Στην ενότητα αυτή θα μάθεις:

• Να γράφεις σύντομα κείμενα που εξηγούν μια εικόνα, ένα σκίτσο, μια φωτογραφία, ένα αντικείμενο, έναν πίνακα ζωγραφικής.
• Να περιγράφεις ένα αντικείμενο.
• Να περιγράφεις έναν χώρο.
• Λέξεις για τα χρώματα και τα σχήματα.
• Να βρίσκεις επιρρήματα που σε βοηθούν να περιγράφεις τον χώρο.
• Να κλίνεις τα θηλυκά ουσιαστικά σε –η.
• Να ξεχωρίζεις το αόριστο άρθρο.
• Να αναγνωρίζεις λέξεις που δηλώνουν έναν ήχο.

Χάρτης Πελοποννήσου
Χαλκογραφία
1686

Παλιά παιχνίδια από
τη συλλογή του παιδικού
μουσείου «Σταθμός»

Σκουλαρίκι καράβι
Δωδεκάνησα-Πάτμος
18ος αιώνας

• Τι γράφουν οι μικρές καρτέλες;
• Σε τι χρησιμεύουν;

Πατητήρι. Ο χώρος του πατητηριού είναι και αποθήκη, άλλοτε και υπνοδωμάτιο. Είναι άσπρος, γιατί είναι χτισμένος με ασβέστη και πορσελάνη. Είναι ο μοναδικός χώρος του σπιτιού όπου δεν μπορούν να φτιάξουν φωλιές τα ποντίκια. Εδώ φυλάσσονται εργαλεία, σκεύη και τρόφιμα. Εδώ κοιμούνται όμως και τα παιδιά, σε ένα ξύλινο πατάρι, το «ταβλωτό». Το δωμάτιο χρησιμοποιείται πολύ κατά τον τρύγο. Τότε καθαρίζουν τα βαρέλια και ασβεστώνουν το πατητήρι και το δοχείο όπου θα πέσει ο χυμός των σταφυλιών, ο μούστος. Το πάτημα αναλαμβάνει ο «πατητής», οι κινήσεις του είναι σαν να χορεύει. Από τον πρώτο μούστο φτιάχνονται γλυκίσματα, μουσταλευριά και πετιμέζι.

• Έχεις επισκεφτεί ποτέ κάποιο λαογραφικό μουσείο;
• Τι υπάρχει σε ένα λαογραφικό μουσείο; Γιατί;
• Έχεις επισκεφτεί κάποιο άλλο μουσείο;

• Με τι είναι χτισμένο το πατητήρι;
• Τι χρώμα έχει;
• Τι έχει μέσα;
• Τι κάνουν μέσα στο πατητήρι;

Ψάξε στο λεξικό σου
τις λέξεις πατητήρι
πορσελάνη, μούστος
και πετιμέζι.

Για να περιγράψεις ένα χώρο, μπορείς
να πεις για το σχήμα του, το μέγεθός του, το χρώμα
τουκαι για το τι υπάρχει μέσα σε αυτόν, ξεκινώντας από τη
μια πλευρά του και φτάνοντας έως την άλλη. Μπορείς
ακόμη να πεις σε τι χρησιμεύει ο χώρος αυτός.

Φιγούρα Καραγκιόζη
του Σπ. Καρούζου
Αθήνα 1979

Ασημένιο καντήλι
από την Κωνσταντινούπολη
18ος αιώνας

Αυτό είναι μια φιγούρα
του καραγκιόζη ή, όπως
το λέμε, του θεάτρου σκιών.
Η φιγούρα ονομάζεται
«Ο Κολοκοτρώνης έφιππος», δηλαδή
πάνω σε άλογο. Τη ζωγράφισε
ο καραγκιοζοπαίχτης
Σπύρος Κούζαρος το 1979
στην Αθήνα.

