Ιστορία ΣΤ΄ Δημοτικού - Βιβλίο Μαθητή (Εμπλουτισμένο)
image Ιστορία του νεότερου και σύγχρονου κόσμου
►► ΕΝΟΤΗΤΑ E

Κεφάλαιο 9

Μία δεκαετία αγώνων και θυσιών για την ελευθερία
(1941 -1949)

Η κατοχή της Ελλάδας κράτησε ως τον Οκτώβριο του 1944 και προκάλεσε πολλά δεινά στον ελληνικό λαό. Οι Έλληνες όμως αντιστάθηκαν στους κατακτητές. Λίγο μετά την Απελευθέρωση, η χώρα οδηγήθηκε σε Εμφύλιο Πόλεμο.

Η Ελλάδα διαιρεμένη σε ζώνες Κατοχής - Οκτώβριος 1944. Η στιγμή της Απελευθέρωσης. Ο πρωθυπουργός Γεώργιος Παπανδρέου υψώνει την ελληνική σημαία στον ιερό βράχο της Ακρόπολης, Αθήνα, ΕΛΙΑ

Εξωτερικός Σύνδεσμος Εξωτερικός Σύνδεσμος

Η Ελλάδα διαιρεμένη σε ζώνες Κατοχής

Οκτώβριος 1944. Η στιγμή της Απελευθέρωσης. Ο πρωθυπουργός Γεώργιος Παπανδρέου υψώνει την ελληνική σημαία στον ιερό βράχο της Ακρόπολης, Αθήνα, ΕΛΙΑ





διερεύνηση

ιστορική γραμμή
 
Η Ελλάδα στον 20ό αιώνα  

Ο ι Γερμανοί, αφού κατέλαβαν την Ελλάδα, κράτησαν την Αθήνα, την Κεντρική Μακεδονία, την Κρήτη και το σιδηροδρομικό δίκτυο, παραχώρησαν τμήματα της Μακεδονίας και της Θράκης στους συμμάχους τους Βουλγάρους και την υπόλοιπη χώρα στους Ιταλούς.

Η περίοδος της τριπλής Κατοχής ήταν η αφετηρία μεγάλης δοκιμασίας για τον ελληνικό λαό. Ιδιαίτερα τον πρώτο χειμώνα του 1941-1942 η πείνα μάστιζε τους κατοίκους στις μεγάλες πόλεις. Τα θύματα υπήρξαν χιλιάδες, ιδιαίτερα μάλιστα υπέφεραν τα μικρά παιδιά. διερεύνηση ασκήσεις πρακτικής και εξάσκησης

Ταυτόχρονα με την Κατοχή ξεκίνησε και η αντίσταση των κατακτημένων Ελλήνων. Στις 30 Μαίου του 1941 δύο φοιτητές, ο Μανώλης Γλέζος και ο Απόστολος Σάντας, κατέβασαν τη γερμανική σημαία από την Ακρόπολη, τραυματίζοντας με την πράξη τους αυτή το γόητρο των κατακτητών. Λίγους μήνες αργότερα, με την ηθική και υλική υποστήριξη της Βρετανίας, δημιουργήθηκαν τρεις αντιστασιακές οργανώσεις, το Ε.Α.Μ./Ε.Λ.Α.Σ. σε όλη σχεδόν τη χώρα, ο Ε.Δ.Ε.Σ. που έδρασε κυρίως στην Ήπειρο και η Ε.Κ.Κ.Α. Κορυφαίο κατόρθωμα της κοινής ελληνικής αντιστασιακής δράσης ήταν η ανατίναξη της γέφυρας του Γοργοποτάμου (25 Νοεμβρίου 1942). Με την καταστροφή της καθυστέρησε ο ανεφοδιασμός των στρατευμάτων του Άξονα, που πολεμούσαν στην Αφρική.

Οι πράξεις αντίστασης προκάλεσαν όμως τα αντίποινα των κατακτητών. Η τρομοκρατία, το κάψιμο ολόκληρων χωριών όπως τα Καλάβρυτα, το Δίστομο, το Μεσόβουνο, οι Πύργοι και η Κάνδανος καθώς και οι μαζικές εκτελέσεις υπήρξαν το βαρύ τίμημα της ελευθερίας. διερεύνηση

Στα τέλη του 1944 η τετραετής σχεδόν Κατοχή έφτασε στο τέλος της. Οι Γερμανοί και οι σύμμαχοι τους, νικημένοι στα πεδία των μαχών, αποσύρθηκαν από την Ελλάδα. Τον Οκτώβριο του 1944 η ελληνική Κυβέρνηση, που είχε καταφύγει στη Μέση Ανατολή, επέστρεψε στην Αθήνα. Ήταν η στιγμή της Απελευθέρωσης.

