Λεξικό της Κοινής Νεοελληνικής
Λεξικά για το Δημοτικό
Η ελιά
Σ' αυτή την ενότητα
-
Θα μάθουμε:
-
Nα υποστηρίζουμε την άποψή μας με επιχειρήματα.
-
Nα γράφουμε ένα βιογραφικό σημείωμα.
-
Nα βρίσκουμε τις βασικές πληροφορίες που αναγράφονται σε μια ετικέτα.
-
Θα μάθουμε επίσης:
-
Πώς λειτουργεί η παράγραφος μέσα στο κείμενο.
-
Τα πάθη των φωνηέντων.
-
Να κλίνουμε θηλυκά ουσιαστικά.
-
Να κλίνουμε τον αόριστο της παθητικής
φωνής.
-
Λέξεις και εκφράσεις που έχουν
σχέση με την ελιά και το λάδι.
-
Θα γνωρίσουμε:
… και όλα αυτά μαθαίνοντας τη σημασία που έχει η ελιά και το λάδι
στη διατροφή μας, στον πολιτισμό μας, στη ζωή μας!
Η Ελιά
Είμαι του ήλιου θυγατέρα*
η πιο απ’ όλες χαϊδευτή,
χρόνια η αγάπη του πατέρα
σ’ αυτόν τον κόσμο με κρατεί.
Όσο να γείρω νεκρωμένη,
αυτόν το μάτι μου ζητεί.
Είμαι η ελιά η τιμημένη! |
Φρίκη, ερημιά, νερό, σκοτάδι,
τη γη τη θάψαν μια φορά.
Εμέ ζωής φέρνει σημάδι
στο Νώε η περιστερά.
Όλης της γης είχα γραμμένη
την ομορφάδα και χαρά.
Είμαι η ελιά η τιμημένη! |
Όπου κι αν λάχω* κατοικία,
δεν μου απολείπουν οι καρποί.
Ως τα βαθιά μου γερατεία
δε βρίσκω στη δουλειά ντροπή.
Μ’ έχει ο Θεός ευλογημένη
κι είμαι γεμάτη προκοπή.
Είμαι η ελιά η τιμημένη! |
Εδώ στον ίσκιο μου αποκάτου
ήρθ’ ο Χριστός ν’ αναπαυθεί
κι ακούστηκε η γλυκιά λαλιά Του
λίγο προτού να σταυρωθεί.
Το δάκρυ Του, δροσιά αγιασμένη,
έχει στη ρίζα μου χυθεί.
Είμαι η ελιά η τιμημένη! |
Κωστής Παλαμάς
(από το βιβλίο του Χάρη Σακελλαρίου, Μύθοι και περίεργα από τον κόσμο των φυτών, εκδ. Βιβλιοπωλείον της «Εστίας», Ι. Δ. ΚΟΛΛΑΡΟΥ ΚΑΙ Σιας Α.Ε., Αθήνα, χ.χ.)
Ομαδική Συμμετοχή: Στάππας Μικές, Μαχίνη Ειρήνη, Φραγκονικολάου Ευθύμιος, Δρόσος Ιωάννης, Διακογιώργης Μανόλης. περιοδικό Ελιά και Ελαιόλαδο, Τεύχος 44ο, εκδ. Άξιον Εκδοτική
* θυγατέρα: κόρη
* λάχω: τυχαίνω
1. Ο ποιητής Κωστής Παλαμάς θαύμαζε το δέντρο της ελιάς για την ομορφιά του και την ιστορία του. Γράψτε στο κουτάκι τον αριθμό της στροφής του ποιήματος που περιγράφει ότι:
-
η ελιά είναι το δέντρο που συμβολίζει την ελπίδα και την ειρήνη.
-
η ελιά μεγαλώνει με τη ζεστή φροντίδα του ήλιου.
-
η ελιά είναι το δέντρο που ξεκουράστηκε και ευλόγησε ο Χριστός.
-
η ελιά προσφέρει τους καρπούς της στους ανθρώπους για πάρα πολλά χρόνια.
2. Ποιος στίχος επαναλαμβάνεται στο ποίημα; Γιατί πιστεύετε ότι ο ποιητής επαναλαμβάνει αυτόν το στίχο;
3. Η Ραλλού ανακάλυψε στο ποίημα κάποιες λέξεις, οι οποίες έχασαν το φωνήεν τους και στη θέση του υπάρχει τώρα μια απόστροφος (’). Βρείτε αυτές τις λέξεις και ξαναγράψτε τες δίνοντάς τους πίσω το φωνήεν που έχασαν.
απ’ όλες → από όλες, ..................................................................................
................................................................................................................
1. Όταν μια λέξη τελειώνει σε φωνήεν και η λέξη που ακολουθεί αρχίζει από φωνήεν,
-
μερικές φορές χάνεται το τελικό φωνήεν της πρώτης λέξης. Τότε λέμε ότι η λέξη παθαίνει έκθλιψη π.χ. θα αρχίσω → θ’ αρχίσω.
-
μερικές φορές χάνεται το αρχικό φωνήεν της δεύτερης λέξης. Τότε λέμε ότι η λέξη παθαίνει αφαίρεση π.χ. τα έφερε → τα ’φερε.
2. Όταν μια λέξη τελειώνει σε φωνήεν και η λέξη που ακολουθεί αρχίζει από σύμφωνο, μερικές φορές χάνεται το τελικό φωνήεν της πρώτης λέξης. Τότε λέμε ότι η λέξη παθαίνει αποκοπή.
π.χ. κόψε το → κόψ’ το
-
Ο σύνδεσμος και, όταν παθαίνει έκθλιψη, γράφεται κι
π.χ. και άλλη → κι άλλη
-
Το επίρρημα μέσα, όταν παθαίνει έκθλιψη, γράφεται → μέσ’ π.χ.
