Γλώσσα Δ΄ Δημοτικού - Βιβλίο Μαθητή (Εμπλουτισμένο)

Λεξικό της Κοινής Νεοελληνικής Λεξικό της Κοινής Νεοελληνικής [πηγή: Πύλη για την Ελληνική Γλώσσα]

Λεξικά για το ΔημοτικόΛεξικά για το Δημοτικό [πηγή: Ψηφίδες για την Ελληνική Γλώσσα]

8

Ενότητα

Χριστός γεννάται


Σ’ αυτή την ενότητα:

  • Θα ταξιδέψουμε στη φάτνη της Βηθλεέμ τη νύχτα που γεννήθηκε ο Χριστός.

  • Θα τραγουδήσουμε τα κάλαντα και άλλα χριστουγεννιάτικα τραγούδια.

  • Θα διηγηθούμε χριστουγεννιάτικες και πρωτοχρονιάτικες ιστορίες.

  • Θα ζωγραφίσουμε τις ευχές μας.

Εικόνα

Η νύχτα της γεννήσεως

Την άγια νύχτα τη Xριστουγεννιάτικη
λυγούν τα πόδια
και προσκυνούν γονατιστά τη φάτνη τους
τα άδολα βόδια.

Κι ο ζευγολάτης, ξάγρυπνος θωρώντας τα,
σταυροκοπιέται
και λέει, με πίστη απ’ της ψυχής τ’ απόβαθα,
Χριστός γεννιέται!

Την άγια νύχτα τη Xριστουγεννιάτικη
κάποιοι ποιμένες
ξυπνούν από φωνές ύμνων μεσούρανες
στη γη σταλμένες.

Κι ακούοντας τα Ω σ α ν ν ά απ’ αγγέλων στόματα
στο σκόρπιο αέρα,
τα διαλαλούν σε χειμαδιά λιοφώτιστα
με τη φλογέρα.

Την άγια νύχτα τη χριστουγεννιάτικη
—ποιος δεν το ξέρει;—
των Μάγων κάθε χρόνο τα μεσάνυχτα
λάμπει τ’ αστέρι.

Κι όποιος το βρει μες στ’ άλλα αστέρια ανάμεσα
και δεν το χάσει
σε μια άλλη Β η θ λ ε έ μ ακολουθώντας το,
μπορεί να φτάσει!

Γεώργιος Δροσίνης, ΑΠΑΝΤΑ 3ος τόμος,

εκδ. ΣΥΛΛΟΓΟΣ ΠΡΟΣ ΔΙΑΔΟΣΙΝ ΩΦΕΛΙΜΩΝ ΒΙΒΛΙΩΝ, Αθήνα, 1996

Λογισμικό Θρησκευτικών Γ΄- Δ΄ Δημοτικού (ακολουθήστε τη διαδρομή Γιορτές και πανηγύρια της Ορθοδοξίας > Γέννηση του Χριστού) [πηγή: Κόμβος Τεχνικής Στήριξης Πληροφοριακών Συστημάτων Σχολικών Μονάδων]

ΛΕΠΤΟΜΕΡΕΙΑ ΕΠΙΤΡΑΧΗΛΙΟΥ , Δώρο του Γρηγορίου Βελλά εκ Μελενίκου, στην ιερή Μεγίστη Μονή Βατοπεδίου, Άγιο Όρος, 2 Μαρτίου 1813

ΛΕΠΤΟΜΕΡΕΙΑ ΕΠΙΤΡΑΧΗΛΙΟΥ, Δώρο του Γρηγορίου Βελλά εκ Μελενίκου,
στην ιερή Μεγίστη Μονή Βατοπεδίου, Άγιο Όρος, 2 Μαρτίου 1813

Κατανοώ

Το ποίημα μας ταξιδεύει στην Άγια νύχτα της Γέννησης του Χριστού.

