Γλώσσα Β΄ Δημοτικού - 11. Τι βιβλίο είναι αυτό;

Γέφυρα από σίδερο και μέλι

Την άλλη μέρα η Μαντλίν πήρε μαζί της το Λεό, τη Γιασμίν, το Γιτζάκ, τη Μεβέτ, την Αϊλίν και πολλά πολλά άλλα παιδιά, που κάθισαν στην άκρη του Αρυφέγη, το ένα κοντά στο άλλο, κι έκαναν μια τεράστια γραμμή δίπλα στο νερό.

Αλλά και τα παιδιά της απέναντι όχθης ήρθαν στην άκρη του νερού κι έκαναν άλλη μια τεράστια γραμμή. Ήταν εκεί ο Χάρης, η Μελίνα, ο Λουκάς, η Ρεβέκκα, η Μαρία, όλα τα παιδιά της Μεγαλώπης. Και στις δύο άκρες του νερού μαζεμένα ζώα, ψάρια, πουλιά, έντομα... Όλοι μαζί για ώρες πολλές, τραγουδούσαν το τραγούδι τους:

Είμαστε στο ίδιο ποτάμι,
στο ποτάμι που μας ενώνει,
κι όχι στις δύο όχθες...

Τι βιβλίο είναι αυτό;

Στην ενότητα αυτή θα μάθεις:

Τα χαρακτηριστικά του λεξικού σου.
Να βρίσκεις γρήγορα μια λέξη στο λεξικό.
Να ξεχωρίζεις στο λεξικό σου τους ορισμούς από τα παραδείγματα.
Να φτιάχνεις ορισμούς λέξεων.
Να ξεχωρίζεις τα κύρια από τα κοινά ουσιαστικά.
Να κλίνεις τα αρσενικά ουσιαστικά σε -ος.
Να φτιάχνεις το δικό σου λεξικό.

Παρατήρησε προσεκτικά τις τέσσερις σελίδες.

Ποιες σελίδες μοιάζουν μεταξύ τους;
Σε τι διαφέρουν η μια από την άλλη;
Από τι βιβλίο είναι βγαλμένη καθεμιά από αυτές τις σελίδες;

Βρες σε τι διαφέρει η σελίδα του λεξικού από τις υπόλοιπες.

Ξεφύλλισε το λεξικό σου και απάντησε:

Πόσες σελίδες έχει το λεξικό σου;
Με ποια σειρά είναι γραμμένες οι λέξεις;
Τι γράφει σε κάθε σελίδα πάνω πάνω, αριστερά και δεξιά;
Γιατί νομίζεις ότι γράφει πάνω πάνω αυτές τις δύο λέξεις;
Σε τι χρησιμεύει το λεξικό;

Στο λεξικό οι λέξεις μπαίνουν με αλφαβητική σειρά.
Ψάξε, ψάξε! Όμως μερικές φορές δυσκολευόμαστε να βάλουμε τιςλέξεις στη σειρά, γιατί η αρχή τους μοιάζει.
Παρατήρησε τα πρώτα γράμματα των λέξεων
και βάλε τες στη σωστή αλφαβητική σειρά.

πλαστελίνη αγκάθι πλατεία δηλαδή
μπουμπουνίζει δήλωση αγκαλιάζω αγκαλιά
πλαστικός μπουμπούκι μπουφάν δηλώνω

1	2	3	4	5
Α α	Β β	Γ γ	Δ δ	Ε ε

ΑΡΧΗ ΤΟΥ ΛΕΞΙΚΟΥ

6	7	8	9	10	11	12	13	14	15	16	17
Ζ ζ	Η η	Θ θ	Ι ι	Κ κ	Λ λ	Μ μ	Ν ν	Ξ ξ	Ο ο	Π π	Ρ ρ

ΜΕΣΗ

18	19	20	21	22	23	24
Σ σ	Τ τ	Υ υ	Φ φ	Χ χ	Ψ ψ	Ω ω

ΤΕΛΟΣ

…

…………………

Η Χαρά και ο Αρμπέν παίζουν ένα παιχνίδι. Ανοίγουν το λεξικό τους και προσπαθούν να μαντέψουν πού θα βρισκόταν το όνομά τους, αν το λεξικό περιείχε και ονόματα. Παίξε μαζί τους…

Το όνομά μου θα ήταν
μετά τη λέξη αρμέγω και
πριν τη λέξη άρνηση.
Θέλεις να βρεις και εσύ
πού θα έμπαινε το όνομά
σου στο λεξικό;

Το όνομά μου θα
ήταν μετά τη λέξη
χάπι και πριν τη
λέξη χαράζω.