μέσα από → μέσ’ από, ενώ όταν παθαίνει αποκοπή, γράφεται
→ μες π.χ. μέσα στο σπίτι → μες στο σπίτι
Ξαναγράψτε τις φράσεις που είναι στην παρένθεση χρησιμοποιώντας την απόστροφο (’) όπου χρειάζεται για να δείτε πώς, στο παραμύθι «Η Δέσποινα και το περιστέρι», η μικρή Δέσποινα συνάντησε την ελιά.
(Το άλλο) ............................................ πρωί, όταν οι πρώτες ηλιαχτίδες γλίστρησαν (από το)........................................ παράθυρο, η Δέσποινα ξύπνησε και νόμισε ότι φαντάστηκε (το όμορφο) ........................... περιστέρι. Πήγε στην κουζίνα (και όταν) ........................... γύρισε (με ένα) ........................ ποτήρι γάλα στο δωμάτιό της (το είδε) ........................... να κάθεται πανέμορφο στο περβάζι. Κρατούσε κάτι μαύρο και μικρό στο ράμφος του .
— (Τι είναι) .................................. αυτό; ρώτησε η Δέσποινα. Μοιάζει με κουκούτσι.
— Εγώ (το έφερα)...........................................! αποκρίθηκε το περιστέρι. Φύτεψέ το στον κήπο σου (και αύριο) .................................. το πρωί θα δεις!
Όταν ξύπνησε (το άλλο)........................................................... πρωί, όπως περνούσε (από το).................................. παράθυρο την είδε. Εκεί, στον κήπο (μέσα στις) ..................................πολύχρωμες μοσχοβολιές μια μικρή φουντωτή ελιά είχε φυτρώσει. Σκαρφάλωσε σβέλτα στη μικρή ελιά και κάθισε (σε ένα) ................................. κλαδί κοντά στο περιστέρι. Χάρηκε που θα ξεκινούσαν (για αυτό) .................................. το παράξενο ταξίδι (με ένα).................................. δέντρο αλλιώτικο (από τα άλλα) ...............................................
Ευγένιος Τριβιζάς, Η Δέσποινα και το περιστέρι,
εκδ. Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα, 2003 (διασκευή)
έκθλιψη: ................................., αφαίρεση: ................................., αποκοπή: ...................................
4. Βάλτε τα γράμματα στη σωστή τους σειρά και ανακαλύψτε ποιες λέξεις από το ποίημα κρύβονται στους καρπούς της ελιάς.
λειάδου .............................. |
ζαρί .............................. |
μέτινημη ............................ |
κοπροπή ............................ |
μάσηδι .............................. |
κρυδά .............................. |
Οι μύθοι και η ελιά
Η ελιά δώρο της Αθηνάς
Ο πιο γνωστός αρχαίος μύθος, που αναφέρεται στην καλλιέργεια της ελιάς είναι εκείνος που θεωρεί το δέντρο δώρο της Αθηνάς. Όλα ξεκίνησαν από τη διαμάχη ανάμεσα στην Αθηνά και στον Ποσειδώνα που μάλωναν για την κυριαρχία στην Αττική.
Νίκος & Μαρία Ψιλάκη - Ηλίας Καστανάς, Ο πολιτισμός της ελιάς, εκδ. Καρμάνωρ, Ηράκλειο, 1999.
Αποφασίστηκε να προσφέρει ο καθένας από ένα δώρο ακριβό. Νικητής σ’ αυτόν το διαγωνισμό θα ήταν εκείνος που η προσφορά του θα ήταν η πιο πολύτιμη για την πόλη.
Ο Ποσειδώνας, θεός-κυρίαρχος των θαλασσών, σήκωσε την τρίαινά του και την κάρφωσε στον ιερό βράχο της Ακρόπολης. Αλμυρό νερό άρχισε να αναβλύζει και να κυλά στα ριζά του βράχου. Πίστευε ο Ποσειδώνας πως αυτή η πηγή στο άνυδρο τοπίο της Αττικής θα μπορούσε να του προσφέρει τη νίκη. Η Αθηνά δε χρειάστηκε να κάνει καμιά εντυπωσιακή κίνηση. Έσκυψε μόνο και φύτεψε στον ίδιο τόπο μια ελιά. Μέσα σε λίγη ώρα είχε βλαστήσει και το ασημοπράσινο φύλλωμά της τους είχε όλους εντυπωσιάσει.
Αυτό ήταν. Τέτοιο δέντρο δεν υπήρχε ως τότε στον κόσμο. Οι άνθρωποι δεν μπορούσαν να απολαύσουν μαγειρεμένο φαγητό ούτε μπορούσαν να απολαύσουν μια φωτισμένη νύχτα, αφού δεν υπήρχε το κατάλληλο καύσιμο για τους λύχνους, το πιο εξελιγμένο φωτιστικό μέσο της εποχής. Οι υπόλοιποι θεοί έκριναν πως το δώρο της Αθηνάς ήταν ανεκτίμητης αξίας.
Η ελιά του Αρισταίου
Ο Αρισταίος ήταν γιος του Απόλλωνα και της Κυρήνης, γεννήθηκε στη Λιβύη και ο Ερμής τον πήρε και τον πήγε στη Γαία και στις Ώρες για να τον αναθρέψουν. Ήταν ένα χαρισματικό παιδί που έζησε ονειρεμένα χρόνια κοντά στις όμορφες και πολύξερες Νύμφες. Οι Μούσες, που, όταν μεγάλωσε, του είχαν αναθέσει τη φύλαξη των κοπαδιών τους στη Φθία, του δίδαξαν τη μαντική και την ιατρική τέχνη.