  • Ποιες εικόνες από αυτή τη νύχτα βλέπετε και ποιοι ήχοι φτάνουν στα αυτιά σας;

  • Αν ακολουθούσατε το λαμπερό αστέρι και φτάνατε κι εσείς στη φάτνη που γεννήθηκε ο Χριστός τι θα ζητούσατε για όλα τα παιδιά του κόσμου;

  • Ποια ευχή θα κάνατε εσείς τη νύχτα των Χριστουγέννων;

Χριστουγεννιάτικα Κάλαντα Κύπρου

Εικόνα

Καλήν εσπέραν θα σας πω κι αν είναι
ορισμός σας,

Χριστού την θείαν γέννησιν να πω
στ’ αρχοντικόν σας.

Χριστός γεννιέται σήμερον στην
Βηθλεέμ την πόλην,

οι ουρανοί αγάλλονται, μαζί κι η φύσις
όλη.

Γεννιέται μες το σπήλαιον, στην
φάτνην των αλόγων

ο Βασιλεύς των ουρανών και ποιητής
των όλων.

Αγγέλοι εις τον ουρανόν ψάλλουν το
εν υψίστοις

και κάτω φανερώνεται η των ποιμένων
πίστις.

Που την Περσίαν έρκονται τρεις μάγοι
με τα δώρα

έναν αστέριν λαμπερόν τους οδηγεί
στην χώραν.

Όταν εφτάσασι κι οι τρεις, με πόθον
ερωτούσιν

πού εγεννήθη ο Χριστός, να παν να
τονε βρούσιν..

Εικόνα
Συζητάμε
  • Εσείς λέτε τα κάλαντα; Μοιάζουν τα κάλαντα που τραγουδάτε στην περιοχή σας με αυτά της Κύπρου; Γνωρίζετε κάλαντα από άλλες περιοχές της Ελλάδας;

Συζητάμε
  • Κοιτάξτε την προηγούμενη εικόνα και συζητήστε τι κρατούν τα παιδιά που τραγουδούν τα κάλαντα. Εσείς τι όργανα χρησιμοποιείτε για να πείτε τα κάλαντα;


Γραμματική
  • Τα κάλαντα είναι ένα από τα έθιμα της γιορτής των Χριστουγέννων. Ξέρετε άλλα έθιμα; Συζητήστε για τα έθιμα και τις παραδόσεις που γνωρίζετε. 
    Συγκεντρώστε πληροφορίες από την οικογένειά σας για έθιμα που δεν υπάρχουν πια.

Ζωγραφίστε τις ευχές σας

Εικόνα

Αυτή είναι η πρώτη χριστουγεννιάτικη κάρτα που διατέθηκε ποτέ στο εμπόριο. Το έτος κατασκευής της; Αρκετά μακρινό από την εποχή μας, μάλλον το 1843! Πρόκειται για ένα έργο του Βρετανού ζωγράφου Τζον Χόρσλεϊ. Σχεδιάστηκε για το φίλο του, σερ Χένρι Κολ και δεν έχει σχέση με τις σημερινές κάρτες, όπου συνήθως είναι αποτυπωμένες οι μορφές του Θείου Βρέφους, του Αϊ-Βασίλη ή κάποιο χιονισμένο τοπίο.   

Στο κέντρο απεικονίζει μια οικογένεια γύρω από το χριστουγεννιάτικο τραπέζι, ενώ στις δυο πλευρές της αποτυπώνονται σκηνές όπου προσφέρεται φαγητό και ρουχισμός στους απόρους. Δεν θα μπορούσαν βέβαια να λείψουν από την κάρτα οι ευχές και έτσι με κεφαλαία γράμματα υπάρχει το παραδοσιακό: «Χαρούμενα Χριστούγεννα και ευτυχισμένο το νέο έτος».