Το όνομά μου είναι ……………………………… .

θα ήταν μετά τη λέξη ……………………………

και πριν τη λέξη …………………………………… .

Ψαξε, ψάξε!

Το λεξικό σου λέει: «Για να με γνωρίσεις, πρέπει να ψάχνεις στις σελίδες μου!» Πήγαινε λοιπόν στις σελίδες 65 και 66 του Τετραδίου Εργασιών, στις ασκήσεις 1, 2, 3 και 4.

Χρωμάτισε κόκκινες όσες από τις παρακάτω λέξεις νομίζεις ότι βρίσκονται στην αρχή του λεξικού, πράσινες όσες λέξεις νομίζεις ότι βρίσκονται στη μέση του λεξικού και μπλε όσες λέξεις νομίζεις ότι βρίσκονται στο τέλος του λεξικού. Έπειτα αναζήτησέ τες στο λεξικό σου.

άγγελος νησί μήλο χνάρι λόφος
γιαγιά ώμος βρύση τρύπιος

Η πρώτη λέξη
του λεξικού μου
είναι η λέξη άβολος.

Αντίγραψε την πρόταση της Χαράς
στο τετράδιό σου και μάθε
να τη γράφεις σωστά.

Έλα να βρούμε οχτώ πληροφορίες
στο λεξικό. Διάβασε τις πληροφορίες παρακάτω
και βάλε τον αριθμό της σωστής πληροφορίας
στα κυκλάκια του λεξικού.

1. Ο αριθμός της σελίδας.	5. Η λέξη είναι ρήμα.
2. Η πρώτη λέξη της σελίδας.	6. Η πρώτη σημασία της λέξης.
3. Η τελευταία λέξη της σελίδας.	7. Η εικόνα μιας λέξης του λεξικού.
4. Η λέξη είναι θηλυκού γένους.	8. Μια αντίθετη λέξη.

γδέρνω γεμίζω

γδέρνω, γδέρνομαι ρήμα (έγδαρα, θα γδάρω)
☑ Όταν γδέρνεις το χέρι σου, τουκάνεις γρατσουνιές. Εικόνα Η Αθηνάέπεσε από το ποδήλατο κι έγδαρε το γόνατό της. ○ γρατσουνώ
✓ Όταν ο χασάπης γδέρνει ένα ζώο,του βγάζει το δέρμα. ♢ Το γδάρσιμοείναι το σημάδι που έχουμε στο σώμαμας, όταν γδερνόμαστε.
○ γρατσουνιά ♫ γδέρνω

γδύνω, γδύνομαι ρήμα (έγδυσα, θα γδύσω)
☑ Όταν γδύνεις κάποιον, του βγάζεις όλα του τα ρούχα, τον αφήνεις γυμνό. Όταν γδύνεσαι, βγάζεις όλα τα ρούχα σου.
Εικόνα Η Αθηνά έγδυσε όλες της τις κούκλες για να πλύνει τα ρούχα τους.
○ ξεντύνω ♢γδύσιμο
♫ γδύ-νω

γεια επιφώνημα
☑ Όταν θέλουμε να χαιρετήσουμεκάποιον, λέμε «γεια», «γεια σου».Λέμε «γεια σας», όταν χαιρετάμεκάποιον μεγαλύτερο.
✓ Όταν κάποιος έχει αγοράσει κάτι καινούριο του λέμε «με γεια».
Εικόνα «Με γεια το καινούριο φόρεμα Αθηνά!» είπε η Ελένη. ♫ γεια

γείτονας [ο], γειτόνισσα [η] ουσιαστικό(γείτονες, γειτόνισσες)
☑ Γείτονάς σου είναι αυτός πουμένει κοντά σου, στον ίδιο δρόμο.Βλέπεις συχνά τους γείτονές σουβγαίνοντας από το σπίτι σου.
♢ Η γειτονιά σου είναι η περιοχή