Μελανόμορφος αμφορέας που απεικονίζει τον Αρισταίο, γύρω στο 540 π.Χ. Ελληνική Μυθολογία, Εκδοτική Αθηνών, τόμος 3ος, Αθήνα, 1986.
Οι Νύμφες πάλι του έμαθαν πώς να καλλιεργεί τα αμπέλια και τις ελιές, πώς να φροντίζει τα μελίσσια και πώς να κάνει το γάλα τυρί. Ο τόπος εκεί ήταν γεμάτος αγριελιές κι οι Νύμφες τού έδειξαν πώς να τις καλλιεργεί, να τις μπολιάζει για να δίνουν καρπό, να αλέθει τον καρπό του ελαιόδεντρου και να παίρνει το πολύτιμο αλλά άγνωστο ως τότε ελαιόλαδο. Οι αρχαίοι πίστευαν πως ο Αρισταίος ανακάλυψε το ελαιοπιεστήριο και έτσι τους έδειξε τον τρόπο να παίρνουν εύκολα το λάδι από τις ελιές.
Ο Αρισταίος δεν κράτησε αυτά τα μυστικά για τον εαυτό του αλλά με τη σειρά του δίδαξε τις τέχνες αυτές στους ανθρώπους. Η Μυθολογία μάς λέει πως ταξίδεψε σε πολλά μέρη της Ελλάδας. Πήγε στη Σαρδηνία και κατόπιν στη Σικελία, όπου βρήκε εξαιρετικά γόνιμη γη για να καλλιεργήσει τις ελιές. Εκεί τιμήθηκε ως θεός-προστάτης των ελαιοκαλλιεργητών. Από τότε τα δάση της αγριελιάς, που υπήρχαν γύρω από τη Μεσόγειο, άρχισαν να καλλιεργούνται, τα άγρια δέντρα άρχισαν να μπολιάζονται και οι άνθρωποι έμαθαν να χρησιμοποιούν τον πολύτιμο καρπό της ελιάς στη διατροφή τους. Ο Αρισταίος τιμήθηκε από τους ανθρώπους όσο λίγοι θνητοί για την πλούσια προσφορά του.
Νίκος & Μαρία Ψιλάκη-Ηλίας Καστανάς, Ο πολιτισμός της ελιάς,
Εκδόσεις Καρμάνωρ, Ηράκλειο,1999 (διασκευή)
1. Tα κείμενα που διαβάσατε είναι μύθοι.
-
Ποιο είναι το θέμα του κάθε μύθου;
-
Γιατί διαγωνίζονταν ο θεός Ποσειδώνας και η θεά Αθηνά;
-
Ποιο δώρο προσέφερε ο κάθε θεός στην πόλη;
-
Γιατί πιστεύετε ότι οι υπόλοιποι θεοί διάλεξαν το δώρο της θεάς Αθηνάς;
-
Ποιες τέχνες έμαθε ο Αρισταίος από τις Μούσες και ποιες από τις Νύμφες;
-
Γιατί ο Αρισταίος τιμήθηκε ως θεός- προστάτης των ελαιοκαλλιεργητών;
2. Θα θέλατε να κάνετε ένα ταξίδι στο παρελθόν και να βρεθείτε την ημέρα που ο θεός Ποσειδώνας και η θεά Αθηνά διαγωνίζονται; Χωριστείτε σε τρεις ομάδες.
-
Η πρώτη ομάδα θα υποστηρίζει τη θεά Αθηνά, η δεύτερη το θεό Ποσειδώνα και η τρίτη θα κάνει τους θεούς που θα είναι οι κριτές.
-
Συζητήστε στην ομάδα σας τα επιχειρήματα που θα μπορούσαν να χρησιμοποιήσουν η θεά Αθηνά και ο θεός Ποσειδώνας για να πείσουν τους υπόλοιπους θεούς ότι το δώρο που προσέφερε ο καθένας από αυτούς ήταν το πιο πολύτιμο δώρο για την πόλη.
-
Η ομάδα των κριτών θα αξιολογήσει τα επιχειρήματα της κάθε ομάδας και ποιος ξέρει... μπορεί η Αθήνα να αλλάξει όνομα!!!
3. Ο Αρισταίος δίδαξε στους ανθρώπους όσα του έδειξαν οι Νύμφες για την καλλιέργεια της ελιάς. Bρείτε και αντιγράψτε από το μύθο τις φράσεις στις οποίες φαίνεται τι έδειξαν οι Νύμφες στον Αρισταίο σε σχέση με την ελιά.
.............................................................................................................
.............................................................................................................
.............................................................................................................
.............................................................................................................
Όταν λέξεις ή προτάσεις τοποθετούνται η μια δίπλα στην άλλη, χωρίς να υπάρχουν ανάμεσά τους σύνδεσμοι (και, αλλά κτλ.) αλλά χωρίζονται μεταξύ τους με κόμμα (,) λέμε ότι έχουμε ασύνδετο σχήμα.
«Tρία χρόνια έκαμα με το Μαριώ στο χωριό του πεθερού μου. Tρία χρόνια ζωή αληθινή. Έμαθα την αξίνα και δούλευα μαζί της το περιβόλι το αμπέλι το χωράφι. Πώς περνούσε ο καιρός δεν το κατάλαβα. Έμαθα να σκαλίζω τις κιτριές να κλαδεύω τ’ αμπέλι να οργώνω το χωράφι.[…]
Ανδρέας Καρκαβίτσας, Λόγια της Πλώρης,
Bιβλιοπωλείο της Εστίας, Αθήνα, 1953 (διασκευή)
4. Όταν διάβασα στη γιαγιά μου το μύθο «Η ελιά του Αρισταίου», μου είπε:
«Ο Αρισταίος δεν κράτησε τα μυστικά που του έδειξαν οι Νύμφες για τον εαυτό του. Αυτή η πράξη του δείχνει ότι δεν ήταν εγωιστής, όπως κάποιοι άλλοι που ενδιαφέρονται μόνο για τον εαυτό τους. Αν όλοι προσπαθούσαμε να μην κοιτάμε μόνο τον εαυτό μας αλλά και τους άλλους, ο κόσμος μας θα ήταν καλύτερος».