Στέλιος Μορφίδης, εφημερίδα ΤO BHMA, 19/12/2004 (διασκευή)

Συζητάμε
  • Ποιες ομοιότητες και ποιες διαφορές βρίσκετε ανάμεσα στην πρώτη χριστουγεννιάτικη κάρτα και στις κάρτες που στέλνουμε σήμερα;

Γράφω
  • Σε ποιους στέλνετε κάρτες τις ημέρες των γιορτών;

Ευχηθείτε κι εσείς στους συμμαθητές σας για τις γιορτές με μια κάρτα. Γράψτε τα ονόματά σας σε μικρά χαρτάκια και διπλώστε τα. Τραβήξτε τώρα ένα χαρτάκι. Γράψτε στο παιδί που σας έτυχε τις ευχές σας για τις γιορτές σε μια κάρτα που θα κατασκευάσετε. Τοποθετήστε την κάρτα σας σε ένα φάκελο που θα τον ζωγραφίσετε με χριστουγεννιάτικα σχέδια. Μην ξεχάσετε να διαβάσετε όλες τις κάρτες την ημέρα της σχολικής σας γιορτής.

Λογισμικό Γλώσσας Γ΄- Δ΄ Δημοτικού (επιλέξτε τη διαδρομή: Το εργαστήρι μου > Κάρτα) [πηγή: Κόμβος Τεχνικής Στήριξης Πληροφοριακών Συστημάτων Σχολικών Μονάδων]

Γραμματική
  • Σκεφτείτε πρωτότυπες ιδέες για να κατασκευάσετε τις κάρτες σας. Δίπλα βλέπετε την κάρτα του Αλέξανδρου που βρίσκεται στη συλλογή του Μουσείου Ελληνικής Παιδικής Τέχνης. Να πώς την κατασκεύασε:

Εικόνα

Κάλυψε το χαρτί
με πολύχρωμα
λαδοπαστέλ. Στη
συνέχεια το
σκέπασε από
άκρη σε άκρη με
μπλε τέμπερα και
όταν αυτή
στέγνωσε, χάραξε
με μια
οδοντογλυφίδα τη
χριστουγεννιάτικη
εικόνα της κάρτας
του.

παιδική εφημερίδα της Καθημερινής,
Οι Ερευνητές πάνε παντού, 18/11/2004


Η μπουγάδα του Αϊ-Βασίλη

Σήμερα ο Αϊ-Βασίλης ξυπνά απ’ τα χαράματα. Έξι μόνο μέρες μένουν ως την παραμονή της Πρωτοχρονιάς κι ένα σωρό δουλειές τον περιμένουν: να τυλίξει τα τελευταία του πακέτα, να επισκευάσει το έλκηθρό του, να ετοιμάσει την επίσημη στολή του, αυτή την κόκκινη, που βάζει μια φορά το χρόνο στο μοίρασμα των δώρων. 

Για να δει αν είναι εντάξει, την ξεκρεμά από την ντουλάπα του και, βάζοντας τα γυαλιά του, την εξετάζει προσεχτικά.

«Μια χαρά είναι! Ένα σιδερωματάκι θέλει μόνο».

Όμως οχ! Εκεί μπροστά…ένας απαίσιος μαύρος λεκές στολίζει το αριστερό του μανίκι.

«Κοίτα να δεις! Ένας τεράστιος λεκές. Σίγουρα θα έγινε από τις καπνιές σε κάποια καμινάδα» ψιθυρίζει ο Αϊ-Βασίλης και νευριασμένος τη χώνει βιαστικά μέσα στο πλυντήριο.    

Μετά από λίγο βγαίνει στην αυλή, ν’ απλώσει την μπουγάδα του. Πρώτα κρεμάει τις κάλτσες του, ύστερα τη φανέλα, το μακρύ του σώβρακο, το σκούφο του, το πουκάμισο και τελευταία το σακάκι και το παντελόνι του.

«Ποπό! Ζημιά! Αδύνατον!» φωνάζει απελπισμένος.

Εικόνα

Το πανωφόρι με τις άσπρες γούνες, το γυαλιστερό του παντελόνι, το πουκάμισο, οι κάλτσες μαζί με το σκουφί του, κρέμονται στο σχοινί αγνώριστα! Έχουν γίνει μικρά, τόσο μικρά, που δε χωρούν να μπουν μήτε στο μικρό του δαχτυλάκι.