Ωστόσο, νέα δεινά περίμεναν τον ελληνικό λαό. Οι ελληνικές πολιτικές δυνάμεις παρέμεναν διχασμένες: από τη μια ο βασιλιάς και η αναγνωρισμένη από τους Συμμάχους ελληνική Κυβέρνηση και από την άλλη το Ε.Α.Μ., που από τον Μάρτιο του 1944 είχε σχηματίσει δική του κυβέρνηση στην ορεινή Ελλάδα. Λάθη και παραλείψεις των δύο πλευρών καθώς και παρεμβάσεις των ξένων Δυνάμεων οδήγησαν τελικά σε Εμφύλιο Πόλεμο. Ο Εμφύλιος ξέσπασε το 1946 και «μάτωσε» την Ελλάδα για τρία ολόκληρα χρόνια. Ο αδελφοκτόνος πόλεμος τερματίστηκε στα τέλη του καλοκαιριού του 1949, με την ήττα του Δημοκρατικού Στρατού, πολλές χιλιάδες θύματα και ανυπολόγιστες καταστροφές. Μπορεί οι ένοπλες συγκρούσεις να τελείωσαν, αλλά τα τραύματα στις ψυχές των Ελλήνων παρέμειναν ανοιχτά για πολλές ακόμη δεκαετίες. διερεύνηση

Εξωτερικός Σύνδεσμος

Γλωσσάρι

Ε.Α.Μ.: Εθνικό Απελευθερωτικό Μέτωπο. Ήταν η ισχυρότερη αντιστασιακή οργάνωση.

Ε.Δ.Ε.Σ.: Εθνικός Δημοκρατικός Ελληνικός Σύνδεσμος.

Ε.Κ.Κ.Α.: Εθνική και Κοινωνική Απελευθέρωση.

Μέση Ανατολή: Περιοχή που περιλαμβάνει εδάφη της βορειοανατολικής Αφρικής και της νοτιοδυτικής Ασίας.

Δημοκρατικός Στρατός: Στράτευμα που δημιουργήθηκε από το Κ.Κ.Ε. στη διάρκεια του Εμφυλίου Πολέμου.

 
 
image Ιστορία του νεότερου και σύγχρονου κόσμου
►► ΕΝΟΤΗΤΑ E

Οι πηγές αφηγούνται...

1. Στην κηδεία του ποιητή Κωστή Παλαμά, τον χειμώνα του 1943, πλήθος κόσμου έψαλλε τον εθνικό ύμνο και διαδήλωσε την οργή του ενάντια στους κατακτητές. Ο Άγγελος Σικελιανός απήγγειλε το παρακάτω ποίημα:

«Ηχήστε οι σάλπιγγες... Καμπάνες βροντερές,
δονήστε σύγκορμη τη χώρα πέρα ως πέρα...
Βογκήστε τύμπανα πολέμου... Οι φοβερές
σημαίες, ξεδιπλωθείτε στον αέρα!

Σ' αυτό το φέρετρο ακουμπά η Ελλάδα!
Ένα βουνό με δάφνες αν υψώσουμε ως το Πήλιο κι
ως την Όσσα,
κι αν το πυργώσουμε ως τον έβδομο ουρανό,
ποιόν κλεί, τι κι αν το πεί η δικιά μου γλώσσα;

Μα εσύ Λαέ, που τη φτωχή σου τη μιλιά,
Ήρωας την πήρε και την ύψωσε ως τ' αστέρια,
μεράσου τώρα τη θεϊκή φεγγοβολιά
της τέλειας δόξας του, ανασήκωσ' τον στα χέρια

γιγάντιο φλάμπουρο κι απάνω από μας
που τον υμνούμε με καρδιά αναμμένη,
πες μ' ένα μόνο ανασασμόν: "Ο Παλαμάς!",
ν' αντιβογκήσει τ' όνομά του η οικουμένη!

Ηχήστε οι σάλπιγγες... Καμπάνες βροντερές,
δονήστε σύγκορμη τη χώρα πέρα ως πέρα...

Βογκήστε τύμπανα πολέμου... Οι φοβερές
σημαίες, ξεδιπλωθείτε στον αέρα!

Σ' αυτό το φέρετρο ακουμπά η Ελλάδα! Ένας λαός,
σηκώνοντας τα μάτια του τη βλέπει...
κι ακέριος φλέγεται ως με τ' άδυτο ο Ναός,
κι από ψηλά νεφέλη Δόξας τονε σκέπει.