Αν δυσκολευτείτε η Ραλλού θα σας βοηθήσει.
Οι αντωνυμίες που φανερώνουν πως το ίδιο πρόσωπο ενεργεί (κάνει κάτι) και το ίδιο δέχεται την ενέργεια λέγονται αυτοπαθείς αντωνυμίες: ο εαυτός μου/σου/του,της,του/μας/σας/τους.
«Αν δε μάθεις γράμματα, θα κάνεις κακό ...................................................».
«Ο καλός άνθρωπος κάθε πρωί κοιτά ................................................... στον καθρέφτη και χαμογελάει».
«Όλα τα παιδιά περιποιούνται ............................................. πριν πάνε στο σχολείο, εσύ γιατί δεν φροντίζεις ............................................. και φεύγεις αχτένιστος για το σχολείο;».
5. Η οικογένεια της λέξης «ελιά» είναι πολύ μεγάλη κι έχει μια πολύ παλιά καταγωγή. Τότε την ελιά την έλεγαν «ελαία» και το λάδι «έλαιον». Από την ελαία και το έλαιον, λοιπόν, έχουμε σύνθετες λέξεις. Αντιστοιχίσετε τις σύνθετες λέξεις με τη σημασία τους.
η ζωγραφική με λαδομπογιές |
❍ |
❍ |
ελαιοτριβείο |
το λάδι που βγαίνει από τον καρπό της ελιάς |
❍ |
❍ |
ελαιογραφία |
αυτός που καλλιεργεί ελιές |
❍ |
❍ |
ελαιοχρωματιστής |
το εργαστήρι όπου βγάζουν το λάδι |
❍ |
❍ |
ελαιόλαδο |
ο ειδικός τεχνίτης για το βάψιμο με λαδομπογιά |
❍ |
❍ |
ελαιοκαλλιεργητής |
«H ελιά και ο ταύρος», φρέσκο από τη βόρεια είσοδο του παλατιού της Kνωσσού, «The olive wreath», Nίκος & Mαρία Ψιλάκη-Hλίας Kαστανάς, εκδ. Kαρμάνωρ, Hράκλειο, 1999.
Η ελιά στην Ελλάδα και στη Μεσόγειο
Η ελιά εμφανίστηκε για πρώτη φορά ως αγριελιά στην ανατολική Μεσόγειο, εκεί δηλαδή όπου αναπτύχθηκαν μερικοί από τους αρχαιότερους πολιτισμούς. Σε αρχαιολογικές έρευνες που έγιναν στις Κυκλάδες βρέθηκαν απολιθωμένα* φύλλα ελιάς, τα οποία υπολόγισαν ότι είναι 50-60.000 ετών. Στις πινακίδες της Γραμμικής Β γραφής που ανακαλύφθηκαν στην Αρχαία Πύλο υπάρχει το ιδεόγραμμα* της ελιάς και του ελαιόλαδου.
Μάζεμα της ελιάς στην αρχαιότητα, Νίκος & Μαρία Ψιλάκη - Ηλίας Καστανάς, Ο πολιτισμός της ελιάς, εκδ. Καρμάνωρ, Ηράκλειο, 1999.
Στις αρχαίες τελετές, το δέντρο της ελιάς ήταν το δέντρο του καλού κι αυτό του έδινε μια ξεχωριστή θέση. Αυτό το πολύτιμο και αγαπημένο δέντρο των Ελλήνων και των άλλων μεσογειακών λαών θεωρείται, ακόμα μέχρι σήμερα, θεϊκό δώρο, σύμβολο ειρήνης, προστασίας και γονιμότητας. Το λάδι του, όπως το σιτάρι και το κρασί, χρησιμοποιείται σε πολλές τελετές της ορθόδοξης χριστιανικής θρησκείας.
Η ελιά επηρέασε τα ήθη και τα έθιμα των Ελλήνων και των άλλων λαών της Μεσογείου που με το πέρασμα των χρόνων δημιούργησαν έναν εντελώς ιδιαίτερο πολιτισμό, τον πολιτισμό της ελιάς.
Τα κλαδιά της ελιάς έγιναν στεφάνια για να στεφανώσουν τους νικητές των Ολυμπιακών Αγώνων. Ο πολύτιμος χυμός των καρπών της, το ελαιόλαδο, ήταν το βραβείο για τους νικητές των περίφημων Παναθηναϊκών Αγώνων, που γίνονταν προς τιμή της θεάς Αθηνάς.
Ο περίφημος ελαιώνας από τοιχογραφία του περίφημου ανακτόρου της Κνωσού, Νίκος & Μαρία Ψιλάκη - Ηλίας Καστανάς, ο πολιτισμός της ελιάς, εκδ. Καρμάνωρ, Ηράκλειο, 1999.
Η ελιά κυριαρχεί στο ελληνικό τοπίο, το φωτίζει με το χαρακτηριστικό γκριζοπράσινο χρώμα της και εμπνέει τους καλλιτέχνες από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα. Τα κλαδιά της, τα φύλλα της, σκηνές από το μάζεμα του καρπού της, στόλισαν τοίχους αρχαίων παλατιών αλλά και αρχαίους αμφορείς και αγγεία. Έγιναν το θέμα γνωστών έργων ζωγραφικής νεότερων Ελλήνων και ξένων καλλιτεχνών.