«Τι θα φορέσω τώρα;» ανησυχεί. «Πώς θα μοιράσω τα δώρα; Δεν έχω άλλα επίσημα ρούχα! Πού να βρω καινούρια; Κάτι πρέπει να σκεφτώ» βηματίζει πέρα δώθε. Ώσπου τελικά το πρόσωπό του φωτίζεται.

«Γιούπι! Το βρήκα! Θα ζητήσω από τα παιδιά να με βοηθήσουν» αποφασίζει και, δίχως να χάσει καιρό, απλώνει στο πάτωμα ένα χάρτη με όλους τους τόπους της γης.

«Μμμμ! Μάλιστα! Θα τους στείλω από ένα γράμμα» ψιθυρίζει. Αμέσως κάθεται στο γραφείο του και γράφει πέντε όμορφα γράμματα.

Από τα παιδιά της Αφρικής ζητά να του στείλουν ένα πουκάμισο, από τα παιδιά της Ασίας μάλλινες κάλτσες, από τα παιδιά της Αμερικής ένα σακάκι με ζεστές γούνες, από τα παιδιά της Αυστραλίας ένα μακρύ παντελόνι κι από τα παιδιά της Ευρώπης ένα σκούφο. Όλα σε μεγάλο νούμερο.

Όταν τελειώνει το γράψιμο, πηγαίνοντας στην άκρη του ουρανού, τα σκορπίζει πάνω

εικόνα

στη γη. Οι φάκελοι σαν χάρτινη βροχή φτάνουν στα χέρια των παιδιών, σε κάθε γωνιά του κόσμου.  

Ε! Από εκείνη τη στιγμή, ο Αϊ-Βασίλης ησυχία δεν μπορεί να βρει. Μια έννοια τον βασανίζει.

«Θα πιστέψουν στο γράμμα μου τα  παιδιά και θα μου στείλουν ό,τι τους  ζητώ ή θα το πάρουν για αστείο και θα γελάσουν;» αναρωτιέται.

Κάθε φορά που ακούει θόρυβο, τρέχει στην πόρτα. Μα του κάκου… Περνά μια μέρα…δυο… τρεις… τίποτα ακόμα. Σαν ξημερώνει πια κι η τελευταία μέρα, πριν την παραμονή της Πρωτοχρονιάς, κοντεύει να σκάσει από τη στενοχώρια.

«Μα πουθενά; Ούτε ένα παιδί δε με σκέφτηκε; Εγώ ποτέ δεν ξέχασα κανένα» παραπονιέται στριφογυρίζοντας στο κρεβάτι του.

Μα άξαφνα, μέσα στη νύχτα, ντριν ντριν το κουδούνι χτυπά. Μπροστά στην πόρτα, πέντε μεγάλα πολύχρωμα πακέτα τον περιμένουν.

«Ζήτω! Ήρθαν τα δώρα μου! Τα παιδιά με θυμήθηκαν» φωνάζει καθώς ξετυλίγει με λαχτάρα. «Να το κόκκινο σακάκι! Το παντελόνι! Το φαρδύ πουκάμισο! Οι ζεστές καλτσούλες κι ο θαυμάσιος σκούφος με το χρυσό κουδουνάκι στην άκρη του». «Είναι καταπληκτικό! Eίναι υπέροχο ν’ ανοίγεις πακετάκια που μέσα τους υπάρχουν πανέμορφα δωράκια…» τραγουδά, δοκιμάζοντας ένα ένα τα κομμάτια της ολοκαίνουριας φορεσιάς του.

«Μμμ! Άργησα, μα επιτέλους το κατάλαβα! Tώρα ξέρω γιατί με περιμένουν με λαχτάρα και μ’ αγαπούν τόσο πολύ μικροί, μεγάλοι» μουρμουρίζει κλείνοντας πονηρά το μάτι στον καθρέφτη. 

