Ιστορία ΣΤ΄ Δημοτικού - Βιβλίο Μαθητή (Εμπλουτισμένο)
image Ιστορία του νεότερου και σύγχρονου κόσμου
►► ΕΝΟΤΗΤΑ B

Κεφάλαιο 8

Ο Ρήγας Βελεστινλής και ο Αδαμάντιος Κοραής

Ανάμεσα στους δασκάλους του Γένους ξεχωρίζουν για τη δράση τους ο λόγιος επαναστάτης Ρήγας Βελεστινλής και ο Αδαμάντιος Κοραής, ένας Έλληνας φιλόλογος φημισμένος ακόμη και στην Ευρώπη.

Ο Ρήγας Βελεστινλής και ο Αδαμάντιος Κοραής υποβαστάζουν την Ελλάδα. Πίνακας σε χαρτόνι του λαϊκού ζωγράφου Θεόφιλου
Ο Ρήγας Βελεστινλής και ο Αδαμάντιος Κοραής υποβαστάζουν την Ελλάδα.
Πίνακας σε χαρτόνι του λαϊκού ζωγράφου Θεόφιλου
 
Οι Έλληνες κάτω από την οθωμανική και τη λατινική κυριαρχία (1453-1821)  

Ο Ρήγας, γιος εμπόρου, γεννήθηκε το 1757 στο Βελεστίνο της Θεσσαλίας, το οποίο στην αρχαιότητα ονομαζόταν Φερές. Νεαρός ακόμη, μπήκε στην υπηρεσία των Φαναριωτών στην Κωνσταντινούπολη και έπειτα μετανάστευσε στο Βουκουρέστι, ως γραμματέας του ηγεμόνα της Βλαχίας. Εκεί επηρεάστηκε απο τις ευρωπαϊκές ριζοσπαστικές ιδέες, κάνοντας κύριο στόχο του την απελευθέρωση της πατρίδας. Το 1790 ταξίδεψε στη Βιέννη.

Το συγγραφικό και εκδοτικό του έργο είναι μεγάλο. Ο Ρήγας εξέδωσε γαλλικά μυθιστορήματα μεταφρασμένα στη δημοτική γλώσσα, ένα βιβλίο Φυσικής για σχολική χρήση, έναν τεράστιο χάρτη της Ελλάδας, την περίφημη «Χάρτα της Ελλάδος», μια εικόνα του Μεγάλου Αλεξάνδρου και πολλά άλλα. Ο Θούριος ήταν ένας φλογερός επαναστατικός ύμνος που συγκίνησε πολλούς νέους της εποχής και έγινε σύμβολο του αγώνα για την ελευθερία.

Ο Ρήγας Βελεστινλής οραματιζόταν τη συνεργασία των υπόδουλων βαλκανικών λαών για την απελευθέρωσή τους από τον οθωμανικό ζυγό και τη δημιουργία ενός ευνομούμενου δημοκρατικού κράτους, όπου θα κυριαρχούσε η ελληνική γλώσσα και παιδεία. Ωστόσο, η δράση του έγινε γρήγορα γνωστή και προκάλεσε την αντίδραση της Αυστρίας, η οποία τότε διατηρούσε καλές σχέσεις με την Οθωμανική Αυτοκρατορία. Οι Αυστριακοί συνέλαβαν τον Ρήγα και συνεργάτες του το Δεκέμβριο του 1797. Λίγους μήνες αργότερα τον παρέδωσαν μαζί με επτά συντρόφους του στους Τούρκους, οι οποίοι τους θανάτωσαν και τους έριξαν στον ποταμό Δούναβη.

Εξωτερικός Σύνδεσμος

Ο Αδαμάντιος Κοραής καταγόταν από πλούσια οικογένεια της Χίου, αλλά γεννήθηκε στη Σμύρνη το 1748. Φοίτησε αρχικά στην Ευαγγελική Σχολή της Σμύρνης, ενώ αργότερα εγκαταστάθηκε μόνιμα στη Γαλλία, όπου σπούδασε ιατρική. Εκεί γνώρισε από κοντά τη Γαλλική Επανάσταση και τις φιλελεύθερες ιδέες της. Ασχολήθηκε κυρίως με την αναγραφή, την επιμέλεια και τη δημοσίευση των χειρογράφων αρχαίων Ελλήνων συγγραφέων. παρουσίαση