Την ελιά τη βρίσκουμε στα κείμενα των αρχαίων και των σύγχρονων Ελλήνων συγγραφέων και ποιητών, που την ύμνησαν όσο λίγα δέντρα γιατί την αγάπησαν πολύ. Χωρίς την ελιά, το ελληνικό τοπίο θα ήταν πιο φτωχό και οι Έλληνες καλλιτέχνες και ποιητές θα είχαν χάσει μια μοναδική πηγή έμπνευσης. Γι’ αυτό, όπως λέει και ο ποιητής Οδυσσέας Ελύτης «κι αν ακόμα δεν υπήρχαν οι ελαιώνες... θα τους είχα επινοήσει».
www.explorecrete.com/greek/olive-tree-gr.htm - 36k - (διασκευή)
* απολιθωμένα: λείψανα ή αποτυπώματα φυτού ή ζώου, θαμμένα στη γη επί χιλιετίες που έγιναν σαν πέτρα
* ιδεόγραμμα: σύμβολο ή παράσταση που αντιπροσωπεύει μια έννοια
Λιομάζωμα στη Λέσβο, σε πίνακα του Θεόφιλου, Νίκος & Μαρία Ψιλάκη - Ηλίας Καστανάς, Ο πολιτισμός της ελιάς, εκδ. Καρμάνωρ, Ηράκλειο, 1999.
Ιδεογράμματα του δέντρου της ελιάς, του ελαιόλαδου και του καρπού της ελιάς σε πινακίδες της Γραμμικής Α και B γραφής.
Tο δέντρο της ελιάς Ο καρπός της ελιάς Tο ελαιόλαδο
1. Συμβουλευτείτε το κείμενο και απαντήστε στις παρακάτω ερωτήσεις για να δείτε τη σημασία της ελιάς στον πολιτισμό των Ελλήνων και των άλλων μεσογειακών λαών.
-
Πώς εμείς σήμερα γνωρίζουμε ότι η ελιά υπήρχε στην Ελλάδα εδώ και χιλιάδες χρόνια;
-
Γιατί το λάδι χρησιμοποιείται σε πολλές τελετές της χριστιανικής θρησκείας;
-
Σε ποιους αγώνες της αρχαίας Ελλάδας, τα κλαδιά της ελιάς γίνονταν βραβεία για τους νικητές;
-
Για ποιους καλλιτέχνες η ελιά ήταν και είναι πηγή έμπνευσης;
-
Στο κείμενο διαβάσατε ότι, χωρίς την ελιά, οι Έλληνες καλλιτέχνες και ποιητές θα είχαν χάσει μια μοναδική πηγή έμπνευσης. Πώς το καταλαβαίνετε αυτό;
2. Tο κείμενο είναι χωρισμένο σε παραγράφους. Ποιες είναι αυτές; Αριθμήστε τες.
Παράγραφος είναι ένα κομμάτι του κειμένου που αναπτύσσει μια ιδέα, ένα νόημα. Tο νόημα κάθε παραγράφου, ενώ συνδέεται με το νόημα των υπόλοιπων παραγράφων του κειμένου, είναι ξεχωριστό.
Η Ραλλού, για να σας βοηθήσει, δε βρήκε μόνο τις παραγράφους του κειμένου αλλά και τους τίτλους τους. Όμως, ξέχασε να γράψει δίπλα από τον τίτλο της κάθε παραγράφου τον αριθμό της. Γράψτε σε κάθε τίτλο παραγράφου τον αριθμό της.
Tο ελαιόλαδο, βραβείο για τους νικητές των αγώνων. |
|
Ο ύμνος για την ελιά από συγγραφείς και ποιητές. |
|
Η ελιά και ο πολιτισμός των λαών της Μεσογείου. |
|
Η ιστορία της ελιάς. |
|
Η ελιά εμπνέει τους καλλιτέχνες. |
|
Η ελιά, πολύτιμο και αγαπημένο δέντρο. |
|
3. Στο κείμενο υπάρχουν λέξεις που, αν και δε βρίσκονται μετά από τελεία, γράφονται με κεφαλαίο.
Ποιες είναι αυτές οι λέξεις; Υπογραμμίστε τες.
Γράφονται με κεφαλαίο:
-
τα κύρια ονόματα: ονόματα ανθρώπων (Μαρία), ζώων (Αζόρ), τόπων (Λάρισα), ποταμών (Πηνειός), βουνών (Όλυμπος), λιμνών (Πρέσπες), κτλ.
-
τα ονόματα των ημερών (Κυριακή), μηνών (Αύγουστος) και εορτών (Πάσχα)
-
τα εθνικά (Έλληνας, Κινέζος)
-
τα ονόματα κτιρίων (Αρχαιολογικό Μουσείο), πλοίων (Αίολος)
-
οι τίτλοι λογοτεχνικών έργων (ο Μάγκας της Πηνελόπης Δέλτα) και έργων τέχνης (η Νίκη της Σαμοθράκης)
-
οι τιμητικοί τίτλοι (Αξιότιμε, Σεβασμιότατε)
Ενώ τα εθνικά ονόματα γράφονται με κεφαλαίο π.χ. ο Μανόλης είναι Έλληνας, τα επίθετα που παράγονται από αυτά γράφονται με μικρό π.χ. το ελληνικό λάδι είναι το καλύτερο.
Αντιγράψτε τώρα από το κείμενο τα κύρια ονόματα.
………………………… ………………………… …………………………
………………………… ………………………… …………………………
………………………… ………………………… …………………………
4. Η Έλλη διάβασε στο κείμενο τα λόγια του ποιητή: «κι αν ακόμα δεν υπήρχαν οι ελαιώνες ... θα τους είχα επινοήσει». Θυμάται ότι τη λέξη ελαιώνας την έχει ακούσει να τη λέει ο παππούς της όταν μιλούσε για το κτήμα με τις ελιές που είχε στο χωριό.