Κι επειδή ο καημένος ο Αϊ-Βασίλης πρώτη, μα πρώτη, φορά στη ζωή του παίρνει δώρα, βάζει τα κλάματα από τη χαρά του.

Ιωάννα Κυρίτση, Η μπουγάδα του Αϊ-Βασίλη, εκδ. Παπαδόπουλος, Αθήνα, 2004

Κατανοώ
  • Γιατί ο Αϊ-Βασίλης ξύπνησε πολύ πρωί;

  • Τι νομίζετε ότι ένιωσε ο Αϊ-Βασίλης, όταν είδε τη ζημιά που έπαθε η μοναδική στολή του;

  • Πώς αντιμετώπισε το πρόβλημα;

Συζητάμε
  • Γιατί στο τέλος έβαλε τα κλάματα;

  • Αν σας ζητούσε ο Αϊ-Βασίλης να φτιάχνατε γι’ αυτόν ένα δώρο, τι θα του φτιάχνατε;

Η μοσχομυριστή βασιλόπιτα

Κάθε Πρωτοχρονιά περιμένω με λαχτάρα την πεντανόστιμη βασιλόπιτα. Πρωτοχρονιά χωρίς βασιλόπιτα δε γίνεται. Γίνεται; Έχει την πρώτη θέση στο τραπέζι. Η βασιλόπιτα κόβεται και μοιράζεται για να εξασφαλιστεί η ευτυχία και η υγεία των μελών της οικογένειας τη νέα χρονιά. Μέσα στη βασιλόπιτα βάζουν πάντα ένα νόμισμα ή ένα κομμάτι χρυσού.

Βασιλόπιτα γλυκιά
Πάντα την Πρωτοχρονιά
Τρώμε όλοι με χαρά
Με καλούδια και χρυσά.

Όμως πώς φτιάχνεται αυτή η μοναδική λαχταριστή και γευστική βασιλόπιτα;

Εικόνα

Θέλετε μία συνταγή
Εντελώς αυθεντική
Συνταγή πραγματική
και μαζί... μοναδική;

Δυο ειδών υλικά χρειάζεται η νοικοκυρά. Υλικά για τη γεύση και υλικά για τη διάθεση.


Για να φτιάξουμε μια γνήσια παραδοσιακή βασιλόπιτα χρειαζόμαστε:
1 φλιτζάνι τσαγιού γάλα φρέσκο μ’ ένα φλιτζάνι κέφι
2 κουταλάκια γλυκού μαγιά με δύο κουταλάκια αισιοδοξία
4 αυγά και τέσσερα χαμόγελα
1 φλιτζάνι βούτυρο γάλακτος με ένα φλιτζάνι κόπο
1 φακελάκι μαχλέπι* κοπανισμένο και ένα φακελάκι υπομονή
2 φλιτζάνια ζάχαρη με δύο φλιτζάνια καλή διάθεση
1 κιλό αλεύρι με ένα κιλό αγάπη
1 κοφτό κουταλάκι γλυκού αλάτι και ένα κουταλάκι όνειρα
ξύσμα ενός λεμονιού με λίγες νότες τραγουδιού
λίγα ασπρισμένα αμύγδαλα και σπιτική θαλπωρή.

* μαχλέπι: μπαχαρικό

Αγγελική Μαστρομιχαλάκη-Ζούρα, Να τα πούμε; Να τα πείτε!,
Γυναικεία Λογοτεχνική Συντροφιά, εκδ. Ψυχογιός, Αθήνα, 1999

Κατανοώ
  • Τι περιμένει με ανυπομονησία το παιδί της ιστορίας; Τι περιμένετε εσείς το βράδυ της Πρωτοχρονιάς;


Κατανοώ
  • Τι είναι αυτό που κάνει αυτή τη συνταγή μοναδική; Κυκλώστε με χρώμα «τα υλικά για τη διάθεση» που χρειάζεται η βασιλόπιτα.