- Είμαι το αντίθετο του αδειάζω.
Τι κάνω;……………………………………

όπου βρίσκεται το σπίτι σου μαζί μετα γύρω σπίτια και μαγαζιά.
♢ γεί-το-νας

γειτονιά [η] ουσιαστικό (γειτονιές)
→ γείτονας

γέλιο [το] ουσιαστικό (γέλια) →γελώ

γελώ και γελάω (γέλασα, θα γελάσω)
☑ Όταν γελάς, δείχνεις πως είσαιχαρούμενος ή πως βρίσκεις κάτι πολύ διασκεδαστικό, πολύ αστείο. Όταν γελάς, ακούγεται το γέλιο σου. Εικόνα Οι γονείς του Κώστα πηγαίνουν συχνά σε κωμωδίες για να γελάσουν. 🌑 κλαίω
♢ Το γέλιο είναι ο ήχος που βγάζεις,όταν γελάς. Ο ήχοςαυτός μοιάζει με χα, χα, χα.
🌑 κλάμα ♫ γε-λώ

γεμάτος, γεμάτη, γεμάτο επίθετο (γεμάτοι, γεμάτες, γεμάτα) → γεμίζω

γεμίζω ρήμα (γέμισα, θα γεμίσω)
☑ Όταν γεμίζεις κάτι, βάζεις μέσα όσα πιο πολλά πράγματα μπορείς.
Εικόνα Ο Κώστας γέμισε τις τσέπες του με καραμέλες και βγήκε έξω να τις φάει με την Αθηνά.
✓ Η κοιλιά του Νίκου γέμισε από το πολύ φαγητό. Δεν υπήρχε πια χώρος για τίποτα άλλο.
Εικόνα ✓ Χάλασε το πλυντήριο και το μπάνιο γέμισε νερά. Το μπάνιο είχε πολλά νερά.
🌑 αδειάζω
♢ Η κοιλιά του Νίκου ήταν γεμάτη

Πήγαινε στη σελίδα 67 του Τετραδίου Εργασιών, ψάξε στο λεξικό και κάνε την άσκηση 5.

Στο λεξικό μερικές λέξεις εξηγούνται καλύτερα με ένα παράδειγμα. Βρες στο λεξικό τις λέξεις μπροστά, άδειος, αλμυρός, μαρμελάδα και αντίγραψε στο τετράδιό σου ένα παράδειγμα για καθεμιά λέξη.

Μάθε να γράφεις σωστά το παράδειγμα
που βρήκες για τη λέξη άδειος.

Τώρα πια ξέρεις πώς είναι ένα λεξικό!
Μπορείς λοιπόν να αρχίσεις να φτιάχνεις
το δικό σου λεξικό. Μέσα σε αυτό θα βάζεις
όσες λέξεις δε βρίσκεις στο σχολικό λεξικό,
όσες λέξεις σού αρέσουν ή όσες λέξεις
σού φαίνονται αστείες.
Για να φτιάξεις το λεξικό σου, διάβασε
τις παρακάτω οδηγίες!

Αγόρασε ένα ντοσιέ που να χωρά περίπου 100 σελίδες και να έχει χωρίσματα με τα 24 γράμματα του ελληνικού αλφαβήτου.
Σε κάθε σελίδα θα γράφεις μία λέξη.
Γράψε τη λέξη που θέλεις με έντονο χρώμα.
Έπειτα σημείωσε αν η λέξη αυτή είναι ουσιαστικό, επίθετο, ρήμα κτλ. Αν δεν το γνωρίζεις, μπορείς να ρωτήσεις το δάσκαλο ή τη δασκάλα σου.
Δώσε το δικό σου ορισμό της λέξης, αν μπορείς, αλλιώς συμβουλέψου ένα λεξικό.
Γράψε ένα παράδειγμα με τη λέξη αυτή.
Αν θέλεις, ζωγράφισε αυτό που φανερώνει η λέξη.
Πρόσθεσε λέξεις που έχουν αντίθετη σημασία και άλλες που έχουν την ίδια σημασία με τη λέξη που διάλεξες.

ΠΡΟΣΕΧΕ: Να έχεις πάντα τις λέξεις με αλφαβητική σειρά, για να ξέρεις πού να τις βρίσκεις.

Έτσι, όταν δε θυμάσαι μια λέξη,
θα μπορείς να ψάχνεις και σε αυτό το λεξικό.
Γι' αυτό είναι καλό να βάλεις στο λεξικό σου
όσες πιο πολλές λέξεις μπορείς.
Από δω και στο εξής θα σου προτείνω
κάποιες λέξεις για το λεξικό σου.