Τι πάνωθέ μας, όπου ο άρρητος παλμός
της αιωνιότητας, αστράφτει αυτήν την ώρα
Ορφέας, Ηράκλειτος, Αισχύλος, Σολωμός
την άγια δέχονται ψυχή την τροπαιοφόρα,

που αφού το έργο της θεμέλιωσε βαθιά
στη γην αυτήν με μιαν ισόθεη Σκέψη,
τον τρισμακάριο τώρα πάει ψηλά τον Ίακχο
με τους αθάνατους θεούς για να χορέψει.

Ηχήστε οι σάλπιγγες... Καμπάνες βροντερές,
δονήστε σύγκορμη τη χώρα πέρα ως πέρα...
Βόγκα Παιάνα! Οι σημαίες οι φοβερές
της Λευτεριάς ξεδιπλωθείτε στον αέρα!».

2. Απόσπασμα από τον λόγο της Απελευθέρωσης που εκφώνησε ο πρωθυπουργός Γεώργιος Παπανδρέου στο Σύνταγμα, στις 18 Οκτωβρίου 1944

«Ασπαζόμεθα την ιεράν γην της ελευθέρας πατρίδος! Οι βάρβαροι, αφού εβεβήλωσαν, επυρπόλησαν και εδήωσαν, επί τρία και ήμισυ έτη, πιεζόμενοι πλέον από την γενικήν συμμαχικήν νίκην και την εθνικήν μας αντίστασιν, τρέπονται εις φυγήν. Και η κυανόλευκος κυματίζει μόνη εις την Ακρόπολιν. Από τα βάθη της ιστορίας οι Ελληνικοί αιώνες πανηγυρίζουν την επάνοδον της Ελευθερίας εις την αρχαίαν Πατρίδαν της. Και στεφανώνουν την Γενεάν μας. Διότι ολόκληρος ο λαός μας υπήρξεν αγωνιστής της Ελευθερίας. Δεν ευρίσκεται ασφαλώς εις την κατεχόμενην Ευρώπην άλλο παράδειγμα τόσον καθολικής αντιστάσεως και τόσον ακλονήτου αισιοδοξίας διά την τελικήν Νίκην».

3. Μαρτυρία Γερμανού αξιωματικού για την καταστροφή του χωριού Χορτιάτης Θεσσαλονίκης από τους Γερμανούς

«...Ολόκληρο το χωριό μυρίζει πυρκαγιά και θάνατο. Κάποιες τέφρες βγάζουν ακόμα καπνούς. Είναι αδύνατο να γίνει ακριβής εκτίμηση του αριθμού των νεκρών. Εμείς τους υπολογίζουμε γύρω στους 200-300, ενώ οι χωρικοί μιλούν για 500-600».

Στράτος Ν. Δορδανάς, Το αίμα των αθώων: Αντίποινα των γερμανικών αρχών Κατοχής στη Μακεδονία, 1941-1944, Αθήνα 2007, σ. 540.

 
Η Ελλάδα στον 20ό αιώνα  

Ματιά στο παρελθόν

Ο Εμφύλιος Πόλεμος

Ο Εμφύλιος Πόλεμος υπήρξε μία από τις πιο τραγικές σελίδες της ελληνικής Ιστορίας. Χιλιάδες Έλληνες αλληλοσκοτώθηκαν, πολλοί περισσότεροι πήραν το δρόμο της προσφυγιάς, ενώ οι πληγές του αδελφοκτόνου πολέμου βασάνιζαν για πολλές δεκαετίες την ελληνική κοινωνία. Αυτόν τον βαθύ πόνο του ελληνικού λαού αποτυπώνει και το τραγούδι «του νεκρού αδελφού», που έγραψε και μελοποίησε ο συνθέτης Μίκης Θεοδωράκης:

Μίκης Θεοδωράκης

«Δυο γιους είχες μανούλα μου
δυο δέντρα, δυο ποτάμια,
δυο κάστρα Βενετσιάνικα,
δυο δυόσμους, δυο λαχτάρες.

Ένας για την ανατολή
κι ο άλλος για τη δύση
κι εσύ στη μέση μοναχή
μιλάς, ρωτάς, μιλάς, ρωτάς
τον ήλιο.

Ήλιε που βλέπεις τα βουνά
που βλέπεις τα ποτάμια
όπου θωρείς τα πάθη μας
και τις φτωχές μανούλες.

Αν δεις τον Παύλο φώναξε
και τον Ανδρέα πες μου.
Μ' έναν καημό τ' ανάστησα
μ' έναν λυγμό τα γέννου.