image

Ο Κοραής πίστευε ότι για να ελευθερωθεί το ελληνικό έθνος, έπρεπε πρώτα να φωτιστεί διαμέσου της παιδείας, με κατάλληλη όμως μέθοδο διδασκαλίας και χρησιμοποιώντας μια νέα ελληνική γλώσσα, με απλούστερη μορφή από την αρχαία. Η απήχησή του ήταν μεγάλη και πολλοί δάσκαλοι ζητούσαν τις συμβουλές του. Γνωστές είναι επίσης οι θεωρίες του για τη γλώσσα. Ο Κοραής πρότεινε τη χρήση μιας γλώσσας που θα είχε ως βάση της την καθομιλουμένη γλώσσα της εποχής, από την οποία όμως θα είχαν αφαιρεθεί οι ξένες λέξεις καθώς και οι διάφορες ιδιωματικές εκφράσεις.

Ο Κοραής συνέβαλε σημαντικά στην ιδεολογική προετοιμασία της Μεγάλης Επανάστασης, π.χ. με το ποίημά του «Σάλπισμα Πολεμιστήριον» αλλά και κατά τη διάρκειά της, γράφοντας συμβουλευτικές επιστολές. Συντέλεσε επίσης στην ίδρυση του Ελληνικού Κομιτάτου στο Παρίσι. Ο Αδαμάντιος Κοραής, όπως οι περισσότεροι από τους εκπροσώπους του Νεοελληνικού Διαφωτισμού, είχε ως βασική φιλοσοφική αρχή την πίστη στη λογική του ανθρώπου.

Γλωσσάρι

Θούριος: Επαναστατικό τραγούδι. Οι στίχοι του απευθύνονταν στους υποδούλους και τους καλούσαν να αγωνιστούν για να απαλλαγούν από τη σκλαβιά.

Ευνομούμενος: Αυτός που διοικείται με δίκαιους νόμους.

Ελληνικό Κομιτάτο: Φιλελληνική οργάνωση που ιδρύθηκε στο Παρίσι.

Εξωτερικός Σύνδεσμος
 
 
image Ιστορία του νεότερου και σύγχρονου κόσμου
►► ΕΝΟΤΗΤΑ B

Οι πηγές αφηγούνται...

1. Απόσπασμα από τη Νέα Πολιτική Διοίκηση του Ρήγα Βελεστινλή

«Όλοι, χωρίς εξαίρεσιν, έχουν χρέος να ηξεύρουν γράμματα. Η Πατρίς έχει να καταστήση* σχολεία εις όλα τα χωρία διά τα αρσενικά και θηλυκά παιδιά. Εκ των γραμμάτων γεννάται η προκοπή, με την οποίαν λάμπουν τα ελεύθερα έθνη».

Ρήγα Βελεστινλή, Άπαντα τα Σωζόμενα, επιμέλεια Πασχάλης Μ. Κιτρομηλίδης, Αθήνα 2001, τόμ. 5, σσ. 41-42.

* να καταστήση = να ιδρύσει

2. Αποσπάσματα από τον Θούριο του Ρήγα Βελεστινλή

«Ως πότε, παλληκάρια, να ζούμεν στα στενά,
μονάχοι, σαν λιοντάρια, στες ράχες, στα βουνά;
σπηλιές να κατοικούμεν, να βλέπωμεν κλαδιά,
να φεύγωμ' απ' τον κόσμον, για την πικρή σκλαβιά;
να χάνωμεν αδέλφια, Πατρίδα και γονείς,
τους φίλους, τα παιδιά μας κι όλους τους συγγενείς;
Κάλλιο 'ναι μιας ώρας ελεύθερη ζωή,
παρά σαράντα χρόνοι σκλαβιά και φυλακή!».
.......................................................................
«Ελάτε μ' έναν ζήλον σε τούτον τον καιρόν,
να κάμωμεν τον όρκον επάνω στον Σταυρόν.
Συμβούλους προκομμένους με πατριωτισμόν,
Να βάλωμεν, εις όλα να δίδουν ορισμόν.
Οι Νόμοι νάν' ο πρώτος και μόνος οδηγός,
Και της Πατρίδος ένας να γένη αρχηγός.
Γιατί κ' η αναρχία ομοιάζει τη σκλαβιά.
Να ζούμε σα θηρία, ειν' πλιο σκληρή φωτιά».

Λ.Ι. Βρανούση, Ρήγας Βελεστινλής, Αθήνα 1963, δεύτερη έκδοση, σσ. 167-168.