Αυτό είναι ένα
καντήλι ασημένιο από
την Κωνσταντινούπολη.
Φτιάχτηκε στα τέλη
του 18ου αιώνα.

Οι σύντομες
φράσεις που δίνουν
πληροφορίες γι' αυτό
που βλέπουμε λέγονται
λεζάντες.

Στις σελίδες 7, 8 και 9 του Τετραδίου Εργασιών, στις ασκήσεις 1, 2, 3 και 4
μπορείς να γράψεις λεζάντες.

Η νεροσφυρίχτρα

Ένα από τα αγαπημένα παιχνίδια των παιδιών στα παλιότερα χρόνια ήταν η νεροσφυρίχτρα. Είναι ένα είδος σφυρίχτρας που έχει σχεδόν σφαιρικό σχήμα, χαμηλό ποδαράκι, λαιμό και στόμιο πολύ ανοιχτό. Η συγκεκριμένη, μάλιστα, είναι ζωγραφισμένη με λουλούδια. Πλάγια και στο ύψος του χερουλιού ξεκινά ένα μικρό πήλινο σωληνάκι από όπου κανείς σφυρίζει.

Όταν η νεροσφυρίχτρα είναι άδεια και κάποιος φυσήξει από το σωληνάκι, ακούγεται ένα συνεχές σφύριγμα. Όταν όμως είναι γεμάτη νερό, οι φυσαλίδες του αέρα που περνούν από το νερό αναδίνουν ένα είδος γαργαρίσματος που μοιάζει με κελάηδημα πουλιού. Τότε λένε ότι «η λαλίτσα γουργουρίζει».

Εφημερίδα «Το λαλουσάκι» του
Μουσείου Ελληνικής Λαϊκής Τέχνης, τ. 170, Μάιος 2004

Μπορείς να υπογραμμίσεις με κόκκινο τις φράσεις που περιγράφουν το σχήμα της νεροσφυρίχτρας, με πράσινο τις φράσεις που περιγράφουν τα σχέδια που έχει ζωγραφισμένα πάνω της, και με μπλε τις φράσεις που περιγράφουν τον ήχο της;

Όταν περιγράφουμε ένα αντικείμενο,
δεν ξεχνούμε να πούμε τι είναι, σε τι χρησιμεύει, το σχήμα
του, το χρώμα του, το μέγεθός του, το υλικό από το οποίο
είναι φτιαγμένο, τα σχέδια που έχει.

Για να περιγράψεις και εσύ αντικείμενα, κάνε τις ασκήσεις 5 και 6 στη σελίδα 9 τουΤετραδίου Εργασιών.

Για να γίνεις μικρός λαογράφος, γράψε σε μια λευκή σελίδα
έθιμα που γνωρίζεις, λαϊκά παραμύθια, παραδόσεις ή
αινίγματα που άκουσες, παιχνίδια που έπαιζαν οι μεγαλύτεροι.
Συγκεντρώστε όλες τις σελίδες
και φτιάξτε ένα βιβλίο ή, αν θέλετε, στείλτε ό,τι γράψατε
στο «Λαλουσάκι», για να το δημοσιεύσει.

Βάγια, στο «Λαλουσάκι» γράφει ότι
η νεροσφυρίχτρα γουργουρίζει.
Και η κοιλιά μας λέμε ότι γουργουρίζει!

Υπάρχουν και άλλες
πολλές λέξεις που δηλώνουν
έναν ήχο.

Τέτοιες λέξεις θα βρεις στο Τετράδιο Εργασιών, στη σελίδα 10, στις ασκήσεις 7 και 8.