Μα κείνοι παίρνουνε βουνά
διαβαίνουνε ποτάμια
ο ένας τον άλλο ψάχνουνε
για ν' αλληλοσφαγούνε.

Κι εκεί στο πιο ψηλό βουνό,
στην πιο ψηλή ραχούλα
σιμά κοντά πλαγιάζουνε
κι όνειρο κι όνειρο ίδιο βλέπουν.
Στης μάνας τρέχουνε κι οι
δυο το νεκρικό κρεβάτι.
Μαζί τα χέρια δίνουνε της
κλείνουνε τα μάτια.

Και τα μαχαίρια μπήγουνε
βαθιά μέσα στο χώμα.
Κι απέκει ανέβλυσε νερό
να πιεις να ξεδιψάσεις».

Ο Εμφύλιος Πόλεμος
 
 
image Ιστορία του νεότερου και σύγχρονου κόσμου
►► ΕΝΟΤΗΤΑ E
Διαδήλωση στην Αθήνα εναντίον των δυνάμεων Κατοχής στις 25 Μαρτίου 1942, φωτ. Κ. Μεγαλοκονόμου


Διαδήλωση στην Αθήνα εναντίον
των δυνάμεων Κατοχής
στις 25 Μαρτίου 1942,
φωτ. Κ. Μεγαλοκονόμου

Η γέφυρα του Γοργοποτάμου που ανατινάχθηκε από τις αντιστασιακές δυνάμεις, φωτ. Αρχείο ΔΟΛ

Η γέφυρα του Γοργοποτάμου που ανατινάχθηκε από τις αντιστασιακές δυνάμεις, φωτ. Αρχείο ΔΟΛ Eρευνητική δραστηριότητα

Γερμανοί στρατιώτες στο κατεστραμμένο Δίστομο, συλλογή Σπ. Μελετζή

Γερμανοί στρατιώτες στο κατεστραμμένο Δίστομο, συλλογή Σπ. Μελετζή


Η κηδεία του Κωστή Παλαμά,
στις 28 Φεβρουαρίου 1943,
εξελίχθηκε σε κορυφαία
αντιστασιακή πράξη
εναντίον των κατακτητών.
Τρίτος από αριστερά διακρίνεται
ο ποιητής Άγγελος Σικελιανός,
φωτ. Κ. Μεγαλοκονόμου

Η κηδεία του Κωστή Παλαμά, στις 28 Φεβρουαρίου 1943, εξελίχθηκε σε κορυφαία αντιστασιακή πράξη εναντίον των κατακτητών. Τρίτος από αριστερά διακρίνεται ο ποιητής Άγγελος Σικελιανός, φωτ. Κ. Μεγαλοκονόμου

image

 
Η Ελλάδα στον 20ό αιώνα  


Συσσίτιο για τα πεινασμένα παιδιά
της Αθήνας το 1943,
Αθήνα, φωτ. Ι. Ευαγγελίδη,
ΕΛΙΑ

Συσσίτιο για τα πεινασμένα παιδιά της Αθήνας το 1943, Αθήνα, φωτ. Ι. Ευαγγελίδη, ΕΛΙΑ


Η απελευθέρωση των Δωδεκανήσων.
Τμήμα της Βασιλικής Φρουράς
παρελαύνει στη Ρόδο,
φωτ. Κ. Μεγαλοκονόμου

 

Χάρτης Ασκήσεις πρακτικής και εξάσκησης

Η απελευθέρωση των Δωδεκανήσων. Τμήμα της Βασιλικής Φρουράς παρελαύνει στη Ρόδο, φωτ. Κ. Μεγαλοκονόμου
Η αντίσταση ενάντια στους κατακτητές την περίοδο της τριπλής Κατοχής εμφανίζεται ως συνέχεια της Επανάστασης του 1821. Σκίτσο που δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα Ριζοσπάστη στις 25 Μαρτίου 1945


Η αντίσταση ενάντια
στους κατακτητές
την περίοδο της τριπλής Κατοχής
εμφανίζεται ως συνέχεια
της Επανάστασης του 1821.
Σκίτσο που δημοσιεύτηκε
στην εφημερίδα Ριζοσπάστη
στις 25 Μαρτίου 1945

Ερωτήματα

• Ποιες ήταν οι συνθήκες ζωής των Ελλήνων στη διάρκεια της Κατοχής;

• Ποια έκταση έλαβε η Εθνική Αντίσταση κατά των κατακτητών στη διάρκεια του Β' Παγκοσμίου Πολέμου;