Τώρα που ξέρεις τόσα πράγματα για το λεξικό, πήγαινε να παίξεις με αυτό στο Τετράδιο Εργασιών, στις ασκήσεις 6, 7, 8 και 9 στις σελίδες 67 και 68.

Ο Αδαμάντιος Κοραής έχει πει:

Το πρώτο βιβλίο κάθε έθνους
είναι το λεξικό της γλώσσας του.

Τι νομίζεις ότι σημαίνει αυτό;

Για να μάθεις ποιος ήταν ο Αδαμάντιος Κοραής, διάβασε το σύντομο κείμενο που ακολουθεί.

Ο Αδαμάντιος Κοραής ήταν ένας άνθρωπος φωτισμένος. Γεννήθηκε το 1748 στη Σμύρνη και πέθανε το 1833 στο Παρίσι. Ήταν γιος εμπόρου. Αν και έζησε σε δύσκολους καιρούς, αγαπούσε τα γράμματα και σπούδασε ιατρική στη Γαλλία. Μιλούσε πολλές ξένες γλώσσες. Έζησε σε διαφορετικούς τόπους της Ευρώπης: στην Ολλανδία και στη Γαλλία. Αγωνίστηκε για το καλό των ανθρώπων γύρω του. Έλεγε πως η γλώσσα των Ελλήνων πρέπει να είναι απλή, ώστε να μπορέσουν ΟΛΟΙ οι Έλληνες να μορφωθούν. Στην αρχή του λεξικού του έγραψε: «Το πρώτο βιβλίο κάθε έθνους είναι το λεξικό της γλώσσας του».

Αντίγραψε τα λόγια του Κοραήστο τετράδιό σου
και μάθε να τα γράφεις σωστά.

Βάλε στη δεξιά στήλη του πίνακα πέντε λέξεις από το κείμενο 8 που φανερώνουν ένα ορισμένο πρόσωπο, ζώο, πράγμα ή τόπο και βάλε στην αριστερή στήλη άλλες πέντε λέξεις που φανερώνουν όλα τα πρόσωπα, ζώα ή πράγματα του ίδιου είδους.

Δηλώνουν όλα τα ζώα, πρόσωπα ή πράγματα του ίδιου είδους.	Δηλώνουν ορισμένο πρόσωπο, ζώο, πράγμα ή τόπο.
Τα λέμε ΚΟΙΝΑ ΟΥΣΙΑΣΤΙΚΑ.	Τα λέμε ΚΥΡΙΑ ΟΥΣΙΑΣΤΙΚΑ.
άνθρωπος	Αδαμάντιος

Λέξεις όπως
τρέξιμο, σιωπή, καλοσύνη
επίσης είναι κοινά
ουσιαστικά.

Παρατήρησες
ότι όλα τα κύρια ουσιαστικά
γράφονται
με κεφαλαίο;

Πήγαινε στις σελίδες 69 και 70 του Τετραδίου Εργασιών, και κάνε τις ασκήσεις 10, 11, 12 και 13.

Αναζήτησε τη λέξη άγαλμα στο λεξικό σου και αντίγραψε ό,τι γράφει εκεί στη σωστή θέση εδώ από κάτω.

«Η Μνήμη», γλυπτό του Νίκου Περαντινού

Λέξη με χρωματιστά
έντονα γράμματα:

…………………………………………

Η λέξη που ψάχνεις στο λεξικό
είναι γραμμένη με χρωματιστά
έντονα γράμματα και
ονομάζεται λήμμα.

Λέξη με πλάγια γράμματα:

…………………………………………

Η λέξη με πλάγια γράμματα
σου δείχνει τι μέρος του λόγου
είναι η λέξη που ψάχνεις,
δηλαδή αν είναι ουσιαστικό,
επίθετο, ρήμα, επίρρημα κτλ.

Φράση με κανονικά γράμματα:

…………………………………………

Η φράση με κανονικά γράμματα
είναι ο ορισμός της λέξης.

Φράση με πλάγια γράμματα:

…………………………………………

Η φράση με πλάγια γράμματα
είναι ένα παράδειγμα.

Διάβασε το παρακάτω κείμενο.

Ιστορίες της Ποντικούπολης

Μια φορά κι έναν καιρό ζούσε στην Ποντικούπολη ένας τεμπέλης ποντικός που τον έλεγαν Χουζούρη. Κάθε μέρα, την ώρα που οι φίλοι του πήγαιναν στο σχολείο, ο Χουζούρης κοιμόταν του καλού καιρού. Για την ακρίβεια, κοιμόταν μ' όλους τους καιρούς, βρέξει, χιονίσει!