Τι θα λέγατε να κάνετε μια λαογραφική έκθεση στο σχολείο σας;
Ζητήστε από τους μεγαλύτερους να σας δανείσουν αντικείμενα
που χρησιμοποιούσαν παλιά. Έπειτα γράψτε τις λεζάντες.
Θα μπορούσατε μάλιστα να οργανώσετε μια εκδήλωση για τα εγκαίνια
της έκθεσής σας και να καλέσετε γονείς, δασκάλους και
άλλους μαθητές. Πώς θα τους καλέσετε; Πώς θα αναγγείλετε το γεγονός;
Πώς θα θυμάστε ποιος σας δάνεισε τα πράγματα;

Βάγια, έχω μια απορία.
Γιατί άλλοτε λέμε «μια έκθεση» και άλλοτε «η έκθεση»;
Σε τι διαφέρουν τα άρθρα ο, η, το από τα ένας, μια, ένα;

Τα ένας, μια, ένα είναι άρθρα
που χρησιμοποιούμε για ένα πρόσωπο,
ζώο ή πράγμα το οποίο δεν είναι
συγκεκριμένο.
Γι΄ αυτό τα λέμε αόριστα άρθρα.

Για σκέψου! Θα μπορούσες ποτέ να πεις
«ένα σπίτι μου», για να μιλήσεις για το σπίτι σου;
Όμως πρόσεχε! Το αόριστο άρθρο έχει μόνο ενικό αριθμό.
Όταν θέλεις να μιλήσεις για πολλά αόριστα πρόσωπα,
ζώα ή πράγματα, δε βάζεις κανένα άρθρο.

Στο λαογραφικό μουσείο ήταν ………………… κύριος που έδειχνε
στα παιδιά πώς να φτιάχνουν μουσικά όργανα. ………………… κυρία
ύφαινε σε ………………… αργαλειό ………………… μάλλινο
κιλίμι. Δίπλα της υπήρχαν φωτογραφίες που έδειχναν πώς
να φτιάχνεις τα κρόσσια ………………… κουβέρτας.
………………… τεχνίτης σκάλιζε τη λαβή
………………… ασημένιου ξίφους.

Ο Αρμπέν διαβάζει σε μια προθήκη: «Κάλτσες γυναικείες βαμβακερές - Πυργί Χίου – Τέλη 19ου αιώνα». Λέει στη Χαρά, που ήταν πίσω του:

«Κοίτα αυτές τις κάλτσες, έχουν σχεδόν όλα τα χρώματα και τα σχήματα. Έχουν, από πάνω προς τα κάτω, κόκκινα τρίγωνα, μαύρους μαιάνδρους και πράσινους κύκλους μέσα σε πορτοκαλί ρόμβους. Αλλού υπάρχουν μπλε αστέρια πάνω σε θαλασσί και άσπρα τετράγωνα, κίτρινα φύλλα και από πίσω το μοβ. Εδώ και εκεί είναι πλεγμένα καφέ λουλούδια πάνω στο ροζ , και κάτω κάτω, στις φτέρνες και στα δάχτυλα, υπάρχουν ρίγες θαλασσί , κόκκινες , γκρι , πορτοκαλί , πράσινες και καφέ ».

Χώρισε τα χρώματα του κειμένου σε εκείνα που κλίνονται
και σε εκείνα που δεν κλίνονται και γράψε τα από κάτω.

Κλίνονται τα:

Δεν κλίνονται τα:

Μάθε να τα γράφεις σωστά.

Μπορείς τώρα να γράψεις τα σχήματα που αναφέρει ο Αρμπέν;

Μάθε να τα γράφεις σωστά.

Οι υπογραμμισμένες λέξεις του κειμένου σε βοηθούν να πεις πού
βρίσκεται κάτι. Μπορείς να τις αντιγράψεις εδώ;

Σχήματα, χρώματα και λέξεις που δηλώνουν τον τόπο όπου βρίσκεται κάτι θα βρεις στη σελίδα 11 του Τετραδίου Εργασιών, στις ασκήσεις 9 και 10.

Διάβασε το παρακάτω ποίημα.

Μπορείς να συμπληρώσεις τον πίνακα με τις λέξεις που λείπουν;

Αύριο Ανθολόγιο