Ιστορία ΣΤ΄ Δημοτικού - Βιβλίο Μαθητή (Εμπλουτισμένο)
 |
Ιστορία του νεότερου και σύγχρονου κόσμου
►► ΕΝΟΤΗΤΑ B |
||
Κεφάλαιο 7 Οι δάσκαλοι του Γένους Δάσκαλοι του Γένους ονομάζονται οι μορφωμένοι Έλληνες που κατά την περίοδο της Τουρκοκρατίας συνέβαλαν, με την προφορική διδασκαλία τους ή με τα κείμενα τους, στην καλλιέργεια της ελληνικής παιδείας.
|
|||
| ✓ Οι Έλληνες κάτω από την οθωμανική και τη λατινική κυριαρχία (1453-1821) | |
Α ρκετοί από τους δασκάλους του Γένους ήταν ή έγιναν αργότερα κληρικοί. Κάποιοι σπούδασαν στην τουρκοκρατούμενη Ελλάδα ενώ άλλοι στα Ιόνια Νησιά, στις Παραδουνάβιες Ηγεμονίες και στο εξωτερικό. Οι δάσκαλοι του Γένους δίδασκαν σε ναούς, σε σχολεία και σε δημόσιους χώρους. Έγραφαν επίσης επιστολές και άρθρα σε περιοδικά και εφημερίδες είτε ολόκληρα βιβλία, που τα τύπωναν με την υποστήριξη της Εκκλησίας, των Φαναριωτών ηγεμόνων ή φιλομαθών εμπόρων. Με το έργο τους βοήθησαν στην ίδρυση σχολείων και την τόνωση της ελληνικής παιδείας, στην ιδεολογική προετοιμασία της Μεγάλης Επανάστασης του 1821 και στην ανάπτυξη του Φιλελληνισμού στη Δύση. Φωτισμένοι πνευματικοί άνδρες έδρασαν σε όλη τη διάρκεια της Τουρκοκρατίας. Ιδιαίτερα σημαντική ήταν, όπως αναφέρθηκε, η δράση των Ελλήνων λογίων στη Δύση. Κατά τον 18ο και στις αρχές του 19ου αιώνα οι ιδέες και τα κηρύγματα του Ευρωπαϊκού Διαφωτισμού κυριαρχούσαν στη Δυτική Ευρώπη. Οι νέες φιλελεύθερες και ριζοσπαστικές ιδέες έφτασαν γρήγορα και στην ελληνική Χερσόνησο, δυναμώνοντας την επαναστατική διάθεση των υπόδουλων Ελλήνων. Η πνευματική αυτή δραστηριότητα ονομάστηκε Νεοελληνικός Διαφωτισμός. Ο Νεοελληνικός Διαφωτισμός ανέδειξε μεγάλες μορφές στα ελληνικά γράμματα, όπως ο Φαναριώτης νομικός Δημήτριος Καταρτζής και ο Κερκυραίος κληρικός Ευγένιος Βούλγαρης, που δίδαξε στην Αθωνιάδα Σχολή φιλοσοφία και μαθηματικά. Επίσης δύο ξαδέλφια από τη Θεσσαλία, ο Γρηγόριος Κωνσταντάς και ο Δανιήλ Φιλιππίδης, συνέγραψαν στη δημοτική γλώσσα τη «Γεωγραφία Νεωτερική», ενώ ο Κοζανίτης γιατρός Μιχαήλ Περδικάρης σατίρισε σε πεζά και σε στίχους πρόσωπα και γεγονότα της εποχής του.  
