3.1 Φθόγγοι

ENOTHTA 3

Πως δημιουργώ λέξεις;

3.1 Φθόγγοι

O λόγος μας αποτελείται από λέξεις. → πάλι – αφού – Ντίνα

Στον γραπτό λόγο χρησιμοποιούμε τα γράμματα για να παρουσιάσουμε τις λέξεις.

Στον προφορικό λόγο, όμως, που είναι η βασική μορφή της γλώσσας, χρησιμοποιούμε τους φθόγγους¹, δηλαδή διαφορετικούς μεταξύ τους ήχους, που συνδυάζονται και σχηματίζουν άλλες λέξεις κάθε φορά.²

[ π ] - [ α ] - [ λ ] - [ ι ] , [ α ] - [ φ ] - [ ου ] , [ ντ ] - [ ι ] - [ ν ] - [ α ]

1. Εδώ παρουσιάζονται μόνο οι φθόγγοι που έχουν διαφοροποιητική αξία για τη σημασία των λέξεων (αυτό δηλαδή που οι ειδικοί ονομάζουν «φωνήματα», βλ. Γλωσσάρι).
2. Στη Γραμματική αυτή σημειώνουμε τους φθόγγους μέσα σε αγκύλες χρησιμοποιώντας ελληνικούς χαρακτήρες. Κανονικά, όμως, οι φθόγγοι σημειώνονται με ορισμένα σύμβολα που έχουν επιλέξει οι επιστήμονες για να παρουσιάσουν με ομοιόμορφο τρόπο τους ήχους όλων των γλωσσών του κόσμου. Τα σύμβολα αυτά αποτελούν το Διεθνές Φωνητικό Αλφάβητο.

[ π ]

[ α ]

[ ρ ]

[ ε ]

[ α ]

Ποια λέξη σχηματίστηκε;

Η ελληνική γλώσσα έχει 23 φθόγγους:

Οι φθόγγοι χωρίζονται σε φωνήεντα και σύμφωνα. Στα φωνήεντα,
ο αέρας που βγαίνει από το στόμα μας δε βρίσκει κανένα εμπόδιο.
Αντίθετα, στα σύμφωνα ο αέρας βρίσκει κάποιο εμπόδιο.

Φωνήεντα
[α] [ε]
[ι] [ο]
[ου]

Σύμφωνα
[κ] [π] [τ]
[γκ] [μπ] [ντ]
[γ] [β] [δ]
[χ] [φ] [θ]
[λ] [ρ] [ζ] [σ]
[μ] [ν]

[θθθθθθ]

[δδδδδδ]

Τα σύμφωνα, ανάλογα με την ηχηρότητα που έχουν, μπορούν
να χωριστούν σε άηχα και ηχηρά.

Άηχα είναι τα σύμφωνα που παράγονται,
όταν οι φωνητικές χορδές είναι ανοικτές
και ο αέρας περνάει από αυτές
δημιουργώντας μόνο ψίθυρο.
Αυτά είναι τα: [π], [τ], [κ], [φ], [θ],
[σ], [χ].

Ηχηρά είναι τα σύμφωνα που
παράγονται όταν οι φωνητικές χορδές
είναι μισόκλειστες και ο αέρας τις
κάνει να πάλλονται.
Αυτά είναι τα: [μπ], [ντ], [γκ], [β],
[δ], [γ], [ζ], [μ], [ν], [λ], [ρ].

Εγώ ξέρω να ξεχωρίζω τα ηχηρά από τα άηχα σύμφωνα. Όταν ακου-
μπώ τα δάχτυλά μου στον λαιμό, νιώθω την ηχηρότητα που έχουν τα
ηχηρά σύμφωνα. Αισθάνομαι έναν βόμβο στις φωνητικές χορδές. Στα
άηχα –όσο κι αν προσπαθήσω– δε νιώθω τίποτα!

Ανάλογα με τον τρόπο που παράγονται, τα σύμφωνα
χωρίζονται σε:

Κλειστά: είναι τα σύμφωνα που παράγονται όταν ένα εμπόδιο στην έξοδο του αέρα ανοίγει ξαφνικά. Ο αέρας
που ήταν πίσω από το εμπόδιο απελευθερώνεται απότομα
και έτσι παράγεται κάποιο από αυτά τα σύμφωνα.
Αυτά είναι τα: [π], [μπ], [τ], [ντ], [κ] και [γκ].

Ξέρω! Αυτά
προφέρονται
μόνο μια στιγμή.

Τριβόμενα: είναι τα σύμφωνα που παράγονται όταν δυο όργανα (π.χ. η γλώσσα και τα δόντια) πλησιάζουν τόσο πολύ το ένα το άλλο ώστε ο αέρας που περνάει ανάμεσά τους να δημιουργεί τριβή.
Αυτά είναι τα: [φ], [β], [θ], [δ], [χ] και [γ].

Ξέρω!
Αυτά προφέρονται όση
ώρα θέλουμε.
[φφφφφφφφφφφφ
φφφφφφφφφφφφ]
…

Υγρά: Είναι τα: [λ] και [ρ].

Ρινικά: Όταν τα προφέρουμε,
ο αέρας βγαίνει μέσα από τη μύτη.
Αυτά είναι τα: [μ] και [ν].

Συριστικά: Είναι τα: [σ] και [ζ].

Ανάλογα με τον τόπο (μέρος του στόματος) όπου παρά-
γονται, τα σύμφωνα χωρίζονται σε:

Διχειλικά: είναι τα σύμφωνα που σχηματίζονται με τα χείλη. Αυτά είναι τα: [π], [μπ] και [μ].

Χειλοδοντικά: είναι τα
σύμφωνα που παράγονται
όταν το κάτω χείλος
ακουμπάει στα πάνω
δόντια. Αυτά είναι τα:
[φ] και [β].

Ραχιαία: είναι
τα σύμφωνα
που
παράγονται
όταν η ράχη
της γλώσσας
ακουμπά το
πάνω μέρος
του
στόματος.
Αυτά είναι τα:
[κ], [γ], [χ],
[γκ].

Φατνιακά: είναι τα σύμφωνα που
παράγονται όταν η γλώσσα
ακουμπά στα φατνία, δηλαδή το
μέρος που είναι πίσω από τα
επάνω δόντια. Αυτά είναι τα:
[ν] και [ρ].

Οδοντικά: είναι τα
σύμφωνα που
παράγονται όταν η
γλώσσα ακουμπά στα
δόντια. Αυτά είναι τα:
[τ], [ντ], [θ], [δ], [σ],
[z] και [λ].

ΤΟΠΟΣ ΤΡΟΠΟΣ	Διχειλικά		Χειλοδοντικά		Οδοντικά		Φατνιακά		Ραχιαία
	Α	Η	Α	Η	Α	Η	Α	Η	Α	Η
Κλειστά	[π]	[μπ]			[τ]	[ντ]			[κ]	[γκ]
Τριβόμενα			[φ]	[β]	[θ]	[δ]			[χ]	[γ]
Ρινικά		[μ]						[ν]
Συριστικά					[σ]	[ζ]
Υγρά						[λ]		[ρ]

Α: άηχα
Η: ηχηρά