Συζητάμε
  • Τι γνωρίζετε για το έθιμο της βασιλόπιτας; Από πού πήρε το όνομά της; Ποια άλλα έθιμα του τόπου σας ξέρετε για την Πρωτοχρονιά;

Λογισμικό Θρησκευτικών Γ΄- Δ΄ Δημοτικού (ακολουθήστε τη διαδρομή Γιορτές και πανηγύρια της Ορθοδοξίας > Πρόσθετο υλικό > Ο Άγιος Βασίλης και η βασιλόπιτα) [πηγή: Κόμβος Τεχνικής Στήριξης Πληροφοριακών Συστημάτων Σχολικών Μονάδων]

Εικόνα

Λεξικό της Κοινής Νεοελληνικής Λεξικό της Κοινής Νεοελληνικής [πηγή: Πύλη για την Ελληνική Γλώσσα]

Λεξικά για το ΔημοτικόΛεξικά για το Δημοτικό [πηγή: Ψηφίδες για την Ελληνική Γλώσσα]

Εικόνα Η Ραλλού σάς προτείνει...

Άντερσεν Χανς Κρίστιαν, Το κοριτσάκι με τα σπίρτα, εκδ. Καστανιώτη, Αθήνα, 1996.

Γυναικεία Λογοτεχνική Συντροφιά, Να τα πούμε; Να τα πείτε!, εκδ. Ψυχογιός, Αθήνα, 2002.

Δημόπουλος Ντίνος, Τέσσερα Χριστουγεννιάτικα Διηγήματα, εκδ. Πατάκη, Αθήνα, 2004.

Εικόνες των Χριστουγέννων, εκδ. Modern Times, Αθήνα, 1999.

Ευσταθίου Αναστασία, Το ατύχημα του Αϊ-Βασίλη, εκδ. Λιβάνη, Αθήνα, 2005.

Κοντός Γιάννης - Φασιανός Αλέκος, Τα Χριστούγεννα έρχονται, εκδ. Κέδρος, Αθήνα, 2005.

Κυρίτση Ιωάννα, Η μπουγάδα του Αϊ-Βασίλη, εκδ. Παπαδόπουλος, Αθήνα, 2004.

Μάστορη Βούλα - Royds Caroline, Χριστουγεννιάτικες ιστορίες, εκδ. Παπαδόπουλος,  Αθήνα, 1988.

Μπενέντιους Ανν Κέι, Και επί γης Ειρήνη, εκδ. Παπαδόπουλος, Αθήνα, 2000.

Ντίκενς Κάρολος, Χριστουγεννιάτικα κάλαντα, εκδ. Πατάκη, Αθήνα, 2004.

Παντελή Σμαρούλα, Ο Ζόζα και οι βοηθοί του Αϊ-Βασίλη, εκδ. Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα, 2002.

Πελασγός Στέλιος, Η ιστορία της βασιλόπιτας, εκδ. Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα, 2003.

Ταμπάκης Γιάννης, agiovasilis.gr Ο Χακερέκακος επιτίθεται, εκδ. Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα,  2001.

Τασάκου Τζένη, Πού πήγε ο Γερο-Χρόνος;, εκδ. Ψυχογιός, Αθήνα, 2004.

Τριβιζάς Ευγένιος, Φρικαντέλα, η μάγισσα που μισούσε τα κάλαντα, εκδ. Καλέντης, Αθήνα, 2004.

Χόφμαν Ε.Τ.Α., Ο καρυοθραύστης, εκδ. Άγκυρα, Αθήνα, 2001.

Εικόνα

Χριστούγεννα για όλους, εκδ. Πατάκη, Αθήνα, 2004.

Ψαραύτη Λίτσα, Το ελατάκι που δακρύζει, εκδ. Άγκυρα,   Αθήνα, 2004.

«Η Μαγεία των Χριστουγέννων» [πηγή: Μικρός Αναγνώστης]


Εικόνα

Ανθολόγιο: Ραμπιντρανάθ Ταγκόρ, «Είσαι ο ουρανός ο απέραντος»
Πρωτοχρονιάτικα κάλαντα της Κεφαλονιάς