Στο λεξικό της βρήκε ότι η λέξη ελαιώνας είναι ουσιαστικό, παράγεται από τη λέξη ελαία (ελιά) και σημαίνει το μέρος που έχει πολλές ελιές.
Το ουσιαστικό ελαιώνας ονομάζεται περιεκτικό.
Περιεκτικά λέμε τα ουσιαστικά που δείχνουν το μέρος όπου υπάρχουν πολλά όμοια πρόσωπα, ζώα ή πράγματα.
Φτιάξτε και εσείς περιεκτικά ουσιαστικά που τελειώνουν σε –(ι)ώνας:
περιστέρι |
………………………… |
στρατός |
………………………… |
αμπέλι |
………………………… |
άχυρο |
………………………… |
.................................................................................................
.................................................................................................
.................................................................................................
5. Τα περιεκτικά αρσενικά ουσιαστικά που λήγουν σε -(ι)ώνας γράφονται με ω.
Ακόμα με ω γράφονται τα περισσότερα αρσενικά ουσιαστικά σε –ώνας που δεν είναι περιεκτικά π.χ. αγώνας, αιώνας κτλ.
Εξαιρούνται:
Μακεδόνας, Στρυμόνας, κανόνας, κηδεμόνας
Συμπληρώστε στο παρακάτω κείμενο τα γράμματα και τους τόνους που λείπουν από τις χρωματισμένες λέξεις και διαβάστε κάποια από τα κατορθώματα των αρχαίων Ελλήνων.
Οι αρχαίοι Έλληνες νίκησαν τους Πέρσες στο Μαραθ__να της Αττικής το 490 π.Χ. Ο αγ__νας τους ήταν δύσκολος γιατί ήταν άνισος. Λίγοι εναντίον πολλών. Μετά από χρόνια ο Μέγας Αλέξανδρος και οι Μακεδ__νες του, αφού πέρασαν το Στρυμ__να ποταμό, έφτασαν μέχρι τα βάθη της Ανατολής όπου διέδωσαν την ελληνική γλώσσα και τον ελληνικό πολιτισμό. Από τότε πέρασαν πολλοί αι__νες αλλά τα κατορθώματά τους τα θυμόμαστε ακόμα.
Tοιχογραφία της Κνωσού που απεικονίζει κλαδιά ελιάς, Ηράκλειο, Αρχαιολογικό Μουσείο, «The olive wreath», Nίκος & Mαρία Ψιλάκη, Ηλίας Καστανάς, εκδ. Καρμάνωρ, Ηράκλειο, 1999.
Μαγειρεύουμε με ελαιόλαδο
Οι ελιές και το ελαιόλαδο αποτελούν, εδώ και αιώνες, απαραίτητο στοιχείο της ελληνικής και της μεσογειακής κουζίνας. Μας προσφέρουν καθημερινά μια υγιεινή και πλούσια σε γεύση τροφή. Από μελέτες σε 7 χώρες προέκυψε ότι η διατροφή που βασίζεται στο ελαιόλαδο δίνει στον άνθρωπο υγεία και μακροζωία. Tο ελαιόλαδο μπορεί να χρησιμοποιηθεί σε όλα τα φαγητά και γι’ αυτό όλοι οι διαιτολόγοι το συνιστούν. Για ακόμη πιο υγιεινό φαγητό, το ελαιόλαδο πρέπει να προστεθεί στο τέλος του μαγειρέματος. Όταν χρησιμοποιείται ωμό, αποκαλύπτει όλη του τη νοστιμιά. Δίνει άλλη γεύση στις σαλάτες και στα λαχανικά.
Κουλουράκια λαδιού
Υλικά:
3 ποτήρια ελαιόλαδο
2 ποτήρια ζάχαρη
1 κρασοπότηρο χυμό πορτοκάλι με λίγο λεμόνι
1 κρασοπότηρο κανέλα βρασμένη
3 κουταλιές ρακή
2 κουταλάκια μπέικιν πάουντερ
1 κουταλάκι σόδα
1 ποτήρι σουσάμι καβουρντισμένο
αλεύρι για μαλακή ζύμη, όσο σηκώσει
(λιγότερο από 1,5 κιλό)
Εκτέλεση:
Χτυπάμε το ελαιόλαδο με τη ζάχαρη, προσθέτουμε τη σόδα διαλυμένη στο χυμό πορτοκαλιού, το κανελόζουμο, το μπέικιν πάουντερ διαλυμένο στη ρακή, το σουσάμι και τέλος το αλεύρι.
Ζυμώνουμε μαλακή ζύμη και πλάθουμε τα κουλουράκια. Tα κουλουράκια πρέπει να ψηθούν στο φούρνο σε μέτρια θερμοκρασία.
Φασολάκια λαδερά
Υλικά:
1 κιλό φρέσκα φασολάκια
1 κρεμμύδι ψιλοκομμένο
1 φλιτζάνι ελαιόλαδο
ένα ματσάκι μαϊντανό ψιλοκομμένο
μισό κιλό ντομάτες ψιλοκομμένες
αλάτι, πιπέρι
Εκτέλεση:
Καθαρίζουμε τα φασολάκια από τις δύο άκρες και από τις ίνες, τα κόβουμε στα δύο και τα πλένουμε.
Σε κατσαρόλα τσιγαρίζουμε ελαφρά το κρεμμύδι με το ελαιόλαδο.
Ρίχνουμε και τα φασολάκια να αχνιστούν λίγο με σκεπασμένη την κατσαρόλα.
Προσθέτουμε την ντομάτα, το μαϊντανό,αλάτι, πιπέρι και ανάλογο νερό και σιγοβράζουμε να ψηθούν και να μείνουν σχεδόν με το λάδι τους.
