας; Βρείτε πληροφορίες και αφιερώστε ένα μέρος της σχολικής γιορτής σ’ αυτόν τον ήρωα.  

Μίρκα Παλιούρα, Το Λεύκωμα
του ’21, Διεύθυνση έκδοσης – παραγωγής:
ΙΔΡΥΜΑ ΤΥΠΟΥ Α.Ε, 1996


Εικόνα Η Ραλλού σάς προτείνει...

Γκιώνας Νικόλαος - Ραπτοπούλου Σοφία, Το Μεγάλο ’21, εκδ. Πατάκη, Αθήνα, 2003.

Μακρυγιάνννης Ιωάννης, Απομνημονεύματα, εκδ. IΔPYMA TYΠOY A.E., Aθήνα, 1995.

Εκδοτική Αθηνών Α.Ε., Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, τόμοι ΙΑ΄ και ΙΒ΄, Αθήνα, 1975.

Πολίτης Νίκος, Εκλογαί από τα τραγούδια του ελληνικού λαού, εκδ. Ε.Γ. Βαγιονάκη, Αθήνα, 1978.

Σβορώνος Νικόλαος, Επισκόπηση της ελληνικής ιστορίας, εκδ. Θεμέλιο, Αθήνα, 1978.

Τερτσέτης Γεώργιος, Άπαντα - Κολοκοτρώνη απομνημονεύματα, εκδ. Χρ. Γιοβάνη, Αθήνα, 1967.

Εικόνα

Ανθολόγιο: Βελεστινλής Ρήγας, «Θούριος»
Σολωμός Διονύσιος, «Ελεύθεροι Πολιορκημένοι»