3. Απόσπασμα από το έργο «Σάλπισμα Πολεμιστήριον» του Αδαμάντιου Κοραή

«Οι Ηπειρώται ενθυμήθητε* τα κατορθώματα των προγόνων σας. εσείς και παλαιά εφάνητε ανδρείοι, και σήμερον ακόμη εδειξατε με τας κατά των αγρίων Πασάδων νίκας, ότι δεν εχάσατε την προγονικήν μεγαλοψυχίαν. Οι Θεσσαλοί και Μακεδόνες ενθυμήθητε ότι οι πρόγονοι σας κατετρόπωσαν τον Δαρείον, όστις ήτον ασυγκρίτως φοβερώτερος βασιλεύς από τον σημερινόν άνανδρον και γυναικώδη τύραννον της Ελλάδος. Οι Πελοποννήσιοι και οι λοιποί Έλληνες μη λησμονήσετε τα τρόπαια*, όσα κατά των βαρβάρων ανέστησαν* οι προπάτορές* σας. και σεις εξαιρέτως οι Μαϊνώται συλλογισθητε ότι είσθε αίμα Σπαρτιατών. Όλοι ομού*, όσοι με το λαμπρόν όνομα των Ελλήνων δοξάζεσθε, βάλετε καλά εις τον νουν σας, ότι αφ' όσας δυστυχίας δύναται να πάθη ο άνθρωπος η πλέον απαρηγόρητος είναι η δουλεία.

Κοραής. Άπαντα τα πρωτότυπα έργα, επιμέλεια Γ. Βαλέτας, τόμ. Α1, σ. 69.

* ενθυμήθητε = θυμηθείτε

* τα τρόπαια = τις νίκες

* ανέστησαν = κέρδισαν

* προπάτορες = πρόγονοι

* ομού = μαζί

Ματιά στο παρελθόν

Ο Κοραής γράφει για τον Βολταίρο

Ο τάφος τον Βολταίρου στο Πάνθεον, Παρίσι

Ο τάφος τον Βολταίρου στο
Πάνθεον, Παρίσι

Ο Αδαμάντιος Κοραής βρισκόταν στο Παρίσι όταν ξέσπασε η Γαλλική Επανάσταση. Σε μια από τις επιστολές του, με αφορμή την μετακομιδή (σημ. μεταφορά) των λειψάνων του Βολταίρου στη γαλλική πρωτεύουσα τον Ιούλιο του 1791, ο Έλληνας Διαφωτιστής έγραψε: «Δεν με εξέπληξε, φίλε μου, ούτε η μεγαλοπρέπεια της κηδείας. Ούτε ο χρυσός και ο άργυρος, ο οποίος άστραφτε από όλα τα μέρη, θάμπωσε τα μάτια μου. Αλλ' όταν είδα να περιφέρουν τα βιβλία του θριαμβευτικά και να είναι περικυκλωμένα από πλήθος ακαδημαϊκών, τότε ήθελα να σε έχω κοντά μου μάρτυρα και της αγανάκτησής μου και των δακρύων μου, δακρύων, φίλε μου, αληθινών, δακρύων απαρηγόρητων, τα οποία μ' έκανε να χύσω η ανάμνηση ότι έτσι και οι πρόγονοί μου, οι αμίμητοι Έλληνες, ήξεραν να τιμούν τη σοφία». (Απόδοση στα νέα ελληνικά)

 
Οι Έλληνες κάτω από την οθωμανική και τη λατινική κυριαρχία (1453-1821)  
Ο Αδαμάντιος Κοραής

Ο Αδαμάντιος Κοραής

Ο Ρήγας Βελεστινλής

Ο Ρήγας Βελεστινλής

Ο Ρήγας ρίχνει τον σπόρο της ελευθερίας, Αθήνα, Γεννάδειος Βιβλιοθήκη

Ο Ρήγας ρίχνει τον σπόρο της ελευθερίας, Αθήνα, Γεννάδειος Βιβλιοθήκη

Προμετωπίδα της «Χάρτας» του Ρήγα, Αθήνα, Γεννάδειος Βιβλιοθήκη

Προμετωπίδα της «Χάρτας» του Ρήγα, Αθήνα, Γεννάδειος Βιβλιοθήκη

Ο Μέγας Αλέξανδρος από τη «Χάρτα της Ελλάδος» του Ρήγα

Ο Μέγας Αλέξανδρος από τη «Χάρτα της Ελλάδος» του Ρήγα

 

Eρευνητική δραστηριότητα

Ερωτήματα

• Ποια ήταν τα βασικά σημεία της διδασκαλίας του Κοραή και ποια του Ρήγα;

• Ποιες αξίες κυριαρχούν στα κείμενα του Ρήγα Βελεστινλή με βάση τις δύο πρώτες πηγές;