1. Συζητήστε με το διπλανό σας:
-
Ποια υλικά χρειαζόμαστε για να μαγειρέψουμε τα φασολάκια;
-
Ποια προετοιμασία πρέπει να κάνουμε στα φασολάκια πριν τα ρίξουμε στην κατσαρόλα;
-
Πόσο πρέπει να βράσουν τα φασολάκια;
-
Με ποια σειρά βάζουμε τα υλικά για τα κουλουράκια;
-
Tι πρέπει να προσέξουμε όταν ψήνουμε τα κουλουράκια;
2. Στη συνταγή για τα κουλουράκια λαδιού μαθαίνουμε ότι: «τα κουλουράκια πρέπει να ψηθούν στο φούρνο σε μέτρια θερμοκρασία». Tα παιδιά, όταν επιστρέφουν από το σχολείο, ρωτάνε συνέχεια αν ψήθηκαν τα κουλουράκια. Η μητέρα τούς απαντά πως, για να ψηθούν, δεν πρέπει να ανοίγουν συνέχεια το φούρνο.
Σε ποιο χρόνο και σε ποια φωνή βρίσκεται το ρήμα ψήνομαι στο παραπάνω κείμενο;
Παρατηρήστε στον παρακάτω πίνακα πώς κλίνεται το ρήμα ψήνομαι στον αόριστο της παθητικής φωνής.
Παθητική φωνή |
Αόριστος |
Οριστική |
Υποτακτική |
Προστακτική |
ψήθηκα |
(να) ψηθώ |
- |
ψήθηκες |
(να) ψηθείς |
ψήσου |
ψήθηκε |
(να) ψηθεί |
- |
ψηθήκαμε |
(να) ψηθούμε |
- |
ψηθήκατε |
(να) ψηθείτε |
ψηθείτε |
ψήθηκαν |
(να) ψηθούν |
- |
3. Η μαμά ζήτησε τη συμβουλή της γιαγιάς για να πετύχουν τα κουλουράκια. Συμπληρώστε τις οδηγίες της γιαγιάς και ανακαλύψτε τα μυστικά της.
Η Ραλλού, για να σας βοηθήσει, σας δίνει τα ρήματα που πρέπει να συμπληρώσετε.
(ψηθούν, διαλυθεί, χτυπηθούν, προστεθεί, ζυμωθεί)
Πρόσεξε, παιδί μου! Για να πετύχουν τα κουλουράκια σου, πρέπει το λάδι με τη ζάχαρη να ...................................πολύ καλά. Μετά, αφού ............................................... καλά η σόδα στο χυμό πορτοκαλιού, πρέπει να................................................... μαζί με τα υπόλοιπα υλικά στο μείγμα του λαδιού. Κατόπιν, το μείγμα να.................................................. σε μαλακή ζύμη για να γίνουν αφράτα τα κουλουράκια. Tο πιο σημαντικό όμως από όλα είναι το ψήσιμο! Tα κουλουράκια δεν πρέπει να.......................................... σε δυνατό φούρνο.
4. Στις συνταγές διαβάσαμε ότι για να φτιάξουμε τα κουλουράκια χρειάζεται να βάλουμε στη ζύμη 2 κουταλάκια μπέικιν πάουντερ διαλυμένο σε 3 κουταλιές ρακή.
Η λέξη κουταλάκια μάς δείχνει ότι για να μετρήσουμε την ποσότητα του μπέικιν πάουντερ πρέπει να χρησιμοποιήσουμε μικρό κουτάλι.
Οι λέξεις που δείχνουν ότι κάτι είναι μικρό λέγονται υποκοριστικά.
Σχηματίζουμε υποκοριστικά με τις καταλήξεις:
-άκι, -άκος, -ούλα, -ίτσα, -άκης, -ούλης
Διαβάστε το παρακάτω κείμενο αντικαθιστώντας τις υπογραμμισμένες λέξεις με τα υποκοριστικά που παράγονται από αυτές για να μάθετε πώς πέρασε ο Αντρέας την Κυριακή το μεσημέρι.
Tην Κυριακή το πρωί πήγα με τα ξαδέρφια μου μια βόλτα στο κοντινό δάσος για να απολαύσουμε το μεσημεριανό μας φαγητό. Όταν φτάσαμε εκεί, καθίσαμε κάτω από ένα δέντρο και στρώσαμε ο καθένας την πετσέτα του πάνω σε ένα τραπέζι που είχε φτιάξει ο δήμος. Βγάλαμε από την τσάντα μας τα πιρούνια μας, τα πιάτα μας, τα μαχαίρια μας και τα ποτήρια μας για να πιούμε καθαρό νερό από τη βρύση. Η Γιάννα, η ξαδέρφη μου, είχε φέρει και 4-5 φέτες ζυμωτό ψωμί για να απολαύσουμε τις ντομάτες με λάδι και τυρί. Στο τέλος κόψαμε τα φρούτα μας, παίξαμε ένα επιτραπέζιο παιχνίδι ενώ ο ξάδερφός μου ο Bασίλης πήρε… το μεσημεριανό του ύπνο στη δροσιά.
5. Ξαναγράψτε τις παρακάτω προτάσεις, αντικαθιστώντας το χρωματισμένο μέρος τους με τις φράσεις που βρίσκονται στην παρένθεση.
(από την πέτρα βγάζει λάδι, μου 'βγαλε το λάδι, έριχνε λάδι στη φωτιά)
- Ο Δήμος είναι άνθρωπος πολύ δραστήριος και πολύ αποτελεσματικός.
……………………………………………………………………………………………........………
- Ο Mιλτιάδης, αντί να τους ηρεμήσει, τους προκαλούσε να λύσουν τις διαφορές τους εκείνη τη στιγμή.