Μια μέρα, όμως, είδε στον ύπνο του ένα περίεργο όνειρο. Τον κυνηγούσε να τον πιάσει η Αλφαβήτα με τα είκοσι τέσσερα γράμματά της. Όταν τον έφτασε, του είπε: «Δεν πήρες ακόμη το μήνυμα των καιρών; Άνθρωπος αγράμματος, ξύλο απελέκητο». Ο Χουζούρης σηκώθηκε τότε από το κρεβάτι και είπε: «Τέρμα τα αστεία! Καιρός για διάβασμα».

Από τότε έγινε ο καλύτερος ποντικομαθητής στην τάξη. Οι συμμαθητές του τον έβλεπαν με περιέργεια και έλεγαν: «Βρε, πώς αλλάζουν οι καιροί! Εκεί που ο Χουζούρης δεν ερχόταν στο σχολείο, τώρα μας έχει περάσει όλους!»

Ξέρεις τι σημαίνουν οι υπογραμμισμένες εκφράσεις;

Αν δε γνωρίζεις κάποια από αυτές,
ζήτησε να σου την εξηγήσουν.

Έπειτα αντίγραψε τις εκφράσεις
στο λεξικό σου, στη λέξη καιρός, και αν μπορείς,
συμπλήρωσε τη σημασία τους.

Άνθρωπος
αγράμματος,
ξύλο απελέκητο.

Αντίγραψε τη διπλανή φράση στο
τετράδιό σου και μάθε να τη γράφεις σωστά.

Διάβασε το παρακάτω κείμενο.

Το σπίτι μας βρίσκεται στη διασταύρωση δύο μεγάλων δρόμων. Κάθε πρωί, για να πάω στο σχολείο, κοιτάζω δεξιά κι αριστερά και διασχίζω προσεκτικά το δρόμο. «Πρέπει να ξεκινάς στην ώρα σου, για να μην κάνεις αγώνα δρόμου» με συμβουλεύει ο παππούς μου. Όταν δεν έχουμε σχολείο, πηγαίνω βόλτα με τον παππού μου. Γυρνάμε στους δρόμους με τις ώρες και πάμε όπου μας βγάλει ο δρόμος: στο πάρκο, στην παραλία, στη βιβλιοθήκη, στα μαγαζιά.

Όταν επιστρέφουμε στο σπίτι, η μαμά μου μας λέει πάντα: «Πού ήσασταν όλη μέρα; Σας έφαγαν οι δρόμοι!».

Ξέρεις τι σημαίνουν οι υπογραμμισμένες εκφράσεις;

Αν δε γνωρίζεις κάποια από αυτές,
ρώτησε να μάθεις τη σημασία της.

Πρόσθεσε αυτές τις εκφράσεις στο λεξικό σου.
Σε ποια λέξη θα τις γράψεις;

Αντίγραψε και μάθε να γράφεις σωστά την παρακάτω φράση.

Κάθε πρωί, για να πάω στο σχολείο, κοιτάζω δεξιά κι
αριστερά και διασχίζω προσεκτικά το δρόμο.

Η Βάγια τακτοποίησε κάποιες λέξεις στον παρακάτω πίνακα. Μπορείς να κάνεις και εσύ το ίδιο με τις λέξεις με τα έντονα γράμματα από τα κείμενα 8, 11 και 12;

Πρόσεξε τη θέση του τόνου.

ΕΝΙΚΟΣ ΑΡΙΘΜΟΣ
Ονομαστική	ο	…………	…………	καιρός
Γενική	του	…………	ανθρώπου	…………
Αιτιατική	τον	…………	…………	…………
Κλητική	-	δρόμε	…………	καιρέ
ΠΛΗΘΥΝΤΙΚΟΣ ΑΡΙΘΜΟΣ
Ονομαστική	οι	…………	άνθρωποι	…………
Γενική	των	…………	…………	…………
Αιτιατική	τους	…………	ανθρώπους	…………
Κλητική	-	δρόμοι	………….	καιροί

Πήγαινε στην άσκηση 14 του Τετραδίου Εργασιών και βοήθησε τη Γαλήνη που έγινε παπί!

Ξέρεις τι σημαίνει η έκφραση
με τα κόκκινα γράμματα;
Θέλεις να την προσθέσεις
στο λεξικό σου;

Αύριο Ανθολόγιο