Το 1806 εκδόθηκε στην Ιταλία η «Ελληνική Νομαρχία», ένα έργο άγνωστου συγγραφέα αφιερωμένο στον Ρήγα Βελεστινλή. Στο σημαντικό αυτό κείμενο του Νεοελληνικού Διαφωτισμού καταδικάζεται η «αναρχία» και η «μοναρχία» και προβάλλεται ως ιδανική διοίκηση η «νομαρχία», δηλαδή το πολίτευμα όπου εξουσιάζουν οι νόμοι. Ξεχωριστή προσωπικότητα αποτελεί ο άγιος Κοσμάς ο Αιτωλός, ο οποίος συνδύαζε το πνεύμα του Νεοελληνικού Διαφωτισμού και της παιδείας με τη θρησκευτική πίστη και την εθνική συνείδηση. Ήταν λόγιος μοναχός του Αγίου Όρους, ιεροκήρυκας και μάρτυρας. Το κήρυγμά του έβρισκε μεγάλη απήχηση στον υπόδουλο ελληνικό πληθυσμό της υπαίθρου, όπου περιόδευσε για να αναχαιτίσει τους εξισλαμισμούς, ιδρύοντας σχολεία. Γλωσσάρι Φιλομαθής: Αυτός που αγαπά τη μάθηση, που μελετά για την απόκτηση γνώσεων. Ιδεολογική προετοιμασία της Μεγάλης Επανάστασης: Η διάδοση και καλλιέργεια των επαναστατικών ιδεών στο λαό από τους Δασκάλους του Γένους. Φιλελληνισμός: Έτσι αποκαλείται το κίνημα των ξένων που αγαπούσαν τους Έλληνες και τον ελληνικό πολιτισμό. Ριζοσπαστικές ιδέες: Πρωτοποριακές για την εποχή τους αντιλήψεις. |
|
|
Ιστορία του νεότερου και σύγχρονου κόσμου
►► ΕΝΟΤΗΤΑ B |
Οι πηγές αφηγούνται... 1. «Σύμβαση μαθητείας, 16 Ιουνίου 1560. Μέσα σε σπίτι της Αγίας Τριάδας της Παραλλείου ο κυρ Ιωαννίκιος ο ιερομόναχος, κατά κόσμον Βλάσης, συμφώνησε με τον κυρ Παύλο τον Αργυρό και ανέλαβε ο Ιωαννίκιος ένα παιδί με το όνομα Θωμάς, που ήταν συγγενής του Παύλου για να το μάθει γράμματα, να μπορεί να διαβάζει κάθε βιβλίο, για έξι χρόνια. Υπόσχεται ο κυρ Παύλος να δώσει του πιο πάνω ιερομονάχου για τα μαθητικά έξοδα του παιδιού οκτώ φλουριά ως μισθό και τα αποκριάτικα, τα πασχαλινά και τα δευτεριάτικα φιλοδωρήματα κατά τη συνήθεια. Υπόσχεται δε ο κυρ Παύλος να του δώσει τώρα δύο φλουριά για μισθό και, όταν αρχίσει να μαθαίνει στο παιδί την Οκτώηχο, να του δώσει ένα μέρος της οφειλής και, όταν αρχίσει να μαθαίνει στο παιδί το Ψαλτήρι, άλλο μέρος και, όταν αρχίσει να μαθαίνει στο παιδί τον Απόστολο, άλλο μέρος και, όταν τα μάθει στο παιδί όλα, να κάνουν λογαριασμό να τον εξοφλήσει τελείως. Και έτσι συμφώνησαν. Αντώνιος Σπυρής, Νοτάριος και Πρωτοπαπάς Κερκύρων. Πρωτόκολλο (1560-1567), επιμέλεια Ελένη Αγγελομάτη-Τσουγκαράκη, Γιάννης Κ. Μαυρομάτης, Κέρκυρα 2007, σ. 25. (Απόδοση στα νέα ελληνικά) 2. «Η δύναμη των νόμων» «Ας μάθουν λοιπόν όλοι οι φτωχοί γονείς ότι σε ένα καθεστώς που κυριαρχούν οι νόμοι, ο καθένας μπορεί να ζήσει καλά, ακόμη και χωρίς να είναι πλούσιος. Οι νόμοι προβλέπουν και γι' αυτούς που δεν έχουν. Τα παιδιά όλων είναι