……………………………………………………………………………………………........………
……………………………………………………………………………………………........………
- Ο Κώστας με κούρασε πάρα πολύ για να του εξηγήσω ότι δεν έφταιγα εγώ για το πάθημά του.
……………………………………………………………………………………………........………
……………………………………………………………………………………………........………
6. Το ελαιόλαδο είναι υγιεινή τροφή και δίνει άλλη γεύση στις σαλάτες.
|
Ενικός Αριθμός |
Ονομ. |
η τροφή |
η γεύση |
Γεν. |
της τροφής |
της γεύσης |
Αιτ. |
την τροφή |
τη γεύση |
Κλητ. |
τροφή |
γεύση |
Πληθυντικός Αριθμός |
Ονομ. |
οι τροφές |
οι γεύσεις |
Γεν. |
των τροφών |
των γεύσεων |
Αιτ. |
τις τροφές |
τις γεύσεις |
Κλητ. |
τροφές |
γεύσεις |
- Η Νίκη ήθελε πάντα να σπουδάσει …………....….. (η τέχνη) ………….................….. (η μαγειρική).
- Πολλές …………..........….. (μελέτη) απέδειξαν ότι η μεσογειακή …………...........…..(διατροφή) δίνει υγεία και μακροζωία στον άνθρωπο.
- Η Ελλάδα ανήκει στις χώρες που έχουν τη μεγαλύτερη …….......………….(παραγωγή) και …………...................….. (κατανάλωση) ελαιόλαδου.
- H …………......….. (απόλαυση) ενός καλού φαγητού βασίζεται στην ικανοποίηση όλων …………....….............................. (η αίσθηση) αλλά προπαντός …………...............….. (η γεύση) και ………...........…....….. (η όραση).
7. Βάλτε λίγο λάδι στις λέξεις ρίγανη, λεμόνι, ξίδι, ψωμί και φτιάξτε καινούριες λέξεις και γεύσεις!
λάδι και ρίγανη: ....................................................
...........................................................................
...........................................................................
...........................................................................
...........................................................................
Λεξικό της Κοινής Νεοελληνικής
Λεξικά για το Δημοτικό
Θέλετε να κάνετε τη μικρή ελιά να ανθίσει και να βλαστήσει;
Βάλτε στα κλαδιά τις λέξεις από το λεξιλόγιο της ενότητας προσέχοντας ποιες ταιριάζουν σε κάθε κλαδί.
καλλιέργεια, μπολιάζω, ελαιόδεντρο, ελαιόλαδο, ελαιοπιεστήριο, ελαιοκαλλιεργητής,
ελαιώνας, κανόνας, αιώνας, αγριελιά, μεσογειακός,-ή,-ό, ελαιοτριβείο, λαδερά,
Σημειώνω ένα ✓ στο αντίστοιχο κουτάκι |
Σ' αυτή την ενότητα έμαθα: |
Χρειάζομαι ακόμα βοήθεια |
Μπορώ μόνος μου |
Μπορώ να βοηθήσω το συμμαθητή μου |
Να γράφω σωστά τα κύρια ονόματα και τα επίθετα που παράγονται από αυτά. |
|
|
|
Να κλίνω σωστά τα θηλυκά ουσιαστικά σε -η. |
|
|
|
Να αναγνωρίζω σε ένα κείμενο τις προσωποποιήσεις και να τις χρησιμοποιώ στο λόγο μου. |
|
|
|
Να χρησιμοποιώ σωστά τον αόριστο των ρημάτων στην παθητική φωνή. |
|
|
|
Να χωρίζω ένα κείμενο σε παραγράφους και να βρίσκω τις βασικές τους ιδέες. |
|
|
|
Να γράφω σωστά λέξεις που έχουν σχέση με
το λάδι και την ελιά. |
|
|
|
Να χρησιμοποιώ την έκθλιψη, την αποκοπή και την αφαίρεση. |
|
|
|
Να χρησιμοποιώ σωστά τις αυτοπαθείς αντωνυμίες. |
|
|
|
Να υποστηρίζω την άποψή μου με επιχειρήματα. |
|
|
|
Η Ραλλού σάς προτείνει..
Ελληνική Μυθολογία, Τόμοι 3, 5, Εκδοτική Αθηνών Α.Ε., 1986.
Λαμπράκη Μυρσίνη, Λάδι, Γεύσεις και Πολιτισμός 5000 χρόνων, εκδ. Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα, 1999.
Μαστρομιχαλάκη, Α.- Βούκανου, Μ. Παιχνιδομαγειρέματα, εκδ. Ακρίτας, Αθήνα, 2002.
Περιοδικό «Ελιά & Ελαιόλαδο», εκδ. Άξιον Εκδοτική, Αθήνα.
Σακελλαρίου Χάρης, Μύθοι και περίεργα από τον κόσμο των φυτών, Βιβλιοπωλείο της «Εστίας», χ.χ.
Ταλιάνης, Δ. - Θεοδωρίδης, Π. Η ελιά στην Ελλάδα, Μουσείο Φυσικής Ιστορίας Απολιθωμένου Δάσους Λέσβου, Εκδόσεις Τοπίο, 2001.
Τριβιζάς Ευγένιος, Η Δέσποινα και το περιστέρι, εκδ. Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα, 2003.
Ψιλάκη Μ. - Ψιλάκης Ν. - Καστανάς Η., Ο πολιτισμός της ελιάς, εκδ. Καρμάνωρ, Ηράκλειο, 1999.
www.explorecrete.com/greek/olive-tree-gr.htm - 36k
www.mfa.gr/greek/greece/living/symbols/olive.html
www.oliveoil.gr
Ανθολόγιο: Eυγένιος Tριβιζάς, «H Δόνα Tερηδόνα»
|