παιδιά της πατρίδας και αυτή τα ανατρέφει, τα γυμνάζει και φροντίζει για την προ κοπή τους. Γι' αυτό και αυτά την αγαπούν και την ευγνωμονούν». Ανωνύμου του Έλληνος, Ελληνική Νομαρχία ήτοι λόγος περί ελευθερίας, Αθήνα 1971, σ. 15. (Απόδοση στα νέα ελληνικά) 3. Ο Κοσμάς ο Αιτωλός απευθύνεται προς τους γονείς «Και εσείς, γονείς, να παιδεύετε τα παιδιά σας εις τα χριστιανικά ήθη, να τα βάνετε να μανθάνουν γράμματα. Να κάμετε τρόπον εδώ εις την χώραν σας διά σχολείον, να βρήτε έναν διδάσκαλον να τον πληρώνετε να σας μαθαίνη τα παιδιά σας, ότι αμαρτάνετε πολύ να τα αφήνετε αγράμματα και τυφλά. Και μη μόνον φροντίζετε να τους αφήσετε πλούτη και υποστακτικά και μετά τον θάνατον σας να τα τρων και να τα πίνουν και να σας οπισωλογούν. Καλύτερα να τα αφήνετε πτωχά και γραμματισμένα, παρά πλούσια και αγράμματα». Ι. Μενούνου, Κοσμά του Αιτωλού, Διδαχές και βιογραφία, Αθήνα 1980, σ. 173. 
Το «Κρυφό Σχολειό», πίνακας του Νικολάου Ματιά στο παρελθόν Το «Κρυφό Σχολειό» Την πρώτη περίοδο μετά την Άλωση, τα γράμματα και οι τέχνες οπισθοδρόμησαν. Επίσης, μειώθηκαν δραστικά αυτοί που αποκτούσαν σχολική μόρφωση και περιορίστηκαν ουσιαστικά σε όσους θα γίνονταν κληρικοί. Για τον λόγο αυτό, τα ελληνικά γράμματα διδάσκονταν κυρίως στις εκκλησίες ή στα μοναστήρια, από δασκάλους ιερωμένους. Αυτές οι δύσκολες συνθήκες αποτυπώθηκαν στην εθνική συλλογική μνήμη*, κατά τον 19ο αιώνα, με τη μορφή της δραματικής εικόνας του Νικολάου Γύζη «το Κρυφό Σχολειό» και το ομότιτλο ποίημα του Ιωάννη Πολέμη (1899). Αργότερα, από τον 17ο αιώνα και έπειτα, η ακμή του εμπορίου έδωσε ώθηση και στο ζήτημα της |
|
| ✓ Οι Έλληνες κάτω από την οθωμανική και τη λατινική κυριαρχία (1453-1821) | |||||
εκπαίδευσης. Έτσι αυξήθηκε ο αριθμός των σχολείων, ιδιαίτερα μάλιστα των κοσμικών σχολείων, τα οποία λειτουργούσαν πλέον στο πλαίσιο του κοινοτικού θεσμού, υπό την εποπτεία των προεστών κάθε τόπου. * εθνική συλλογική μνήμη: η άποψη που έχει διαμορφώσει ένας λαός για ένα γεγονός μέσω κυρίως της παιδείας και της παράδοσής του
Η πρώτη και η τελευταία στροφή από το ποίημα του Ιωάννη Πολέμη «Το κρυφό σχολειό».
|
|||||
|
Ιστορία του νεότερου και σύγχρονου κόσμου
►► ΕΝΟΤΗΤΑ B |
||
Οι κυριότεροι εκπρόσωποι του Νεοελληνικού Διαφωτισμού (δεν συμπεριλαμβάνονται ο Αδαμάντιος Κοραής και ο Ρήγας Βελεστινλής)
|
|||
| ✓ Οι Έλληνες κάτω από την οθωμανική και τη λατινική κυριαρχία (1453-1821) | |||
Ερωτήματα • Τι θεωρείτε ότι προσέφεραν στο Γένος οι δάσκαλοι της Τουρκοκρατίας; • Να σχολιάσετε τις απόψεις του Κοσμά του Αιτωλού για την παιδεία. Θα σας βοηθήσει και η Πηγή 3. |
|||
